Alleen op je studentenkamer zitten, geen sociale dingen doen zoals uitgaan of naar een festival en urenlang online onderwijs volgen. Dat was in het algemeen hoe het dagelijkse leven van een student in Nederland in de coronatijd eruit zag. Luuk* was één van de vele studenten die door corona thuis kwam te zitten. Hij was net aan zijn studie begonnen en lid geworden van een studentenvereniging, maar door corona viel alles weg. “Van heel veel avonden feesten, naar elke avond alleen thuis. Dat is best een verschil. Ik woonde in een studio zonder huisgenoten en ik zag bijna niemand meer”, blikt Luuk terug. Hij viel in zo’n zwart gat, dat hij zelfs een zelfmoordpoging ondernam. Ook bij andere jongeren blijkt de coronacrisis een sterk negatieve invloed te hebben gehad op hun mentale gezondheid. Dat constateerden tal van onderzoeksinstellingen, die inmiddels allerlei programma’s hebben ontwikkeld om de jongeren beter en sneller hulp te kunnen bieden.
Het is logisch dat jongeren zich over tal van dingen zorgen maken. Als je pakweg tussen de 18 en 25 jaar bent, moet je heel wat belangrijke keuzen maken. Wat wil ik later worden en welke studie moet ik gaan volgen en waar dan? Maak ik nieuwe vrienden in mijn nieuwe leefomgeving? Heb ik genoeg geld om mijzelf in leven te houden en leuke dingen te doen? Dergelijke vragen kunnen heel wat kopzorgen opleveren, zo blijkt uit veel onderzoek. Bureau voor maatschappelijke innovatie Diversion heeft vastgesteld dat 75% van de mentale klachten ontstaan voordat je vijfentwintig bent. ,,Veel problemen ontstaan als je jong bent en ontzettend veel jongeren hebben hiermee te maken. Tegelijkertijd zie je ook dat er een groot taboe is om erover te praten. Zo’n 55% van de jongeren geeft aan dat zij het moeilijk vinden om het over problemen te praten,” vertelt projectleider Jeroen van den Born van Diversion over de uitkomst van het onderzoek.
Eenzaamheid
Uit onderzoek van I&O Research blijkt dat eenzaamheid een groot probleem is in Nederland. Het onderzoeksbureau ondervroeg 2.290 Nederlanders naar hun welzijn tijdens de coronacrisis. 37% van de ondervraagden voelden zich eenzaam, waarbij 69% aangaf zich door corona meer eenzaam te voelen. Bij de jongeren was dat laatste cijfer zelfs twee keer zo hoog. De jongeren misten vooral een gevoel van perspectief, omdat niemand wist wanneer het klaar zou zijn en het stukje structuur wat ze normaal hadden in hun leven was weggevallen. Dit gold zeker voor studenten, zoals Luuk, die als eerstejaars student door corona eenzaam op zijn kamer vast kwam te zitten.
Aanvankelijk volgde Luuk nog online onderwijs, maar hij begon stilaan steeds meer lessen te spijbelen. “Niemand vroeg hoe het met je ging of lette op of je überhaupt wel aanwezig was. Hierdoor kon ik mezelf steeds minder motiveren om elke les online te volgen”, blikt hij terug. “Normaal zou ik elke dinsdag en donderdag naar de studentenvereniging gaan. Lekker borrelen met dispuutsgenoten en avondenlang praten. Dat kon nu natuurlijk niet, doordat de studentenverenigingen dicht waren. Wel probeerde ik veel te gamen met een aantal medestudenten. Online konden we ook met elkaar praten, alleen de diepe gesprekken vonden niet meer plaats.”
Luuk vond het lastig om zijn negatieve gevoelens te delen met anderen, want hij wilde online graag mooi weer spelen. Iedereen had het immers zwaar door corona. Hij raakte door het spijbelen en het gebrek aan contacten steeds meer in een negatieve spiraal.
Volgens het Trimbos-instituut kregen meer studenten zoals Luuk problemen met hun mentale gezondheid. Er waren al zorgen over de effecten van prestatiedruk op hun geestelijk welzijn, maar daar kwam nu ook de uitwerking van coronamaatregelen bij. Tal van studenten gingen studeren met het idee dat met de studie de mooiste periode van hun leven was aangebroken, vol met uitgaan, festival en feestjes en ontmoetingen met nieuwe mensen. Dat werd in coronatijd wel heel anders. Veel studenten voelden zich vaak alleen, waardoor sommigen van hen het gevoel kregen dat ze op zichzelf waren aangewezen en zich niet goed konden ontwikkelen op persoonlijk gebied. Verder gaven studenten aan dat ze het gevoel van saamhorigheid misten of ze vonden het lastiger om vragen te stellen tijdens de online lessen, omdat de afstand tussen docent en klas groter was geworden. Zeker als je nieuwe student aan een nieuwe studie begint is het best spannend om voor de camera een vraag te stellen, terwijl je de anderen in de groep nooit persoonlijk had ontmoet. Die drempel was dus hoger geworden voor veel studenten, waardoor zij allicht nu meer achterstand hebben dan in een normale periode zonder corona.
