Deze productie ervaar je beter met geluid aan!
Stel je een plek voor waar stoffige clichés over asielzoekerscentra verdwijnen, waar hoop op een nieuw leven weer begint en waar je echt de kans krijgt om te bloeien.
Door een samenwerking tussen de gemeente Utrecht en haar partners die zich inzetten voor de opvang en integratie van nieuwkomers, worden lokale jongeren en nieuwkomers buren. Utrecht Refugee Launchpad, beter bekend als Plan Einstein, is een levendige ontmoetingsplek waar een eerbetoon aan de inspirerende geest van zijn naamgever Albert Einstein en de drukke Einsteindreef in de wijk Overvecht samenkomen. In 2016 wordt hier een unieke omgeving gecreëerd waar lokale jongeren en vluchtelingen samenleven, leren en werken, en waar de gemeente tegelijkertijd de behoeften van de lokale gemeenschap vervult.
Om de impact van dit innovatieve concept beter te begrijpen, voerde Dr. Karin Geuijen, in opdracht van de Universiteit Utrecht, een onderzoek uit naar lokale innovatie in de opvang van asielzoekers in Nederland. Een jaar na de oprichting van Plan Einstein keerde Geuijen terug en kwam tot de volgende conclusie; “We zagen dat meer buurtbewoners gebruik maakten van de cursussen dan we hadden verwacht. Vooral de Engelse cursus was populair en werd door velen gewaardeerd. Ook de cursus ondernemerschap was succesvol, zowel onder de buurtbewoners als de bewoners van Pahud. Verschillende mensen, waaronder buurtbewoners, werden geholpen bij het opstarten van een eigen bedrijfje.”
Ondanks het bewezen succes werd de locatie aan de Einsteindreef in het najaar van 2018 gesloten. Wel heeft de Europese Commissie vanwege de innovatieve en inspirerende aanpak financiering toegekend aan Plan Einstein als onderdeel van het Urban Innovative Actions Initiative. Inmiddels zijn er nieuwe locaties geopend, waaronder een aan de Joseph Haydnlaan in Oog en Al, en sinds februari 2023 aan de Pahud de Mortangesdreef in Overvecht. Dagelijks streeft Plan Einstein ernaar om de intergratie van azielzoekers, vluchtelingen en statushouders te bevorderen door middel van het aanbieden van diverse activiteiten, workshops en cursussen.
Hoewel er de ambitie is om het concept landelijk of zelfs Europees uit te rollen, is dat tot nu toe nog niet gerealiseerd: “Zowel binnen Nederland als daarbuiten wordt er over Plan Einstein gesproken. Het is ook in de Tweede Kamer aan de orde gekomen, waar werd gezegd: ‘Eigenlijk moeten we dit overal doen, want het werkt hartstikke goed.’ Het COA, de organisatie die zich hiermee bezighoudt, vond het ook een goed idee, maar het is er nooit van gekomen. Er duiken dan allerlei problemen op, zoals het vinden van geschikte locaties, waardoor de aandacht verslapt” aldus Geuijen.
De verhalen van Hayam en Lisseth – twee bewoners van het asielbuurtcentrum (abc) Plan Einstein Pahud – die elk een unieke strijd voeren in hun zoektocht naar een verblijfsvergunning, werk en integratie in de samenleving – bieden een onthullende blik op de uitdagingen die ze in andere azc’s hebben ervaren en hoe deze zich verhouden tot hun ervaringen bij Plan Einstein.
Lisseth 35
Hayam 52
Weerstand
De Nederlandse arbeidsmarkt kampt met een ongekende krapte. Tekorten doen zich voor in vrijwel alle beroepsgroepen, opleidingsniveaus en regio’s. Dit betekent dat er meer vacatures zijn dan beschikbare werknemers, veroorzaakt door de vergrijzing van de bevolking en een relatief lage werkloosheid. In asielzoekerscentra, zoals Pahud, liggen kansen om deze krapte op de arbeidsmarkt te dichten. Maar de empathie in de samenleving voor nieuwkomers neemt af, waarbij vooroordelen en angst voor het onbekende een rol spelen.
Uit onderzoek van Lubbers, Marcel; Coenders, Marcel; en Scheepers, Peer blijkt dat delen van de Nederlandse samenleving onder andere vluchtelingen beschouwen als een bedreiging voor werkgelegenheid, toegang tot sociale voorzieningen en de instandhouding van hun culturele identiteit. Dit leidt vaak tot felle weerstand en protesten bij de mogelijke vestiging van een asielzoekerscentrum (azc) in hun buurt, zoals rondom de komst van een tijdelijk azc in de gemeente Houten. Buurtbewoners in Houten vrezen bijvoorbeeld dat vluchtelingen hun banen zullen innemen, dat er extra druk op de lokale gezondheidszorg en huisvesting komt te liggen, en dat hun culturele normen en waarden zullen worden aangetast. Negatieve meningen over azc’s en asielzoekers hangen samen met breder maatschappelijk ongenoegen, blijkt uit onderzoek van Toon Kuppens, Frank Gootjes, Marjolein Boendermaker, Ernestine Gordijn en Tom Postmes in opdracht van de univeriteit van Groningen.
