De Lijst Pim Fortuyn (LPF) zou als politiek leider Pim Fortuyn niet vermoord zou zijn, hoogstwaarschijnlijk de allergrootste partij van de verkiezingen in 2002 worden. Dit is niet gebeurd en de partij disfunctioneerde op een ongekend niveau. Vier jaar later was de partij, die met 26 zetels de Kamer in kwam, weggevaagd uit het politieke landschap. Gerard van As was van 2002 tot en met 2006 lid van de LPF en was van 2004 tot 2006 fractievoorzitter. Zijn verhaal hoe de ooit grote droom van Fortuyn in een nachtmerrie is veranderd.
Hoe kwam Van As bij de LPF terecht?
‘’Ik ben benaderd door Harry Mens om bij Pim zijn LPF aan te sluiten. Ik zei tegen Mens ‘maar Pim is toch uit Leefbaar Nederland gezet, ze hoeven hem toch niet?’. Mens reageerde daarop, ‘nee hij is voor zichzelf begonnen’. Pim wilde mij, omdat ik al in de lokale politiek had gezeten. Ik was namelijk al wethouder geweest in Alphen aan den Rijn. Ik zei dat ik dat wel zag zitten, maar ik wilde hem dan ook helpen bij zijn partij oprichten, echt een partij neerzetten. Maar daar had hij al mensen genoeg voor. Toch heb ik drie of vier keer een gesprek met hem gehad. Hij zei dat hij me graag meenam naar Den Haag, omdat hij mensen nodig had met bestuurlijke ervaring. Die had hij namelijk niet, dat was ook een behoorlijke handicap.’’
De eerste verkiezing
‘’In aanvang was Pim Fortuyn een enorme trekker. Hij was een visionair. Als je nu zijn programma van toen ziet, zijn er nog steeds heel veel standpunten actueel. Pim had ook enorme levenservaring. Hij is ooit communist geweest, hij zat namelijk bij de CPN. Daarna is hij jaren lang lid van de PvdA geweest en later dan toch de goede kant opgegaan.’’
‘’Ook had Pim veel charisma, hij trok dus heel veel mensen aan. Het probleem daarvan was dat hij heel verschillende mensen aantrok van verschillende politieke partijen. De mensen die hij dus aantrok, waren onderling verdeeld en verschillend.’’
‘’Wat ook slecht was voor de LPF was dat na de moord op Fortuyn, zijn broer begon te roepen ‘stoppen met de LPF’. Negen dagen later waren de verkiezingen. Harry Mens riep dit ook en zo werden dus veel mensen weerhouden om te stemmen op de LPF.’’
‘’Nog een ander probleem is dat in de bestaande politiek van toen, Fortuyn en de LPF enorm werden verguisd. Ad Melkert, Gerrit Zalm, Thom de Graaf… iedereen verguisde de LPF. Ze vonden Fortuyn ook een gevaarlijke man en er werden allerlei dingen over hem en de partij afgeroepen. Het was gewoon ‘bullshit’ wat die mensen zeiden, want Pim was gewoon enorm sterk, ook in de debatten met hen. Hij veegde de vloer met ze aan. De linkse media verguisden Fortuyn ook. Die hadden niks met Fortuyn en die waren er op gebrand om hem en de LPF naar beneden te halen. Ze probeerden hem altijd op de hak te nemen en ik vond het vaak een beetje zwak, maar dat is mijn mening. Trouwens op de dag van de moord op Fortuyn werd hij gebeld door Maurice de Hond en hij zei: ‘Pim je hebt 38 zetels’. Bij de verkiezingen hadden wij er nog maar 26 en het CDA dat voor de moord op Fortuyn 29 zetels had, had er nu 42. Balkenende was de enige slimme die niet Fortuyn verguisde.’’
‘’Ten slotte was het laatste gevolg en probleem van de LPF dat Fortuyn moest worden opgevolgd. Zijn woordvoerder was Mat Herben en die werd ineens partijleider van een club met 26 zetels. ‘Mind you’, dat is behoorlijk wat. Die was er ook niet tegen opgewassen om met haantjes als Heinsbroek en Nawijn te werken. Mat is een hele aardige man, maar er werd gewoon niet naar hem geluisterd. Ferry Hoogendijk was ook zo’n haantje. Die kwam van de VVD en dacht dat hij minister was geworden of zou worden. Hij is dat nooit geworden.’’
