Zelfmoord komt veel voor in Nederland, met name onder jongeren. Dat betekent dat er steeds meer families zijn gekomen die moeten verder leven met de zelfgekozen dood van een naaste verwant. Hoe ga je om met het verliezen van een gezinslid die zelfmoord heeft gepleegd? In hoeverre heeft zoiets impact op het leven van de nabestaanden en de keuzes die zij maken in hun eigen leven? Om daar een idee van te krijgen zijn we in gesprek gegaan met Tirza Wiersma, die op twaalfjarige leeftijd geconfronteerd werd met de zelfmoord van haar broer.
We spreken thuis bij Tirza af. Zij woont samen met haar vriend in een schattig klein appartement in Den Haag. Tijdens het interview worden we af en toe gestoord door haar twee jonge kittens die al rondrennend de wereld aan het ontdekken zijn. Tirza groeide op in een gezin met twee oudere broers en zussen. Haar ouders gaan uit elkaar als zij pas 4 jaar oud is en ze weet niet beter dat haar ouders niet meer samen zijn. Zij is nu 22 jaar oud, maar zij kan zich de gebeurtenissen van 1 januari 2013 negen jaar geleden nog heel goed herinneren. Het zou een jaar moeten worden vol nieuwe kansen, want Tirza zou bijna naar de middelbare school gaan, maar de zelfmoord van haar oudere broer Jaïr veranderde anders.
De dag zelf
“Ik was op die dag alleen thuis met mijn broer en zijn vriendin in het huis van mijn vader. Toen kwam ineens de politie voor onze deur. Normaal belde de politie nooit aan en ik weet nog precies dat ik op dat moment boven was. Toen ik beneden samen met mijn broer de deur opendeed, zag ik dat de politie heel serieus keek,” vertelt Tirza. De agent vroeg of Nick thuis was: “Ik dacht toen dat ze de vriend van mijn zus bedoelde, omdat hij Nick heette. Maar die bedoelde ze niet.” Het ging om haar broer Jaïr, die twee jaar eerder een reis naar Australië had gemaakt. Daar was zijn naam moeilijk uit te spreken en daarom had hij als bijnaam voor Nick gekozen. Voor Tirza en haar broer was het moment dat de politie naar Nick vroeg dus een beetje verwarrend en gek.
“Al snel kwamen we erachter dat het over Jaïr ging, maar de politie wilde niets zeggen tot mijn vader thuis was. Nadat mijn vader was gekomen, werden mijn broer en zijn vriendin en ik allemaal naar boven gestuurd. Eén voor voor één werden we naar beneden gehaald. Als jongste kreeg ik als laatste het nieuws te horen. Toen ik beneden kwam, was iedereen al aan het huilen en heel erg geschrokken. Als twaalfjarig meisje snapte ik niet zo goed was er gebeurde. De politie vertelde mij toen dat mijn broer van een brug was gesprongen in de Rijn. Het was zo’n gekke situatie, want ik kon me echt nog niet voorstellen wat de dood was en wat het betekende. Ik heb toen een half uur lang heel hard gehuild, maar daarna wilde ik graag weer blij zijn. Mijn vader ging mijn zus ophalen in Amersfoort om haar het nieuws te vertellen en ik ben samen met iemand toen pannenkoeken gaan bakken als afleiding.” Tirza beseft nu dat zij als twaalfjarige niet goed kon begrijpen waarom niemand gewoon weer blij kon worden. Zij was nog echt een kind en haar broer en zussen hadden veel meer verdriet op dat moment, omdat zij beter begrepen wat de dood betekende.
Zijn laatste woorden
De ouders van Tirza hadden wel vermoedens dat Jaïr depressieve gevoelens had. Hij was na zijn jaar in Australië in een moeilijke situatie gekomen zonder geld en werk. Hij moest eigenlijk opnieuw beginnen en dat lukte niet goed. “Hij heeft wel met een dokter gesproken, alleen zei hij tegen hem dat alles goed ging. Dat werd ook geloofd. Mijn broer liet sowieso niets merken over hoe hij zich voelde, zeker niet naar mij. Ik was natuurlijk ook het kleine jonge zusje waar hij niet over zijn gevoel ging praten. Wat ik me wel nog goed kan herinneren, is een gesprek die ik een paar dagen voor zijn dood met hem had. Een vriendin van hem zou naar een ander land verhuizen en gaf een afscheidsfeestje. En toen vroeg ik aan Jaïr voor wie het feest was, hij zei toen dat het feest voor hem was. Achteraf denk je, oh ja… Maar toen vond ik het wel een rare grap, ik heb de link later pas gelegd.”
Een officiële afscheidsbrief heeft Jaïr nooit achtergelaten, maar de politie heeft tijdens het onderzoek wel een document gevonden op zijn computer, waar hij al zijn gedachten had opgeschreven. “In dat document stond ook dat hij wat alcohol gedronken had toen hij het schreef. Hij had over van alles en nog wat geschreven, maar hij had ook aan ieder familielid iets persoonlijks geschreven. Dat stukje over mij is nog steeds heel dierbaar voor mij en ik weet nog exact wat hij aan mij heeft geschreven.”