Dit kan verklaren waarom niet alleen direct omwonenden, maar ook anderen protesteren tegen de komst van nieuwe azc’s. Karsten en Van der Velden (2018) tonen in hun onderzoek aan dat protesten tegen nieuwe azc’s – soms van gewelddadige aard – effect hebben: “Ze beïnvloeden gemeenteraadsdebatten en het stemgedrag van raadsleden in Bernheze, Geldermalsen en Steenbergen. Dergelijke protesten leiden vaak tot maatregelen die de omvang van het azc beperken, zoals het verminderen van het aantal te huisvesten asielzoekers of het vervroegen van de sluitingsdatum van het centrum.”
De Nederlandse asielopvang is sober maar humaan, blijkt uit onderzoekvan de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken. Wel kwam het college al in 2013 met een aantal adviezen ter bevordering van het welzijn van azielzoekers en de intergratie;
- Bij aankomst in de opvang, inventariseer direct het scholingsniveau, de competenties en de interesses van de vreemdeling. Bespreek samen aan welke activiteiten hij kan en wil deelnemen of bijdragen.
- Stel opnieuw een financiële tegemoetkoming beschikbaar voor volwassen vreemdelingen in de opvang die deelnemen aan sociaal-culturele activiteiten. Zorg ervoor dat er binnen de opvanglocatie ten minste een beperkt aantal sportfaciliteiten beschikbaar is. Deze faciliteiten moeten een deel van de tijd exclusief toegankelijk zijn voor vrouwen, zodat ook zij ongestoord kunnen sporten. Bevorder daarnaast de aansluiting bij lokale sportclubs.
- Zorg ervoor dat vreemdelingen in de opvang vrij en onbeperkt toegang hebben tot internet en creëer specifieke studieruimtes.
Het adviescollege benoemt ook de voordelen van een humane opvang. “Het biedt onder andere asielzoekers de mogelijkheid om een gevoel van eigenwaarde te behouden.” Het COA wil mede om deze reden tegen 2026 de helft van de asielzoekers aan een betaalde baan helpen, aldus een recent artikel van de Volkskrant.
Plan Einstein; oplossing voor spanningen en werkgelegenheid?
Uit onderzoek van Dr. Geuijen naar het concept aan de Einsteindreef, in samenwerking met Caroline Oliver en Rianne Dekker, blijkt dat het concept Plan Einstein kan bijdragen aan het verminderen van spanningen: “Hoewel we concluderen dat de relaties tussen de Nederlandse jongeren en bewoners vluchtig waren in plaats van duurzaam, bood het initiatief toch potentieel door asielzoekers kortstondige ontsnappingen te bieden uit hun situatie tijdens de opvang. Het erkennen van hoe bredere institutionele contexten de ontwikkeling van contact beïnvloeden, helpt echter om innovaties zoals deze een groter potentieel te geven voor het veranderen van relaties en waarden in de huidige samenleving”.
Door asielzoekers de mogelijkheid te geven om te werken, kunnen ze niet alleen hun eigen financiële situatie verbeteren, maar ook bijdragen aan de economie en de bredere samenleving. Bovendien vermindert het de criminaliteit, zoals blijkt uit een analyse van Tegenlicht. Onderzoek van SEO toont daarnaast aan dat het verschaffen van werk aan migranten de samenleving zelfs miljarden kan opleveren. Het is voor asielzoekers echter niet makkelijk om aan een baan te komen, zoals blijkt uit een ander recente publicatie van Tegenlicht. Zo staan er ‘te veel’ regels en voorwaarden in de weg wat demotiverend kan werken. Zo moeten mensen in het bezit zijn van een tewerkstellingsvergunning, mogen ze pas na zes maanden na aankomst aan het werk, en zijn ze verplicht zich in te schrijven bij de Basisregistratie Personen (BRP) wat een lange en complexe procedure is. Dit zorgt voor aanzienlijk meer administratief werk voor zowel de asielzoeker als de werkgever. Waardoor in de praktijk de azielzoeker het bijna altijd tegen andere sollicitanten aflegt.
Daarnaast pleiten extreemrechtse groeperingen in Nederland, vooral in aanloop naar de landelijke en Europese verkiezingen, vaak voor het sluiten van de grenzen en het beperken van immigratie, inclusief het verminderen van de instroom van vluchtelingen, wat in strijd is met VN-verdragen. Ze verspreiden anti-immigratiepropaganda en stellen migranten en vluchtelingen voor als een gevaar voor de nationale veiligheid en welvaart.
Hoewel Plan Einstein zich inzet voor een inclusieve omgeving en het vele activiteiten aanbiedt, slaagt het er niet in om alle abc-bewoners bij het initiatief te betrekken. Sommigen zijn ontmoedigd door de vele bureaucratische regels en het lange wachten op een verblijfsvergunning, waardoor ze verkeerde keuzes maken en zich tot het criminele circuit wenden. Bovendien zijn er veel aspecten die verbeterd kunnen worden aan Plan Einstein. Zo willen geinterviewde bewoners dat de activiteiten worden uitgebreidt, evenals langere openingstijden van de huiskamer, die momenteel alleen van maandag tot vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur geopend is. Een crèche zou ouders daarnaast kunnen ontlasten en er is behoefte aan meer sportactiviteiten. Plan Einstein is niet in staat om de pijn en trauma’s van alle bewoners weg te nemen, wel blijft het zich inzetten voor een positieve en ondersteunende omgeving.