Is geëngageerde literatuur van belang voor kinderen?

Een klein meisje, ongeveer zeven jaar, wankelt naar de plek waar ze haar boeken kan inscannen. Het zijn er wel vijftien. Hoe ze het allemaal vast kan houden in haar kleine armpjes, weet ze ook niet zo goed. Maar de boeken moeten mee, dus scant ze ze vrolijk in. Nieuw leesvoer voor de aankomende week. 

Dit is een beeld dat je nu waarschijnlijk niet zo snel meer tegen zou komen in de bibliotheek, maar voor mij was het de waarheid. Mijn passie voor lezen begon al toen ik nog niet eens kon lezen. Op dit moment heb ik te veel boeken voor de grootte van mijn kast. Dat is bijzonder als je kijkt naar alle berichten in de media over ontlezing van vooral jongeren. Volgens een rapport van het Ministerie van Onderwijs wordt er niet alleen minder gelezen, jongeren vinden lezen ook nog minder leuk. 

Toch leest nog 68% van de beginnende lezers, dat zijn kinderen van ongeveer zeven jaar, dagelijks een boek volgens stichting lezen. Op dit moment is er zelfs een stijging van 16% lezende jongeren tussen de vijftien en vijfentwintig jaar oud. Uit een artikel van de NOS blijkt dat jongeren vaak thema’s in boeken zoeken waar zij zichzelf mee kunnen identificeren. In mijn onderzoek over geëngageerde jeugdliteratuur, ga ik op zoek naar het belang daarvan. Nederland maakt zich enorm druk om de ontlezing, maar zouden we ons ook druk moeten maken om wat voor een soort boeken kinderen lezen? Of maakt dat niet uit? In dit artikel vertel ik je de meest opmerkelijke bevindingen van mijn onderzoek. 

Geëngageerde kunst
Allereerst is het natuurlijk belangrijk om te weten wat geëngageerde kunst eigenlijk is. Al snel kom ik erachter dat er geen duidelijke definitie bestaat. De Van Dale zegt dat het: ‘Een gevoel van morele verplichting of met een uitgesproken mening over de maatschappelijke kwesties’ betekent. Geëngageerde literatuur komt waarschijnlijk van het Franse woord: Littérature engagée, wat ‘literatuur ten dienste van iets’ betekent. De Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren betwist of iets als geëngageerde kunst überhaupt bestaat. Volgens hen bestaat er alleen een geëngageerde kunstenaar. De betekenis waar ik verder ga tijdens mijn onderzoek is: ‘kunst met een boodschap, vaak over belangrijke maatschappelijke onderwerpen’.

Leesgedrag
Hiernaast is het leesgedrag van kinderen van belang in mijn onderzoek. Daar is natuurlijk al enorm veel onderzoek naar gedaan, maar het viel me op dat die vaak gaan over ontlezing, terwijl jongeren vanaf de covid-tijd juist meer zijn gaan lezen. Ik onderzocht of kinderen ook last hebben van ontlezing. Al klopt het niet dat er maar weinig kinderen lezen, zoals in de inleiding genoemd leest 68% van de zevenjarige dagelijks een boek, klopt het wel dat ze niet lang lezen. Uit hetzelfde onderzoek van stichting lezen dat ik al eerder noemde, blijkt dat kinderen in 2018 maar ongeveer veertien minuten per dag lezen. In 2013 was het nog ongeveer drieëntwintig minuten per dag. Ook het percentage kinderen dat nooit leest is enorm gestegen van 2009 tot 2019 van 49% naar 53%. 

