Bibliotheken op basis- en middelbare scholen; is er een groot verschil?

Aanraking met boeken begint op vroege leeftijd, eigenlijk al wanneer je voor het eerst voorgelezen wordt. Voor de meeste kinderen zal dit rond de geboorte zijn. Zodra een kind op het primair onderwijs zit, maken ze meteen de eerste stappen met het leren van lezen. 

Uit een onderzoek van Stichting lezen en KB> Nationale Bibliotheek blijkt dat je kind voorlezen een groot verschil maakt. Van de kinderen die niet worden voorgelezen heeft maar 30% voldoende woordenschat voor een goede start op school. Kinderen die wel veel zijn voorgelezen beschikken over bijna 70% voldoende woordenschat. Ook blijkt uit het onderzoek dat voorlichting geven over voorlezen erg belangrijk is. Dat kan natuurlijk aan ouders direct, maar dit wordt ook gedaan op basis- en middelbare scholen door middel van ‘bibliotheek op school’. 

Hiervoor slaan onderwijs, bibliotheek en gemeente de handen ineen. Stichting Lezen, KB> Nationale Bibliotheek en bibliotheek op school, werken samen om het streven dat zoveel mogelijk leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs willen en blijven lezen te behalen. Dat doen ze door middel van de bouwstenen LEES. Dit staat voor leesomgeving, expertise, evidentie en samenwerking. Basis- en middelbare scholen worden geholpen op landelijk, provinciaal en lokaal niveau door de ‘ondersteunende infrastructuur’. Denk aan hulpmiddelen in een toolkit, ondersteuning door provinciale ondersteuningsinstellingen en kennisdeling. 

Basisscholen Nijmegen
Om erachter te komen hoe scholen in Nijmegen dit aanpakken, sprak ik met vrije school de Meander en basisschool de Lanteerne en middelbare scholen het Canisius en het Montessori Beginnend bij de basisscholen. De plek waar kinderen voor het eerst in aanraking komen met zelf leren lezen. Ik sprak Lisa Vens van de Meander, zij is leerkracht en bibliotheek coördinator. ‘We hebben de bibliotheek op school eigenlijk nog niet zo lang. Vijf jaar geleden begonnen we, maar toen kwamen de corona jaren. Nu staat het als een huis, maar daarvoor was het wel echt even zoeken.’

Bibliotheek op school 
‘De bieb bevindt zich op een centrale plek, we zijn namelijk best wel een grote school. We hebben zes kleuterklassen en klas één tot en met zes dubbel. Het is goed om te weten dat wij met klassen werken in plaats van groepen, klas één is dus eigenlijk groep drie. Kleuters maken geen gebruik van de bieb, maar de rest van de kinderen mogen op woensdag hun boek komen ruilen. Het lenen en terugbrengen werkt eigenlijk hetzelfde als de centrale bieb, er staat een computer waar dat allemaal op geregeld kan worden.’ Vens legt uit dat hun bibliotheek en bibliotheek Gelderland-Zuid, de centrale bibliotheek, samenwerken. De centrale bieb levert de Meander namelijk boeken. ‘Die mogen om die reden ook niet mee naar huis, om verwarring te voorkomen. Wat wel fijn is en een verschil met de centrale bieb, is dat kinderen niet na een bepaalde tijd hun boek moeten inleveren of verlengen. Ze mogen het gewoon houden tot ze het uit hebben. Nog een verschil is dat ons aanbod natuurlijk wat verschilt, we hebben veel minder en ook vooral boeken die passen bij het onderwijs van een vrije school. Maar verder is de schoolbieb eigenlijk hetzelfde.’

Op basisschool De Lanteerne werkt het ook zo, vertelt Pascale Creyghton. ‘Boeken komen uit de centrale bieb en worden steeds vernieuwd. Er zijn er ook een aantal die we eigenlijk altijd beschikbaar hebben. Er wordt veel geleend door kinderen, bijvoorbeeld als ze een boek nodig hebben voor een project, maar ook gewoon om te lezen. Ik denk dat een schoolbibliotheek ervoor zorgt dat de drempel om een boek te komen lenen lager is. Er is hier bijvoorbeeld veel persoonlijke aandacht en ondersteuning.’ 

