Achtergrondverhaal

De voetbalcultuur
De voetbalwereld is een machocultuur waarin al snel iemand voor homo of flikker wordt uitgemaakt. Homo als scheldwoord ligt bij voetbalsupporters vooraan in de mond. Als de scheidsrechter fluit, wordt hij al gauw uitgemaakt voor ‘vuile flikker’, of erger. Ook bij interlands worden er hele teams voor homo uitgemaakt, zoals tegen Duitsland: ‘Alle Duitsers zijn homo’. In de voetbalwereld wordt homo of flikker bij iedere wedstrijd wel als scheldwoord gebruikt. De homofobe grappen aan de tafel van Vandaag Inside met Johan en Derksen en René van der Gijp, passen in deze macho-cultuur. Het besef dat dit gescheld, maar ook deze ‘grappen’, kwetsend zijn voor veel gays lijkt er niet te zijn. Homo zijn in de voetbalwereld is mede daardoor nog steeds een taboe. Gays durven niet openlijk voor hun geaardheid uit te komen. In het Nederlands betaald voetbal is tot op heden nog nooit een voetbalspeler uit de kast gekomen. En wanneer je als supporter openlijk gay bent, word je nota bene bedreigd door je eigen clubgenoten.

Reactie supporters
Scott Schuurman, voetballer bij Gay Soccer Amsterdam, weet er alles van. ‘Het Nederlandse voetbal kent een cultuur waarin het onmogelijk is voor homoseksuele mannen om zichzelf te kunnen zijn.’ 
Nederlandse profvoetballers zijn het met Schuurman eens. In een onderzoek van het Mulier Instituut, in opdracht van onder andere de John Blankenstein Foundation (foundation die zich inzet voor acceptatie van LHBTI+’ers in de sport, genoemd naar de openlijke homoseksuele scheidsrechter John Blankenstein), geven zij de homoacceptatie binnen het voetbal een flinke onvoldoende (4,6), De profs zien de belemmering voor homoacceptatie vooral bij de reactie van supporters (52%), de cultuur (42%) en de publieke opinie (28%).
Sebas Maasland, bestuurslid van gay supportersvereniging De Roze Kameraden: ‘Buiten de voetbalvelden is in Nederland één op de tien mannen gay, maar van de meer dan duizend betaald voetbalspelers is er zogenaamd geen één homo. Dat wil zeggen; niet openlijk. Dat laat zien hoe moeilijk het is in de Nederlandse voetbalcultuur om jezelf te zijn.’ 

Nachtmerrie
De NOS sprak voor de podcast ‘De Schaduwspits’ een gay voetballer die in de Eredivisie actief is, maar anoniem wilde blijven. En recent deed een profvoetballer uit de Engelse competitie eveneens anoniem zijn verhaal. Hij schreef een open brief via de Justin Fashanu Foundation (Justin Fashanu was de eerste voetballer wereldwijd die openlijk gay was). In de brief schrijft deze anonieme profvoetballer hoe moeilijk het voor hem is in de huidige voetbalcultuur zichzelf te zijn: ‘Elke dag kan een absolute nachtmerrie zijn. Het beïnvloedt mijn mentale gezondheid steeds meer. Ik voel me gevangen en mijn angst is dat het onthullen van de waarheid over wie ik ben het alleen maar erger zal maken.’

Kleedkamercultuur
Rens Cremers, onderzoeker van het Mulier instituut, zegt in weekblad de Groene Amsterdammer van januari 2023 wel te weten hoe dat komt: ‘De masculiene voetbalcultuur en negatieve reacties van supporters leiden ertoe dat het voor LHBTI+’ers vrijwel onmogelijk is om zichzelf te zijn op het veld of in een stadion. De sportcultuur wordt van oudsher door witte, heteroseksuele mannen bepaald’, vertelt hij. ‘Het is voor die groep moeilijk om zich voor te stellen dat stereotyperende kleedkamerhumor en spreekkoren kwetsend zijn. Voor LHBTI+’ers of mensen met een migratieachtergrond is het vaak veel meer dan een grapje. Het zegt iets over sociale hiërarchie: wie staat boven wie. De interactie tussen kleedkamercultuur en supporterscultuur maakt het voor homomannen heel lastig om open te zijn over hun seksuele voorkeur.’

Uit het onderzoek onder Nederlandse profvoetballers blijkt dat zij vooral de positieve aandacht van clubs en de KNVB nodig vinden (60%), maar ook homoseksuele (oud-)profvoetballers die hun verhaal delen (54%). 

Anoniem melden
De KNVB gaat gebruik maken van de bestaande app ‘Meld Discriminatie Nu’, die volledig geschikt wordt gemaakt voor het voetbal. Voetballers en begeleiders kunnen in de app zowel anoniem als persoonlijk melding maken van discriminatie. Dit kan via het invullen van een vragenformulier, het achterlaten van een ingesproken bericht of het uploaden van foto’s en video’s.