Lezen voor sociale ontwikkeling? 
In de artikelen over ontlezing in de media, wordt vaak benoemd hoe goed lezen wel niet voor je is op het gebied van eigenlijk alles. Toch wordt er nooit echt specifiek benoemd waar het dan goed voor is, naast je taalontwikkeling. Door mijn onderzoek kwam ik erachter dat de artikelen niet liegen, lezen is echt goed voor je op heel veel verschillende gebieden. Daarom kies ik ervoor om alleen te onderzoeken wat lezen met kinderen doet op het gebied van sociale ontwikkeling. Terwijl kinderen opgroeien gaan ze door verschillende levensfases heen. Welke soort ontwikkeling een kind tegenkomt, hangt erg af van de levensfase waar ze in zitten. Zo leert een kind van een tot twee jaar vooral veel over zichzelf door hun eigen wil te ontdekken, door middel van taal. Maar een kind van zeven tot twaalf jaar gaat zich juist meer spiegelen waardoor de leefwereld groter wordt. Zij leren vooral veel van de wereld om zich heen. (wouda, 2022)

Door het lezen van een boek, kan een kind een beter beeld krijgen van zichzelf en de wereld om zich heen. In kinderboeken wordt vaak gepraat over normen en waarden, daarbij leert een kind praten over een onderwerp dat ze heeft gelezen met de mensen om zich heen. (de Boer, 2022) Belangrijk om te weten is dat geëngageerde kunst effect heeft op de ‘theory of mind’, de capaciteit van een mens om te begrijpen dat andere personen overtuigingen en verlangens hebben en dat die anders kunnen zijn dan die van jezelf. (Kidd, D. C, & Castano, E, 2013) Dit is eigenlijk een moeilijke uitleg van de betekenis van empathie. Je kind leert dus empathie te kennen en hebben door middel van lezen. 

Annemarie Regeling, docent taal en geëngageerde jeugdliteratuur op Hogeschool KPZ, die ik interviewde voor mijn onderzoek, is het hier mee eens. ‘Lezen zorgt er bij kinderen voor dat ze leren over zichzelf, hun identiteit, land en voorouders, maar ook over de wereld. Bijvoorbeeld hoe een plant groeit, feitjes en kennis dus. Daarbij zit er ook een gevoelslaag in. Het werkt als een soort spiegel en raam. Je leert meer over jezelf en je leert meer over een wereld die je nog niet kent en misschien ook niet snel zelf tegen zou komen.’ 

Populairste kinderboeken thema’s 
Tijdens het laatste deel van mijn onderzoek ga ik op zoek naar de meest voorkomende thema’s in kinderboeken. Hierdoor kom ik erachter of dit geëngageerde thema’s zijn. Kinderen van acht tot twaalf jaar vinden een stripboek meestal het leukst om te lezen, blijkt uit het onderzoek van stichting lezen. De meeste duidelijke geëngageerde boeken worden gelezen door de leeftijdsgroep 12 +. Volgens Regeling zijn er bepaalde soorten verhalen die altijd in kinderboeken terugkomen zoals verhalen over dieren, vriendschap en avonturen. Avonturen die zijn verzonnen of die echt gebeurd zijn. Ook boeken over de geschiedenis doen het ‘razend’ goed volgens haar. Regeling stelt dat kinderboeken van deze tijd meestal wel geëngageerd zijn. ‘We zien steeds vaker thema’s als diversiteit of het klimaat terugkomen. Het komt dus vaak overeen met wat er op dit moment speelt in de maatschappij.’

Naast Regeling sprak ik met William Remmers, specialist kinderboeken bij boekverkooperij Dekker van de Vegt. Hij is het eens met haar en bevestigt dat je ook kalender dingen als Sinterklaas vaak terug zal vinden in kinderboeken. ‘Uitgeverijen spelen graag in op wat er gebeurt in de maatschappij, daar willen ze dan boeken over verkopen. Vandaar dat boeken over het klimaat en diversiteit nu veel voorkomen. De kinderboekenweek heeft een groot aandeel in de thema’s die het in een jaar goed doen. Afgelopen jaar was het thema groen. Je ziet dat er niet alleen meer boeken over het klimaat worden gekocht, maar ook geschreven.’

Geëngageerde jeugdliteratuur is belangrijk!
In mijn onderzoek ging ik dus op zoek naar het antwoord op de vraag of geëngageerde literatuur belangrijk is voor kinderen. Ja, kinderen hebben veel baat bij het lezen van geëngageerde literatuur. Niet alleen zijn de meest voorkomende thema’s in hedendaagse kinderboeken vooral geëngageerd, kinderen leren ook nog eens enorm veel van lezen.