Vergroot

bron: lezen.nl

Zoals te zien is aan de afbeelding hierboven zijn de Lanteerne en de Meander niet de enige basisscholen die meewerken aan ‘bibliotheek op school’. Na aanleiding van mijn onderzoek naar geëngageerde literatuur ben ik wel benieuwd wat voor soort boeken er beschikbaar zijn in beide bibliotheken. Vens en Creyghton vertellen dat de centrale bibliotheek hen boeken toestuurt maar ook dat zij zelf boeken mogen selecteren. 

Thema’s
Vens: ‘Ik denk dat boeken van Lemniscaat goed bij onze school passen, maar ook boeken van Tonke Dragt. Wij werken veel met verhalen, bijvoorbeeld voor projecten. We zorgen ervoor dat er boeken beschikbaar zijn in de bieb die passen bij onze visie.’ Ze heeft het over de visie die past bij een vrije school, dat is dat een kind zich vrij mag ontwikkelen. ‘Er zijn bepaalde boeken die bij bepaalde ontwikkelingsfases horen.’ Vertelt Vens. ‘Er zijn natuurlijk wel geëngageerde boeken aanwezig, maar we maken het niet heel groots. Ik denk ook niet dat het geschikt is voor alle leeftijden. Misschien vanaf klas vier, dus groep zes?’ Creyghton is het daar mee eens. ‘Kinderen horen via projecten wel over geëngageerde thema’s, maar ik denk niet dat ze er al echt klaar voor zijn om zelf te lezen.’

Wat zijn dan de thema’s van de boeken die kinderen vaak uit de bibliotheek halen? De Waanzinnige Boomhut doet het op alle twee de scholen goed. Maar ook boeken als Harry Potter, Het leven van een loser, Dagboek van een muts en De Grijze Jager worden veel geleend. ‘Informatieve dierenboeken of andere informatieve boeken worden enorm veel uit de bieb gehaald.’ Laat Vens weten. Dat merkt Creyghton ook. ‘Sommige kinderen houden niet echt van een leesboek, die lezen dan informatieve boekjes over bijvoorbeeld voetbal.’ 

Waarom een schoolbibliotheek belangrijk is in de ogen van Vens en Creyghton? Als ik ze tegelijkertijd had gesproken, hadden ze het waarschijnlijk in koor geroepen. ‘Leesplezier is het allerbelangrijkste!’ Vertellen ze beide. Vens: ‘Dat kinderen boeken kunnen kiezen die ze graag willen lezen en daar echt autonomie over hebben.’ Creyghton: ‘De drempel is minder hoog. Soms zie ik kinderen een beetje verdwalen, dan kan ik ze de hulp bieden die ze bij de centrale bieb misschien niet ontvangen.’

Middelbare scholen
Ook veel middelbare scholen hebben een bibliotheek op school waar kinderen leesboeken of informatieve boeken kunnen lenen. Het grote verschil is dat er van alle middelbare scholen veel minder aangesloten zijn bij het project ‘bibliotheek op school’. Waar van alle basisscholen in Nederland 57% werkt met bibliotheek op school, doen maar 22% van de VO-scholen dit zoals te zien is op de afbeelding hieronder.

Vergroot

Bron: lezen.nl

Het Canisius en het Montessori College werken beide niet samen met ‘bibliotheek op school’. Nathalie Knorth is mediathecaris op het Canisius. Zij zorgt ervoor dat de bieb draaiende wordt gehouden, bijvoorbeeld door de collectie up-to-date te houden en leerlingen te helpen. ‘We krijgen veel input vanuit de vrijwilligers hier op school, sectie Nederlands maar ook van de leerlingen over wat ze graag in de bieb zouden willen zien. Het werkt eigenlijk hetzelfde als de centrale bieb, je krijgt hier ook een boete als je je boek niet op tijd inlevert.’ Angelina Fifis is medewerker mediatheek op het Montessori college. Ze is gespecialiseerd in leesbevordering en zorgt voor de aanwezige collectie boeken. ‘We mogen dus zelf bepalen wat voor een soort boeken er beschikbaar zijn in de bieb. Dat doen we door te kijken wat leerlingen graag lezen, maar ik heb bijvoorbeeld ook Instagram en TikTok aangemaakt speciaal om te kijken welke boeken daar populair zijn. Als leerlingen een boek lenen kunnen ze die drie weken houden, daarna moeten ze hem verlengen. We werken wel met boetes, maar pas als een boek vier of vijf keer te laat ingeleverd is.’

