‘Ik vergelijk het wel eens met een pizza op de muur gooien en kijken wat blijft plakken’

In 2022 las 83% van de Nederlandse consumenten tenminste een boek, dat blijkt uit een onderzoek van KVB Boekwerk. Sinds corona is de leesfrequentie gestegen, in 2021 lazen 33% van de Nederlanders dagelijks een boek, voor de crisis was dit 27%. Het goede nieuws is, dat die stijging is aangehouden. Titok is een socialmedia platform die niet kan ontbreken als het gaat om die stijging. Op een speciaal onderdeel van TikTok, namelijk booktok, worden enorm veel boekentips gedeeld en is de discussie over boeken niet meer te stoppen. Deze zijn voornamelijk Engels. 

Het is dan ook niet verrassend dat er uit een onderzoek van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) blijkt dat in 2022 een op de vijf boeken in een andere taal is verkocht en het in 90% van die gevallen gaat om Engelse boeken. Er werden vorig jaar zo’n drieenveertig miljoen boeken verkocht, dat betekent dat er daarvan vierendertig miljoen Nederlandstalig waren.

Jos Joosten is hoogleraar Nederlandse letterkunde, afdeling moderne talen en culturen op de Radboud Universiteit in Nijmegen. Eerder dit jaar schreef hij een boek over de Nederlandse literatuur omdat er volgens hem zoveel meer verhalen zijn dan over de oorlog of incest. In zijn boek probeert hij dit slechte beeld van Nederlanders op de Nederlandse literatuur bij te stellen. In dit interview geeft hij antwoord op de vraag: ‘Sterft de Nederlandse literatuur uit?’

Nederlandse Literatuur
‘Kort gezegd is Nederlandse literatuur alle boeken die vanaf de middeleeuwen tot het heden zijn geschreven om serieus genomen te worden. Daarmee bedoel ik dat er een verschil is tussen boeken voor amusement en literatuur. Maar eigenlijk is er niet per se een vaste definitie voor Nederlandse literatuur, het veranderd mee met de tijd. Literatuur in 1983 was heel anders dan de literatuur van nu. Ik denk niet dat in welke taal je boeken leest, veel invloed heeft op een persoon. Mensen grijpen misschien sneller naar de taal waarin het boek officieel is geschreven voor authenticiteit. Ik vind de cijfers wel lastig, dat een op de vijf boeken in een andere taal wordt gelezen. Volgens mij zijn ze ook nog wel iets dramatischer, omdat er daardoor ook echt minder literatuur wordt gelezen. Ik vraag me af wat voor een soort boeken er dan in andere talen gelezen worden, waarschijnlijk is dat niet literatuur maar amusement. Op zich is dat niet heel erg, want lezen is lezen maar ja.. Het is geen literatuur.’ 

‘Er zit ook een andere kant aan dit probleem, namelijk de overproductie van Nederlandse uitgeverijen. Ik heb het weleens vergeleken met een pizza op de muur gooien en kijken wat blijft plakken. Elk jaar verschijnen er ongeveer 250 nieuwe literaire titels. Dat is dus alleen literatuur, geen kookboeken, poëzie of young adult. Je zou elke week, vier nieuwe Nederlandse literaire boeken kunnen ophalen van de boekwinkel. Dat houdt natuurlijk niemand bij, ik als professionele lezer kom waarschijnlijk niet eens tot de helft. Als mensen zouden willen, is er dus genoeg literatuur beschikbaar. Maar ik kan het ook relativeren, want dit is een probleem dat eigenlijk elke vijftien tot twintig jaar terugkomt.’ 

Stereotype
‘Zoals ik in mijn boek beschrijf is er in Nederland echt een stereotype over waar Nederlandse literatuur over gaat. Iedereen denk dat de Nederlandse literatuur vooral gaat over de oorlog of incest, maar ik weet dat er echt veel meer boeken zijn met andere thema’s. Bijvoorbeeld “Confrontaties” van Simone Atangana Bekono. Het is een verhaal over een meisje dat opgroeit in een racistische omgeving. Wat op dit moment natuurlijk een super actueel thema is. Echt een geëngageerd boek, maar Simone verwerkt dat heel subtiel. Het is niet drammerig, gewoon een prachtig verhaal. Een ander voorbeeld is “Harpie” van Hannah van Binsbergen. Een verhaal over een tweeëntwintig jarige vrouw die een eind aan haar leven wil maken. Ze is gestopt met haar studie en is haar liefde verloren. Ze heeft een soort dubbelleven want overdag werkt ze een saai kantoorbaantje, maar ‘s nachts is ze sekswerker. Of het boekenweekgeschenk van Hanna Bervoets over iemand die werkt voor een facebook-achtig bedrijf waar ze de hele dag filmpjes moet keuren en op moet letten dat er geen porno online komt. Dit zijn allemaal goede voorbeelden van boeken met thema’s die nu ook veel besproken worden in de maatschappij. Het is de laatste tijd echt een trend dat een boek echt gebeurd moet zijn, of mensen zich in ieder geval afvragen of iets echt gebeurd is op niet. Ik vind juist dat dit niet belangrijk zou moeten zijn. Dat beschrijf ik ook in mijn boek.’

