Pieter Omtzigt schudt het politieke landschap op. Zijn nieuwe politieke partij ‘Nieuw Sociaal Contract’ staat er riant voor in de peilingen. De partij staat voorop in de peilingen en staat op het punt om als eerste nieuwe politieke partij de Tweede Kamerverkiezingen te winnen. We hebben al vaker gezien dat nieuwe partijen goed scoren bij verkiezingen, zoals de Boer Burger Beweging (BBB) en Forum Voor Democratie (FVD) en nog langer geleden de Lijst Pim Fortuyn (LPF). Maar hoe behoud je als nieuwe politieke partij je positie tot de volgende Tweede Kamerverkiezingen?
Wat vooraf gaat
In juli 2023 bereikte de toen alleen nog maar hypothetische partij van Omtzigt 46 zetels in een peiling van bureau I&O Research, en was daarmee met afstand de grootste partij. In de peiling van Maurice de Hond op 20 augustus, de dag na de bekendmaking van Nieuw Sociaal Contract, zit Omtzigt op 27 zetels, nog steeds de grootste. Zo snel zo groot, dat noemt Omtzigt zelf ‘onverantwoord’. Toch zeggen de peilingen dat Pieter Omtzigt en zijn Nieuw Sociaal Contract enorm groot gaan worden.
‘’Als nieuwe politieke partij moet je een aantal drempels overkomen’’. Dit zegt Rick Van Well, promovendus politicoloog aan de Universiteit Leiden. Hij vertelt dat je als nieuwe politieke partij drie fases beleeft. ‘’De eerste fase is het aankondigen dat je een nieuwe politieke partij begint. In deze fase begin je met een campagne, stel je een kandidatenlijst op en presenteer je het programma van je politieke partij’’. “Hierna volgt fase twee’’, vervolgt Van Well. Dit is de fase waar volgens Van Well ‘’de politieke partij erkend en geautoriseerd wordt bij de Kiesraad’’. De politieke partij moet aan een aantal wettelijke eisen voldoen. Dit houdt in dat er voldoende ondersteuningsverklaringen zijn getekend, handtekeningen van de kandidaten die op de lijst van de partij staan, zijn ondertekend en er moet een waarborgsom zijn betaald. Deze waarborgsom voor kandidaatstelling voor de Tweede Kamer bedraagt € 11.250. Als dit allemaal goed is verlopen, word je erkend door de Kiesraad. Dit gaat echter niet altijd goed. ‘’Soms verzuimen partijen’’, begint Van Well. Dit houdt in dat de politieke partij zich niet aan alle voorwaarden heeft gehouden. ‘’Dit betreft echt slordigheden die, zeker een nieuwe politieke partij, kan maken. Het gaat hier om bijvoorbeeld een handtekening die op een verkeerde plek is gezet of dat er documenten ontbreken’’, legt de politicoloog uit. Politieke partijen krijgen voor dit verzuim twee dagen de tijd van de Kiesraad om dit te herstellen. Als dit uiteindelijk allemaal goed is gegaan, bemachtig je ‘zendtijd voor politieke partijen’ op de NOS en breekt de derde en tevens laatste fase aan. ‘’De derde fase is de fase waarin je verkozen wordt in het parlement’’, sluit Van Well af. Om in het parlement te komen moet je de kiesdrempel ’overstappen’. ‘’Die drempel is in Nederland redelijk laag’’, vindt de jonge politicoloog. De kiesdrempel is twee derde van één procent van alle stemmen voor één zetel.
Oud parlementair verslagever Tino Wallaart heeft ook een opvatting over de fases van nieuwe politieke partijen. ‘’Vaak komen nieuwe politieke partijen binnen met een spectaculaire entree, maar om vervolgens te consolideren en door te groeien, is iets wat vaker fout dan goed gaat’’, begint Wallaart. ‘’De eerste fase is de verkiezingsfase. In deze fase word je uitgenodigd voor debatten, spreek je mensen op straat aan en word je eigenlijk heel belangrijk gemaakt’’, vervolgt Wallaart. ‘’Dat is heel leuk, maar de volgende fase is minder’’, zegt de oud parlementair verslagever van onder andere NOS. ‘’Daarna kom je in een fractie of commissie terecht en ben je dan aan alle regels gebonden om een bepaalde positie in te nemen. Deze fase is echt totaal anders dan de verkiezingsfase, die veel charmanter is. ‘’Dat is dan nog maar één uitdaging van een nieuwe politieke partij’’, eindigt Wallaart.