De toekomst: wat moet er gebeuren?
Dit vindt:

Ede gaat werk maken van de emancipatie van lhbti’ers. Als een na laatste grote gemeente in Nederland is Ede sinds februari van dit jaar officieel een regenbooggemeente. Een unicum voor de gemeente op de Biblebelt waar 118.000 mensen wonen en de SGP de grootste politieke partij is.

Regenbooggemeenten zetten zich in voor een beter leefklimaat en investeren in veiligheid, sociale veiligheid en emancipatie van alle lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgenders en intersekse personen (LHBTI). Het ministerie van Onderwijs stimuleert dit met een jaarlijkse bijdrage van twintigduizend euro.

Sinds 4 februari van dit jaar is Ede regenbooggemeente nadat een meerderheid van de conservatieve gemeenteraad met het voorstel instemde. Alleen de SGP en de lokale partij DKE stemden tegen. Ede werd daarmee de 55^ste Nederlandse regenbooggemeente. Maar hoe kan het dat de gemeente – waar in 2016 nog een motie werd afgewezen om alleen een regenboogvlag te hijsen – zich vijf jaar later uitroept tot regenbooggemeente?

Geen politiek
Het is juli 2016 als een verschrikkelijke aanslag plaatsvindt in een homonachtclub in Orlando. Vijftig mensen worden doodgeschoten. Het blijkt een gerichte aanslag op de lhbti-gemeenschap. Twee weken na de aanslag dient GroenLinks-raadslid Ellen Out in Ede een motie in. Ze stelt voor om eenmaal per jaar, op Coming-out Day, de regenboogvlag hijsen voor het gemeentehuis. Haar voorstel wordt nipt afgewezen, de regenboogvlag is voor Ede op dat moment nog een brug te ver.

Wanneer gemeenteraadslid Out in 2018 opnieuw een motie wil indienen om de regenboogvlag te hijsen, stelt burgemeester René Verhulst (CDA) dat dit niet nodig is. De burgemeester zegt toe de vlag zélf te hijsen. Het besluit van Verhulst is opmerkelijk omdat de gemeenteraad twee jaar eerder de regenboogvlag-motie nog wegstemde. Ook zijn voorganger, Cees van der Knaap (CDA), vond de regenboogvlag niet nodig: ”De Nederlandse vlag markeert ook onze rechten en plichten waarover de Grondwet in artikel 1 heel duidelijk is”, aldus de voormalig burgemeester.

De SGP, met zeven zetels de grootste partij in Ede, protesteert dan ook tegen het besluit van Verhulst en zegt het “ten zeerste te betreuren.” De burgemeester zet zijn beslissing echter door en zegt daar nu over: “De regenboogvlag is geen onderwerp om politiek over te bedrijven met uitgebreide discussies. Ik koos er dan ook voor om de vlag zelf te hijsen. Er zijn ook in Ede mensen die worstelen met hun gevoelens. Met het veelkleurige palet van de vlag laat je zien dat je die worsteling begrijpt. Ik hoop dat ze dit zien als steun”, aldus de huidige burgemeester.

Nashville-verklaring
Als in 2018 de regenboogvlag voor het eerst wappert voor het gemeentehuis van Ede, duikt ook in Nederland de Nashville-verklaring op; een internationale verklaring over Bijbelse seksualiteit. Hierin wordt geopperd dat homoseksualiteit, genderneutraliteit en transgenderisme zonden zijn en ‘afgekeurd moet worden door iedere goede christen.’ Veel kerkgemeenschappen op de Biblebelt ondertekenen de verklaring, waaronder ook Edese kerken.

COC-Gelderland-midden krijgt veel vragen van jongeren die worstelen met hun geaardheid, zegt bestuurslid Joris Brandts. “Vooral in Ede hebben die vaak te maken met religie. Zo’n Nasvhille-verklaring zorgt ervoor dat jonge mensen die twijfelen over hun geaardheid, nog dieper de kast induiken. We horen veel verhalen uit Ede van jongeren die eenzaam zijn en niet worden geaccepteerd door hun omgeving.”

De waarnemingen van het COC staan niet op zichzelf. Onderzoek van I&O Research toont aan dat 40% van de lhbti’ers zich onveilig voelt in de regio Gelderland-midden. Vooral mensen uit sterk gelovige kringen ervaren minder acceptatie.

Verdeeld
Om te kunnen doorgronden hoe het in Ede werkelijk gesteld is met de lhbti-emancipatie, is een analyse van de stemming rondom het hijsen van de regenboogvlag in 2016 interessant.

Binnen veel partijen heerste er destijds grote verdeeldheid. Onder andere bij de lokale partij GemeenteBelangen. Fractievoorzitter Gabriëlle Hazeleger daarover: “Ik was destijds zeer teleurgesteld in mijn fractie. Ik maak zelf deel uit van de lhbti-gemeenschap, dus het raakte me dat sommige collega’s tegen de vlag stemden.” GemeenteBelangen vindt inmiddels dat er wel degelijk een probleem is in Ede als het gaat om de acceptatie van lhbti’ers. “Wij zien de vlag niet als symboolpolitiek. Soms zou ik willen dat het symboolpolitiek zou zijn, dan zou het probleem niet zo groot zijn”, aldus Hazeleger.