‘Ik denk dat een groot deel van het stereotype te danken is aan de leeslijsten op middelbare scholen, die steeds maar gereproduceerd worden. Er komt dan niet veel variatie in de klas waardoor kinderen die niet zelf op zoek gaan naar een boek, dezelfde soort boeken blijven lezen. Bij jongere docenten ligt het wel iets genuanceerder. Ik merk bijvoorbeeld bij mijn eigen kinderen dat als zij met goede ideeën komen, deze toegevoegd kunnen worden aan de lijst. Maar ja, dan moet je maar net iemand hebben die veel verstand heeft van alle literatuurboeken die per jaar uitkomen en dat heeft natuurlijk niet iedereen. Hier in Nijmegen hebben we het Post Academisch Onderwijs. (PAO) Jaarlijks komen daar bijna driehonderd mensen naar toe, er worden dan zeven romans besproken die niet ouder zijn dan vijf jaar. Dit help denk ik wel voor het up-to-date houden van de lijst. De meeste Nederlands docenten doen wel hun best. Zo staan ze bijvoorbeeld echt wel open voor nieuwe dingen.’

Motivatie
‘Om jongeren meer te laten lezen, moeten we ze natuurlijk wel de goede motivatie daarvoor geven. Ik denk dat dat bijvoorbeeld in de klas begint. Als een docent heel enthousiast over een boek praat in een les, neemt een klas dit mee. Om maar weer even terug te komen op het boekenweekgeschenk van Hanna Bervoets. Het is geen dik boek, maar maatschappelijk wel erg belangrijk. Dan heb je eigenlijk al twee vliegen in één klap. Ik merk dat het vooral oudere generaties zijn die dat soort boeken slechte recensies geven. Dat vind ik stom, ze lijken wel te zeggen dat die nieuwe thema’s niet boeiend zijn. Ik denk ook niet dat de jongeren en oudere generaties moeten doen alsof ze elkaar begrijpen. Ik begrijp waarschijnlijk ook niet wat mijn studenten van twintig belangrijk vinden en zij omgekeerd ook niet wat ik belangrijk vind. We moeten daar een soort tegemoetkoming in vinden. Ik wil wel benoemen dat je mij echt geen slecht ding zal horen zeggen over Nederlands docenten. Ze hebben het echt niet makkelijk. Naast dat ze hun klas graag enthousiast willen maken over de Nederlandse literatuur, moeten ze natuurlijk ook aanleren hoe signaalwoorden werken. Ja, dan blijft er weinig tijd over.’

Verkeerde boeken
‘Als ik zou moeten kiezen tussen mensen aan het lezen zetten of mensen aan het lezen van Nederlandse literatuur zetten, zou ik voor het laatste gaan. Zoals ik al eerder zei, valt er genoeg te lezen en is het ook echt belangrijk dat we dat doen. Ik heb natuurlijk wel liever dat mensen een boek lezen dan geen, dan maakt de taal niet zoveel uit. Ik denk niet dat er verkeerde boeken bestaan, maar dat is nog niet helemaal mijn definitieve antwoord. Er is natuurlijk literatuur wat ik echt ruk vind, maar ja, het is wel literatuur of het nou mijn smaak is of niet. Als je kijkt naar smaak, bestaan er zeker verkeerde boeken.’

‘Ik begrijp eigenlijk wel waarom er minder wordt gelezen. Er is nu zoveel meer te doen. Ik ga ook vaak een serie kijken, of even op facebook. Misschien moeten we gewoon blij zijn dat er überhaupt nog gelezen wordt. Aan de andere kant is het ook weer een grappig fenomeen, Booktok bijvoorbeeld. Mijn dochter maakt daar gebruik van. Dat gaat allemaal online maar zorgt wel echt dat er veel meer fysieke boeken verkocht worden. Sociale media helpen dus juist ook weer wel voor meer lezers. Paradoxaal is het. Sociale media werken voor en tegen de ontlezing.’

Sterft Nederlandse Literatuur uit?
‘Nou, daar kan ik heel kort over zijn. Het antwoord is nee. Het klopt dat er dingen aan de hand zijn, die het waard zijn om uit te zoeken en soms ook om je zorgen over te maken, maar de Nederlandse literatuur zal nooit uitsterven. Er wordt zoveel geproduceerd, misschien is het zelfs goed dat het nu even wat minder gaat. Misschien wordt er dan ook wat minder geproduceerd. Zorgwekkend is het wel, maar dus echt geen reden tot paniek.’