Uitdagingen
De politieke partij heeft nu een zetel behaalt, maar er komen dan nog veel meer uitdagingen op het pad. Volgens Van Well maakt het qua uitdagingen niet uit of de partij links of rechts is. ‘’De twee belangrijkste uitdagingen voor een nieuwe politieke partij zijn de eenheid in de partij bewaren en voldoende media aandacht genereren’’, vertelt Van Well. ‘’De eenheid bewaren is vaak een grote uitdaging. Dit komt omdat het nog niet altijd duidelijk is wat de koers gaat zijn van de partij’’, zegt Van Well. Volgens Van Well is de kans groot dat door onduidelijkheid van de richting waar de partij zich naartoe gaat bewegen er onderlinge verschillen binnen de partij ontstaan. Het risico hiervan is dat de partij gaat disfunctioneren en daardoor minder zetels gaat halen bij een volgende verkiezing. ‘’Een duidelijk voorbeeld hiervan is FVD’’, stelt Van Well. ‘’Zij zijn van een rechtse partij naar een veel meer extremistische en complottheorie partij gegaan’’, aldus Van Well. Bij ‘FVD’ zijn ze een andere koers gaan varen waar deze oorspronkelijk niet op leek. Ze zijn hierdoor flink gezakt in het aantal zetels en staan er ook minder goed voor in de peilingen, wat bewijst dat deze uitdaging tot gevolg kan hebben dat de partij een zinkend schip wordt.
Een andere zéér belangrijke uitdaging voor een nieuwe politieke partij is voldoende media aandacht genereren. De meeste politieke partijen genereren de grootste aandacht via de traditionele media. Dit gaat door middel van talkshows, actualiteitenprogramma’s en de zendtijd voor politieke partijen. ‘’Dit is zéér belangrijk, want zo blijft de politieke partij in het hoofd van de kiezer’’, zegt Van Well. ‘’Het is ook mogelijk om veel aandacht te genereren zonder de traditionele media, zoals via sociale media platforms, maar dat dit effectief werkt is zeer uitzonderlijk’’, drukt Van Well op het hart. Een voorbeeld hiervan waar de aandacht is gezocht buiten de traditionele media om en waar dit wél effectief was, is Forum Voor Democratie. Toch blijven de traditionele media het belangrijkste kanaal voor nieuwe politieke partijen. De invloed die de media hebben op het aantal zetels van een partij is groot. ‘’Bij de vorige provinciale staten verkiezingen hebben we twee nieuwe partijen op gematigd rechts gezien, namelijk de Boer Burger Beweging en JA21. Ik heb geen formele analyse gedaan, maar het zou mij niks verbazen als lijstrekker van de BBB Caroline van der Plas véél meer media aandacht heeft gehad afgelopen jaren dan lijstrekker van JA21 Joost Eerdmans. Je ziet wat dit doet in de peilingen waar de BBB er veel beter voor staat dan JA21’’, eindigt Van Well.
Tino Wallaart sluit zich aan bij de opvatting van Van Well. ‘’De media zijn een ‘make or break’ voor nieuwe politieke partijen. Extreem belangrijk dus’’, begint Wallaart. ‘’Ze hebben de LPF in 2002 keihard onderschat’’, stelt Wallaart. ‘’Nederland was af. Het ging goed met de economie en mensen waren tevreden. Iedereen van de media dacht dat we door gingen naar paars 3. De LPF werd dus niet echt serieus genomen’’, vertelt Wallaart. De LPF had een boodschap aan het volk, wat de media niet is opgevallen. Dat niet door hebben is een groot trauma geweest voor de media en daar lopen ze nu al zeker 20 jaar mee’’, zegt Wallaart stellig. ‘’Hierdoor wordt nu elke nieuwe politieke ster uiterst goed gevolgd, zoals bijvoorbeeld Caroline van der Plas’’.
Als je al deze uitdagingen hebt doorstaan, krijg je als nieuwe politieke partij te maken met de streken en tactieken van de gevestigde parlementariërs.
Tactieken van de gevestigden
Als nieuwe politieke partijen de Tweede Kamer binnentreden, hebben vanaf dan ook de al gevestigde partijen met ze te maken. Zij hebben meerdere tactieken hoe te reageren op deze mogelijke nieuwe dreiging. ‘’De eerste mogelijke reactie is meebewegen’’, begint Van Well. ‘’Meestal komen nieuwe politieke partijen binnen door middel van een nieuw thema. Daar kunnen gevestigde politieke partijen in meebewegen. Hier zit wél een risico aan vast’’, vervolgt Van Well. ‘’Het risico is dat je het nieuwe thema nog belangrijker en relevanter maakt, waardoor je de nieuwe politieke partij meer aandacht verschaft. Een ander risico is dat je te veel meebeweegt en je huidige kiezers kwijt raakt’’, aldus Van Well.
‘’De tweede mogelijke reactie is een tegenstelling opzoeken’’, vertelt Van Well verder. Echter, bij deze reactie hoort het risico dat door te veranderen van positie je de bestaande achterban kwijt raakt.