Zelfmoordaantallen
Luuk kwam langzaamaan steeds meer in een depressie terecht. Hij begon stevig te drinken tijdens het gamen en ging ook na het gamen daarmee door, zodat hij steeds vaker vanaf het ontbijt al flink innam. Dat maakte de depressie zó erg dat Luuk steeds meer aan zelfmoord ging denken. Hij merkte dat niets meer hem kon schelen en dat hij vast kwam te zitten in zijn eigen negatieve gedachtes. In november 2020 deed Luuk een poging om zichzelf te doden. “Hoe ik de zelfmoordpoging precies heb gedaan en met welk laatste gedachtes, weet ik niet meer”, vertelt hij. Luuk werd gevonden door zijn buurvrouw en afgevoerd naar het ziekenhuis. Daar hebben artsen zijn maag leeggepompt, zodat hij in leven bleef.
De mentale neergang van Luuk is beslist niet uitzonderlijk, blijkens diverse onderzoekingen. Het NJI heeft vastgesteld dat het aantal personen die zelfmoord hebben gepleegd significant is gestegen tijdens corona. Studenten gaven aan dat ze meer last hadden van stress, levensmoeheid en slaapproblemen. Sommigen gingen uit verveling meer alcohol drinken, blijkens onderzoek van het RIVM, de GGD en het Trimbos-instituut, gedaan onder ruim 28 duizend studenten in Nederland. Volgens minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ernst Kuipers heeft de sluiting van de scholen zeker invloed op de toename van het aantal zelfdodingen. Zo constateerde hij dat de uitwerking van de maatregelen in deze leeftijdsgroep misschien harder uitviel, omdat deze groep juist veel contacten nodig heeft. Studenten zitten ook vaker alleen op hun kamer en zij hebben juist fysieke contact nodig om te ontwikkelen. Ook Jeroen van den Bom van Diversion wijst op het gevaar van vereenzaming: ,,Studenten zaten maandenlang alleen op een kamer die vaak niet heel groot is. De slaapkamer werd ook een chill-plek, een kantoor, een plek om te eten. En eigenlijk zaten ze 24 uur per dag op een gemiddelde van 17m2. Dat is mega deprimerend”.
Adviezen voor mentale gezondheid
Inmiddels zijn er tal van programma’s ontwikkeld om de mentale gezondheid van jongeren en studenten beter op peil te houden. Diversion kwam met een startpakket, waarin docenten informatie kunnen vinden om mentale problemen bespreekbaar te maken in de klas en de taboes die er omheen zitten te doorbreken. “Dit pakket is ontzettend nodig. Ik denk juist op scholen, want daar zijn alle jongeren te vinden. Niet alleen de jongeren die het echt nodig hebben, maar iedereen. Dit kan dus niet alleen jongeren motiveren om erover te praten als ze klachten ervaren, maar ook jongeren die geen klachten ervaren inspireren om met hun omgeving te praten,” verklaart Jeroen van den Bom.
Het Trimbos-instituut kwam met een advies voor hogescholen en universiteiten om studenten beter te laten leren en leven. Zo kregen docenten de tip om zichzelf meer als rolmodel te presenteren aan hun studenten. Zij moesten zich meer openstellen en laten zien dat zij zelf ook met vallen en opstaan er waren gekomen, waardoor de studenten zich beter met hen konden identificeren. Ook gaf het Trimbos als tip aan docenten om niet alleen te focussen op vakinhoudelijke kennis en vaardigheden, maar ook op de student als persoon en hoe die student groeit. Als zij dit ook zouden belonen, zou een student zich veiliger voelen in de klas. Ook moesten docenten hun studenten serieus nemen en verantwoordelijkheid voor jen nemen. Merk je als docent dat een student al een tijdje afwezig is, signaleer dat dan bij iemand. Op die manier blijft de student opgemerkt en kan die zich “gezien” voelen.
Demissionair minister Onderwijs Ingrid van Engelshoven zei bij de presentatie van het onderzoek van het Trimbos-instituut, GGD en RIVM dat ze de resultaten zorgwekkend vond. Het ministerie heeft in reactie het Nationaal Programma Onderwijs gestart om de mentale gezondheid van studenten te verbeteren. Hoe dit gaat werken moet nog afgewacht worden.
Ook heeft Stichting 113 een nieuwe landelijke campagne gelanceerd met de boodschap ‘Ik zie je’ om zelfmoord onder jongeren en studenten te voorkomen. Er zijn in het kader van deze actie honderden bankjes geplaatst door heel Nederland. Bij het ROC Mondriaan staat het bankje voor de hoofdingang, zodat studenten en docenten meteen met elkaar in gesprek kunnen gaan.
Studenten- &studieverenigingen zijn zelf verschillende acties begonnen om de mentale gezondheid van hun leden te verbeteren. Zo verzamelt studievereniging Sirius geld in voor de organisatie MIND die zich hard maakt voor mentale problemen onder leeftijdsgenoten. Zij doen dit ter nagedachtenis voor hun overleden bestuursgenoot Jesper Benus, die tijdens de coronapandemie een einde maakte aan zijn leven. Er worden dus zeker initiatieven genomen om de mentale gezondheid van jongeren en studenten te verbeteren.
*De naam van Luuk is gefingeerd. De geïnterviewde wilde zijn persoonlijke verhaal wel doen maar alleen anoniem.