“Ik ben trots op hoe je zo sterk in je schoenen staat, je hebt een hart van goud zusje en beloof me dat je naar school blijft gaan.”
“Voor mij is het wel bijzonder dat hij de tijd heeft genomen om over ieder van ons iets te schrijven. Het is wel niet iets wat dagelijks lees, maar als ik het tegen kom dat lees ik het wel weer even en dan sta ik even stil bij hem.”
Verwerking
In Nederland zijn verschillende organisaties om familieleden bij te staan, waneer iemand zelfmoord heeft gepleegd. De bekendste is wel Slachtofferhulp Nederland, een organisatie die hulp aanbiedt als je iets heftigs is overkomen of waar een acute interventie is geweest door de hulpdiensten. Dat was bij de familie Wiermsa natuurlijk het geval. De ouders en oudere broer en zussen hadden baat bij de steun van Slachtofferhulp. Zij praatten de eerste jaren onderling over de zelfmoord, maar Tirza had aanvankelijk geen behoefte aan hulp en bleef stil.
“Toen Jaïr net overleden was, had ik wel gesprekken met mijn moeder, maar iedereen was bezig met zijn eigen rouwproces,” blikt Tirza terug. ,,Ik denk dat ik rond mijn vijftiende, zestiende echt bewust werd van wat er was gebeurd. Het ging daardoor niet zo goed met mij mentaal gezien. Ik heb toen hulp gekregen van de schoolpsycholoog over hoe je verdriet een plek kan geven. Dat vond ik fijn en dat heeft ook wel geholpen. Maar ik heb het eigenlijk écht verwerkt door het er veel over te hebben. Mijn vriend ontmoette ik op mijn zeventiende en met hem heb ik heel veel gesproken over Jaïr. Hij heeft mij ook enorm geholpen in het verwerkingsproces. Door hem ga ik weer naar het graf toe en dan gaat hij ook mee.”
Voor Tirza is de begraafplaats niet een plek waar ze haar broer graag herdenkt. “Het is een plek waar zijn lichaam ligt en meer is het niet voor mij. Ik hecht zelf veel meer waarde aan een foto van hem die ik heb staan in huis. Dan zie ik hem echt voor me, bij het graf heb ik dat niet. Ik ga naar het graf om het graf mooi te houden met planten en bloemen, maar niet om hem dichtbij mij te voelen.”
Hoe is het tien jaar later?
In april is Tirza 22 jaar geworden, waardoor zij ouder is dan Jaïr ooit is geworden. Zij was als jongste van het gezin de laatste die hem inhaalde wat leeftijd betreft. “Ik was er zelf zó mee bezig, dat ik de dagen heb geteld vanaf zijn verjaardag tot aan 1 januari. En dan vanaf mijn verjaardag tot de hoeveelheid dagen dat hij nog had geleefd na zijn verjaardag. Je komt dan uit op 18 juli en die dag was daardoor wel bijzonder. Ik stond echt even stil bij zijn dood en dat ik nu officieel ouder ging worden dan mijn broer. Ik kan mij ook moeilijk voorstellen om nu al dood te zijn. Vroeger was 21 jaar echt oud voor mij, want ik was zelf maar twaalf. Maar nu zag ik dat het eigenlijk zó kort is, je hebt dan nog een heel leven voor je. Hij zou nu 31 jaar zijn, maar in mijn hoofd ziet hij er nog steeds hetzelfde uit.”
Haar broer is altijd een onderdeel gebleven van haar leven. “Ik studeer momenteel zorg en later wil ik graag met jongeren werken die in de knoop zitten met zichzelf. Mijn broer heb ik niet kunnen helpen, maar er zijn nog zoveel andere mensen van mijn leeftijd die met zelfmoordgedachten worstelen en die zou ik heel graag willen helpen”. Tirza wil graag iedereen meegeven dat je open moet blijven praten over je gevoelens. “Mijn broer deed bij de dokter alsof er niets aan de hand was en hierdoor kreeg hij geen hulp. Wat ik jaren later nog steeds jammer kan vinden. Zelf praat ik wel heel openlijk met mijn vriend en vriendinnen over mijn gevoelens en kan ik makkelijk aangeven als het niet zo goed gaat. Zo heb ik mijn verdriet leren verwerken bij een schoolpsycholoog. Dat was voor mij een laagdrempelige manier om hulp te vragen. Dus doe dat vooral, blijf niet met je gevoelens zitten. Want daar help je niemand mee en vooral niet jezelf.”
Op 1 januari 2023 is het tien jaar geleden dat de familie het bericht van de zelfmoord van Jaïr te horen kreeg. Tirza zag er altijd veel tegenop, maar nu kijkt zij er ook positief naar. ,,Wij hebben als gezin besloten om die dag samen te zijn. Wij zijn elkaar niet heel vaak, dus dit is wel een speciaal moment. Maar oud en nieuw zal voor mij altijd anders blijven dan voor de meeste andere mensen”, verzekert Tirza, terwijl één van de kittens zich behaaglijk in haar schoot nestelt.