Beiden scholen vertellen eigenlijk niet veel te verschillen met de centrale bibliotheek, behalve dat de collectie wat kleiner is en de drempel lager om naar de bieb te komen. Knorth: ‘Het valt me op dat sommige kinderen niet weten hoe een bibliotheek werkt, dat vind ik verontrustend want lezen doet zoveel met je. Maar aan de andere kant ben ik er dan om ze te helpen.’ Fifis: ‘Ik zou graag nog meer boeken in onze collectie hebben, omdat we zo een grote school zijn, hebben we eigenlijk niet genoeg boeken voor iedereen.’

Leengedrag
Ondanks de cijfers dat er maar weinig jongeren lezen, wordt er toch nog veel geleend op beide middelbare scholen. ‘Het is verschillend, maar kinderen komen best vaak wekelijks een boek terugbrengen. Er is dan ook een regel hier op school dat je een boek bij je moet hebben bijvoorbeeld voor een tussenuur. Ik weet niet of dit echt gehandhaafd wordt, maar het is in ieder geval een begin. Ik denk dat er door die regel wel echt meer gelezen wordt.’ Vertelt Knorth. Op beide scholen doen young adult boeken en boeken die populair zijn ook bijvoorbeeld booktok, een deel van TikTok specifiek over boeken, het erg goed. ‘Colleen Hoover is echt zo’n schrijver die ik veel te zien krijg, of Heartstopper, maar zelfs Het leven van een Loser wordt nog vaak uitgeleend hier.’ Laat Fifis weten. 

‘Boeken die niet zo vaak uitgeleend worden zijn toch wel de wat dikkere of informatieve boeken. Kinderen denken heel vaak dat een boek ook makkelijk is als die dun is, maar dat is natuurlijk niet zo. Ik denk dat het heel erg zou helpen als er meer verteld wordt over boeken in de klas. Wij doen dat bijvoorbeeld door in de klas een boek te komen pitchen. Daarom vind ik het belangrijk dat ik veel boeken die ik beschikbaar maak, zelf heb gelezen. Ik weet dan waar het boek over gaat en ik kan goed uitleggen waarom het zo’n leuk boek is en waarom je het écht moet lezen.’ 

Thema’s
Ook aan het Canisius en het Montessori vroeg ik wat voor een thema’s er vooral beschikbaar zijn/ geleend worden uit de bieb. Daar zat een verschil in met de basisschool want in tegenstelling tot Vens en Creyghton vinden Knorth en Fifis het wel belangrijk om geëngageerde boeken beschikbaar te hebben. Knorth: ‘Ik denk dat geëngageerde literatuur zelfs de overhand heeft hier in de bieb, bijvoorbeeld over acceptatie, lhbtiq+ of discriminatie. Door dat soort boeken kan je bewustzijn creëren en dat vind ik belangrijk.’ Fifis is het daar helemaal mee eens. ‘Aangezien wij een Montessorischool zijn, zit dat maatschappelijk bewustzijn er al in. Dat is echt onderdeel van onze visie. Op een gegeven moment moeten leerlingen ook een project doen over een maatschappelijke kwestie, dan zorg ik dat er boeken beschikbaar zijn die ze kunnen gebruiken bijvoorbeeld over gender, milieu of klimaatverandering.’ 

Belang
Volgens Knorth is een schoolbieb erg belangrijk om lezen te bevorderen. ‘Een schermpje is heel leuk hoor, maar lezen is gewoon heel belangrijk en dat moeten we echt blijven houden.’ Fifis vertelt dat lezen aansluit op de Maria Montessori gedachten. ‘Kinderen voorbereiden op de wereld. Boeken zijn daar makkelijk beschikbaar voor. Een bibliotheekpas voor de centrale bieb is eigenlijk voor alle scholieren gratis, maar weinig mensen zijn lid. Door een schoolbibliotheek wordt de drempel verlaagd en wordt lezen toegankelijker. Dat vind ik het belangrijkste.’  

Zo is te zien dat bibliotheken op basisscholen en middelbare scholen praktisch misschien wel anders in elkaar zitten, het doel is vrijwel hetzelfde. De drempel om naar de bieb te gaan verlagen en leesplezier bevorderen.