Rigide
Het bijstellen van standpunten is volgens ChristenUnie-raadslid Dirjanne van Drongelen in Ede een kwestie van tijd geweest. “Niet alleen in de raad. Ik denk het ook te zien binnen kerken en überhaupt onder christenen. Van heel rigide naar een meer inclusievere gedachte”, legt ze uit. “Binnen de CU-fractie is er veel over gepraat, net als met onze achterban. Uiteindelijk kwamen we tot de conclusie dat er echt iets nodig is om de situatie voor lhbti’ers te verbeteren. Als de regenbooggemeente daar een stap in is, wil de CU daarin mee.”

De volledige CDA-fractie stemde in 2016 tegen de regenboogvlag, maar is in 2021 mede-indiener van het voorstel voor de regenbooggemeente. Tijden veranderen, stelt fractievoorzitter Anne-Jan Tegelen. “Het CDA vindt het vanzelfsprekend dat iedereen meetelt en vindt dat de regenbooggemeente eigenlijk niet nodig zou moeten zijn. Wij vonden Ede al een lhbti-vriendelijke gemeente en vinden dat nog steeds.”

Dat er veranderingen gaan komen, verwacht Telgen niet: “Er wordt alleen een ander stickertje op de kast geplakt en daardoor krijgen we extra geld uit Den Haag. Dan vinden wij het prima om voor te zijn. Baat het niet dan schaadt het niet.”

Mordicus tegen
De SGP, de grootste politieke partij in Ede, blijft mordicus tegen het fenomeen regenbooggemeente: “Voor ons is het geen punt van discussie”, zegt raadslid Kees van Wolfswinkel desgevraagd. “Wij vinden het niet passen bij gemeente Ede en hebben ook niet het idee dat Ede een onveilige gemeente is. Bovendien staat het inhoudelijk te ver af van ons uitgangspunt, de unieke waarde van het huwelijk tussen man en vrouw.”

Ook Rasit Görgülü van eenmansfractie Democratische Kiezers Ede (DKE), stemde tegen: “De lhbti-gemeenschap staat niet op zichzelf. Veel vrouwen in Ede die een hoofddoek dragen, voelen zich ook onveilig. Er moet niet alleen beleid gemaakt moet worden voor de lhbti-gemeenschap, maar voor iedereen. Alleen dan wordt Ede echt inclusief.”

Homo in de fractie
De Edese VVD stemde vijf jaar geleden deels tegen de regenboogvlag-motie, maar steunde dit jaar wel het initiatief voor de regenbooggemeente. “Er zit nu een heel andere fractie en dan maak je soms andere keuzes”, stelt VVD-raadslid Sjoerd Bakker. “Daarbij komt dat er nu ook een homo in de fractie zit. En dat ben ik”, zegt hij lachend.

Het beeld dat Bakker schetst, wordt bevestigd door dr. Eva Jaspers, universitair hoofddocent sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Jaspers doet in Nederland onderzoek naar actuele sociale vraagstukken en bestudeert uitsluiting en ongelijkheid. “Er is steeds meer aandacht voor en ervaring met lhbti’ers, ook bij politieke partijen. Zeker als raadsleden of mensen in hun omgeving uit de lhbti-gemeenschap komen, zie je meningen veranderen. Hoe dichterbij het komt, hoe moeilijker het wordt om het af te wijzen.” Volgens Jaspers is er een bredere maatschappelijke verschuiving aan het plaatsvinden. Vooral de jongere generaties hebben een inclusievere denkwijze.

Geen symbool
Het initiatief om Ede uit te roepen als regenbooggemeente kwam uiteindelijk van D66, GroenLinks en GemeenteBelangen. Raadslid Stephan Neijenhuis (D66) is positief verrast door de brede steun. Vooraf hebben we alle partijen benaderd, om zoveel mogelijk steun te krijgen voor het voorstel. “Door niet alleen het symbool van de vlag centraal te stellen, maar ook de beleidskeuzes en maatregelen die erbij horen, denk ik dat er meer partijen in mee zijn gegaan.”

COC Gelderland-midden is blij met de grote meerderheid in de Edese raad: “In een religieuze gemeente, waar christelijke partijen zitten die conservatief zijn als het gaat om LHBT-beleid, is dit een ontzettend mooie eerste stap. Ik weet zeker dat het voor veel jonge mensen waardevol zal zijn”, stelt bestuurslid Brandts. Er is volgens hem nog wel veel werk aan de winkel, want Ede is er nog niet: “Het is een kickstart. Het is nu nog een papieren document, het is belangrijk dat er werk wordt gemaakt van acceptatie.”

Raadslid Sjoerd Bakker (VVD) bevestigt dat: “Er is in Ede nog een lange weg te gaan: “Hand-in-hand lopen met mijn eigen man doe ik hier nog steeds niet in het openbaar. Het kan gedoe opleveren en daar heb ik geen zin in. We doen vaak alsof we heel tolerant zijn, maar dat zijn we nog lang niet.”