‘’We hebben 86 dagen in het kabinet Balkenende gezeten en toen was alle onderlinge ruzie al begonnen tussen Bomhoff en Nawijn. Überhaupt trad na onze eerste dag al een mevrouw uit Suriname af (Philomena Bijlhout). Toen dus het kabinet al was gevormd, kwamen er allemaal relletjes in de partij. Op 23 mei werden wij geïnstalleerd in de Kamer en hadden we ook de eerste fractievergadering. Toen merkte ik al dat er aantal egootjes waren. De één wist het beter dan de ander. Dat had Mat Herben niet echt onder ‘control’. Hij kreeg ook een burn-out een paar maanden later. Dat alles is de ‘down fall’ geweest voor de LPF.‘’
De moord op Fortuyn
”Ik zag al snel na een aantal maanden na de moord, nadat het kabinet viel, heel veel paniek in de partij. Mensen willen wat anders en er waren allerlei verschillende meningen. Na de moord op Fortuyn hadden we nog wel vertrouwen en hebben we elkaar vastgehouden. We waren allemaal zwaar terneergeslagen. Toen Pim was vermoord, voelde het voor mij als de Holocaust. Mijn hele wereld viel in elkaar. Ik zat toen ook met veel minder plezier in de politiek. Toch wilde ik wel door want eruit stappen vond ik slap. Allemaal waren we enthousiast met de gedachte ‘we gaan het maken’, maar de moord en de val van het kabinet was een enorme deceptie.”
Tweede verkiezing
”De LPF met 26 zetels ging niet goed. Kabinet Balkenende viel en daarna kwam er dus er een nieuw kabinet met D66. De LPF deed niet meer mee. De LPF was ook klaar met dat gedoe binnen de partij. Wij hadden heel veel moeilijke types lopen bij ons, waardoor we daarna nog maar 8 zetels haalden. Toen moest ik fractieleider worden. Ik had de tijd voor de LPF in het vastgoed gezeten en zag zelf al dat het niet lang ‘goed’ meer ging blijven bij de LPF. Wien van de Brink, die boer, die trok zijn eigen plan. Joost Eerdmans kwam nooit naar de fractievergadering. Margot Kraneveld speelde dubbelspel met de PvdA, dus dat was allemaal gedoe. Ze luisterden allemaal niet. Ze deden alleen hun Kamerwerk, ‘thats it’. ‘Dit wordt toch niks’ dacht ik en ik ben toen weer terug het vastgoed ingegaan. Ik heb toen in september 2006 mijn ontslag ingediend. Ik heb ook, nadat ik ben opgestapt, de LPF niet meer gevolgd. Ik heb in de krant gelezen dat ze geen stemmen meer haalden. Ik sprak ook niemand meer van de LPF. Ik was helemaal klaar met de landelijke politiek.’’
Uit de ‘As’ herrezen
‘’Ik deed na mijn ontslag nog wel een aantal leuke zaken waar ik goed geld mee verdiende. Ik heb toen ook meteen bedankt voor het wachtgeld en dat stopgezet. Ik heb daar dus niet van genoten, omdat ik geen zin in dat gedoe had. Dat is mijn eer te na. Ik heb altijd mijn eigen kloten moeten redden in het leven en dat heb ik toen ook gedaan. Ik ben toen nog een tijdje doorgegaan met vastgoed en ben officieel met pensioen gegaan in 2009. Ik was toen 65.’’
‘’Hierna, in 2009, heb ik Nieuw Elan opgericht. Ik werd aangesproken in Alphen aan den Rijn door mensen om een eigen lokale partij op te richten. Ik werd daar enthousiast voor en heb toen wat mensen verzameld, voornamelijk oud VVD’ers. Toen hebben we Nieuw Elan opgericht. We zijn in 2010 de raad ingekomen met drie zetels. Daarna waren er vervroegde verkiezingen in 2013. Daar behaalden we zes zetels en in 2018 haalden we er tien. Nu hebben we er acht. Nieuw Elan heeft ook meerdere partijpunten overgenomen van de LPF onder Fortuyn. Het is dus heel duidelijk te zien dat mensen nog steeds vertrouwen en behoefte hebben aan de denkwijze van Fortuyn.’’
Hoe anders?
‘’Als je geen coherentie hebt in je partij, kom je nergens. Er zaten in de fractie drie artsen. Hele goede kerels met alle ’know-how’ over de zorg. Die had Pim aangetrokken. Verder zaten er nog meer deskundigen in de fractie. Die hebben met stijgende verbazing zitten toekijken met wat voor haantjes ze te maken hadden. Dat was dominant en dan keren mensen zich van de partij af. Alleen, we moesten het wel doen met deze lui, want we hadden niemand achter de hand. Als het had gekund hadden we deze partijleden uit de partij gezet. Mijn advies aan Pieter Omtzigt is dat hij goed oplet wie hij naar voren schuift als hij mee gaat doen aan coalitievorming, want daar moet je wel betrouwbare mensen hebben. Ook moet hij consistent blijven. Als hij allemaal doet wat Mark Rutte deed en geen actieve herinneringen heeft, dan wordt het niks’’
Verantwoording: Ik heb Gerard van As geïnterviewd op 23 oktober 2023. Dit is gebeurd in zijn kantoor in Alphen aan den Rijn. Voorafgaand aan dit interview heb ik research gedaan over Gerard van As en de LPF. De bronnen die ik hiervoor heb geraadpleegd zijn parlement.com, alle cijfers.nl en pimfortuyn.nl.