‘’De derde mogelijke reactie is negeren’’, zegt Van Well. Hierbij gaat het er volgens hem om, door de nieuwkomer te negeren hem irrelevant te maken. ‘’Als nieuwe politieke partijen met veel zetels de Kamer binnenkomen, is deze strategie echter onmogelijk’’, sluit Van Well af. Een voorbeeld hiervan is de BBB.
Het is voor Van Well nog onduidelijk welke reactie strategie het beste werkt. Wat voor hem wél duidelijk is, ís wat de rol van financiën zijn voor een nieuwe politieke partij.
Financiën
De rol van hoeveel een nieuwe politieke partij te besteden heeft en het behouden van de positie tot een volgende verkiezing is minimaal volgens Van Well. Allereerst is het belangrijk om te weten hoe een politieke partij aan geld komt. Dit gaat door middel van ledenwerving en donaties. Ook komen nieuwe politieke partijen als zij een zetel behalen in aanmerking voor een subsidie van de overheid.
Terug naar de rol van financiën, want deze is beperkt volgens Van Well. ‘’Internationaal vergeleken besteden politieke partijen in Nederland niet zo heel veel geld aan campagnevoering. Het belangrijkste middel van de campagnevoering van partijen zijn de traditionele media, tv debatten en tegenwoordig ook aandacht genereren via sociale media, wat ook relatief beperkt is qua kosten’’, legt Van Well uit. ‘’Het is dus zeker niet zo dat voor elke euro die je meer besteedt aan de campagne, je meer zetels behaalt’’. Wanneer een nieuwe politieke partij zich voorbereid op een nieuwe verkiezing zijn financiën niet het meest belangrijke middel om relevant te blijven. Dat zijn namelijk de media. ‘’Relevant blijven door middel van de media is veel belangrijker dan geld uitgeven aan de campagne’’. Alleen in de beginfase van een politieke partij zijn de financiën belangrijk’’, concludeert Van Well.
Wallaart is ook duidelijk over de invloed van financiën. ‘’Ik durf te stellen dat financiën nul komma nul verschil uitmaken in zetels’’, stelt de oud verslagever. ‘’Je strategie is het belangrijkst. Is je boodschap overtuigend genoeg en past het bij het thema van de verkiezingen, dan ga je binnen lopen op zetels’’, vertelt Wallaart. ‘’Is je boodschap niet overtuigend genoeg, dan kan je nog tonnen in filmpjes steken, maar dan lukt het nog niet’’, sluit Wallaart af.
Data over de afgelopen 10 Tweede Kamerverkiezingen
Aantal zetels bij 1e verkiezing en 2e verkiezing van nieuwe politieke partij
Verschil in zetels tussen achtereenvolgende verkiezingen
Er zijn in de afgelopen 10 verkiezingen negen nieuwe politieke partijen geweest. Hiervan hebben twee partijen (AOV en LN) 0 zetels weten te behouden tot de volgende verkiezing. Vier partijen zijn gestegen in zetels nadat ze de Kamer in zijn gekomen. Dit zijn SP, PVV, 50PLUS en FVD. Verder is er maar één partij die na haar eerste verkiezing, gedaald is in zetels. Dit was de LPF. Tot slot hebben twee partijen hetzelfde aantal zetels weten te behouden nadat ze in de Kamer zijn gekomen en dit waren PvdD en DENK. Hieruit concludeer ik dat de meeste nieuwe partijen die in de Kamer komen, stijgen in zetels.
Conclusie
De vraag waarmee dit achtergrond verhaal begon, was: Hoe behoudt een nieuwe politieke partij haar positie tot de volgende Tweede Kamerverkiezingen? Als nieuwe politieke partij moet je beginnen om onderscheid te maken in de politiek op een specifiek beleidsonderwerp. Een nieuwe politieke partij moet vervolgens proberen relevant te blijven in het parlement en in de media. De politieke partij blijft relevant door een rol te spelen in coalitievorming of een grote rol in de dynamiek te spelen van het parlement. Dit kan als grote oppositiepartij of als partij die nodig is om meerderheden in de Eerste en Tweede Kamer te bouwen. Als Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt dit doet, zal de ‘bestaanszekerheid’ van deze partij lang en groot zijn.
Verantwoording: Ik heb gebruik gemaakt van meerdere mondelinge en schriftelijke bronnen. De mondelinge bronnen die ik heb geraadpleegd is promovendi politicoloog Rick Van Well en oud parlementair verslaggever Tino Wallaart. Documentaire bronnen die ik heb geraadpleegd voor dit onderzoek zijn: parlement.com, kiesraad en allecijfers.nl.