Als het goed is, studeer je al bijna jaar grotendeels thuis, vanuit je slaapkamer bijvoorbeeld.De collegezaal waar niemand zich kan verschuilen is omgetoverd naar een teams meetingwaar bijna iedereen star de camera uithoudt. Als de docent iets vraagt, is het een paar seconde ijzig stil voordat er iemand reageert. Dit maakt het er voor de docent niet leuker op, maar ook voor de studenten zelf is ‘online studeren’ een stuk minder leuk dan studeren ‘on campus’. Naast het feit dat online studeren minder leuk is, is het voor veel studenten ook veel lastiger dan op locatie te studeren. Thuis zijn andere mensen en dus veel geluiden om je heen, wat het moeilijk maakt om je optimaal te kunnen concentreren.
Door de gevolgen van het coronavirus, is studeren tegenwoordig niets meer dan stof tot je nemen en deze aan het eind van het blok driftig uittypen op je eigen laptop tijdens een online tentamen, waardoor het creëren van een eigen concentratie bubbel noodzakelijk is. Een streamingsdienst voor muziek biedt afspeellijstjes als ‘Intense Studying’ en ‘Study Zone’. Misschien heb je deze zelf ook wel aangezet om een eigen studieruimte te maken. Maar werken zulke afspeellijsten daadwerkelijk tijdens het studeren? In hoeverre kan een bepaald muziekgenre je concentratie bevorderen?
Muziek verspreidt zich door het hele brein. Een groot effect daarvan, is dat het je emotie kan beïnvloeden. Wanneer je muziek luistert tijdens het studeren, wordt je stressniveau dat hoog kan zijn als je het druk hebt op studie, verlaagt. Dit komt doordat het luisteren van bepaalde muziek extra dopamine aanmaakt in het brein, of te wel het gelukshormoon. Ditzelfde stofje komt ook vrij tijdens het hebben van een orgasme. Het feit dat er dopamine vrijkomt bij het luisteren naar muziek, is een positieve bijkomstigheid die alleen maar goed is voor de concentratie, zou je misschien in de eerste instantie misschien denken. Maar muziek vraagt, net als lezen, ook concentratie.
Volgens de capaciteitstheorie van Kahneman, is onze concentratie beperkt. Voor het lezen van een ingewikkelde tekst moet het brein zich meer inspannen dan voor bijvoorbeeld het zoeken naar afbeeldingen voor in een PowerPoint. Je moet het brein eigenlijk even zien als een potje. Deze twee activiteiten zijn allebei potjes van dezelfde grootte: ‘ingewikkelde tekst’ en ‘Powerpoint afbeeldingen’. Het potje van ‘ingewikkelde tekst’ zit bijna helemaal vol met zand. Er is door de hoeveelheid inspanning die het lezen van een ingewikkelde tekst van het brein vraagt, namelijk maar beperkte ruimte vrij voor iets anders wat concentratie vraagt, in dit geval muziek. Het andere potje (PowerPoint afbeeldingen) zit minder vol en dus is er meer ruimte over voor muziek.
Een andere factor die hierbij belangrijk is, is de relatie tot de muziek. Als je een nummer goed kent en er een positieve associatie mee hebt, zal het eerder naar de achtergrond verdwijnen, waardoor het maar een klein deel van het denkbeeldige potje in beslag neemt. Zodra je een lied voor het eerst luistert, kost het je brein veel moeite om de informatie te verwerken. Het neemt dan dus een groter deel van het potje in beslag.
Musicoloog Rens Tienstra denkt dat de textuur van de muziek ook een rol speelt bij de concentratie. “In vergelijking met klassieke muziek, heeft popmuziek minder gelaagdheid. Orkestmuziek heeft bijvoorbeeld een hele grote hoeveelheid aan instrumenten. Als ik mij goed moet concentreren zet ik daarom meestal een strijkkwartet op. Dat is vergelijkbaar met popmuziek. Het is redelijk oppervlakkig: vier strijkers en dat is het. Een compleet symfonieorkest heeft misschien wel tachtig kleuren. Op papier leidt dat dus meer af, zou ik zeggen.”
Om in beeld te brengen hoe dit in de praktijk werkt, nemen vier universiteitsstudenten deel aan een experiment. Alle vier de studenten lezen vijf verschillende teksten, terwijl er tegelijkertijd muziek afgespeeld wordt. Per tekst wordt een ander nummer opgezet. De studenten weten van tevoren nog niet welke teksten zij gaan lezen, en welk lied hierbij zal worden afgespeeld. Voorafgaand aan het experiment is enkel hun favoriete nummer en het nummer wat zij het meest irritant vinden, gevraagd.
https://www.youtube.com/watch?v=1mB-ZsQp4lQ&feature=youtu.be
Tienstra had van tevoren voorspeld dat de eerste test direct al lastig zou kunnen zijn. “Het luisteren naar de moedertaal trekt te veel aandacht tijdens het lezen van een taal die niet zo eigen is. Een Nederlandse tekst lezen in combinatie met het luisteren naar een Nederlandstalig nummer, zou minder lastig moeten zijn. Maar luisteren naar muziek met tekst kost sowieso veel energie voor je brein: je luistert toch automatisch naar de tekst die gewonnen wordt, probeer dan nog maar eens een andere tekst goed te lezen.”
Tijdens het lezen van de tweede en vierde tekst werden nummers opgezet die bekend zijn bij de deelnemers: het favoriete nummer en het meest irritante nummer. Wanneer je muziek kent en hier goede herinneringen aan hebt,zal de muziek sneller naar de achtergrond verdwijnen en het dus minder concentratie vergen. Toch zet Teddie liever niet haar lievelingsmuziek op als zij zich moet concentreren, zoals te zien is in de video. Tienstra deelt deze mening: “Ik vind mijn favoriete muziek veel te interessant, dus als ik dat op zet ga ik er heel analytisch naar luisteren, in plaats van dat ik mij focus op datgene waar ik eigenlijk mee bezig ben.” Hij vertelt ook dat bepaalde muziek, zoals Hardcore, ervoor kan zorgen dat je hartslag en ademhaling omhooggaan. Je wordt dan drukker, wat misschien helpt bij het in- of uitruimen van de afwasmachine. Maar het draagt niet bij aan het begrijpend lezen, zoals in de video te zien is bij de vierde test.
Zoals Tienstra vertelde, heeft het afspelen van een strijkkwartet waarschijnlijk een betere invloed op de concentratie dan het afspelen van een symfonieorkest. Het lastige aan de vijfde test, is dat dit muziekstuk erg bekend is. De deelnemers die het stuk daardoor herkende, hadden waarschijnlijk minder moeite met concentreren op de tekst, omdat de muziek dus snel op de achtergrond werd geplaatst.
Het is duidelijk dat muziek niet per definitie een positieve bijdrage levert aan je concentratievermogen. Verschillende factoren dragen hieraan bij. Zo hangt het af van de hoeveelheid concentratie die je nodig hebt voor een activiteit, de emotionele relatie tot het lied, de gelaagdheid, het ritme en de taal van de muziek. Er is geen specifiek genre wat er bij iedereen voor zorgt dat de concentratie positief beïnvloed wordt, elk brein is ten slotte anders. Afspeellijsten zoals ‘Intense Studying’en ‘Study Zone’, zijn dus eigenlijk niets meer dan een clickbait.