Nieuw of tweedehands?

Vanuit de doos, glimmend en nieuw, kwam het koffiezetapparaat tevoorschijn. Zo gaat het vaak als we een elektronisch apparaat kopen. Maar als het aan de Nederlandse regering ligt, is dit verleden tijd. Nederland wil in 2050 een volledige circulaire economie hebben waar recyclen en tweedehands het nieuwe normaal wordt. Maar hoe werkt een circulaire economie? Dat leggen we je uit aan de hand van de levensloop van een koffiezetapparaat. 

De plannen die het Nederlandse kabinet heeft wat betreft grondstoffen in een circulaire economie zijn veelomvattend. Zo moet bij bestaande productieprocessen efficiënter gebruik gemaakt worden van de grondstoffen. Hierdoor gaan de grondstoffen langer mee. Tevens moeten nieuwe productiemethodes ontwikkeld worden om duurzamere manieren te vinden voor het maken van producten. Verder wil de regering dat Nederland minder afhankelijk wordt van fossiele bronnen, dat is beter voor het milieu zoals voedselresten en dode natuur. Dat zijn producten die telkens aangevuld worden, het afval van huishoudens gebruiken en zo geen afval meer weggooien. 

Kwartszand, wat is dat? 

Er zijn natuurlijk allerlei grondstoffen nodig om een koffiezetapparaat te maken. Denk aan metaal, kunststof en verschillende elektronische componenten, maar ook een microchip. Voor het maken van microchips is kwartszand nodig. Zand wordt dan gesmolten en de verschillende onderdelen worden gescheiden om het hoofdonderdeel silicium te verkrijgen. Dit gaat in zulke grote hoeveelheden dat er sprake is van massaproductie. In een circulaire economie waar Nederland naar toe wil, worden deze grondstoffen weer hergebruikt voor andere producten. In een circulaire economie bestaat geen afval en wordt er niets weggegooid. Dit vermindert de CO2-uitstoot én het gebruik van grondstoffen.

Nieuwe methodes 

Nadat de grondstoffen zijn verzameld en tot onderdelen zijn gemaakt, is het tijd om het koffiezetapparaat in elkaar te zetten. Een koffiezetapparaat bestaat uit meerdere onderdelen, waaronder een verwarmingselement, een pomp, een filterhouder, een boiler en een waterreservoir.

Een koffiezetapparaat kan handmatig of machinaal gemaakt worden. Bij Technivorm worden de Moccamaster koffiezetapparaten met de hand gemaakt. Om alles samen te voegen wordt een assemblagelijm gebruikt. De fabriek kiest om meerdere redenen voor deze productie. Deze manier is niet alleen heel milieubewust, maar je kan het apparaat ook makkelijk repareren en een onderdeel vervangen. Deze formule wordt al sinds 1968 toegepast, dus zowat zestig jaar. In plaats van nieuwe designs te ontwerpen en verschillende modellen te maken, wordt bewust maar vanuit één vorm gewerkt. Dat heeft het grote voordeel dat het bedrijf deze vorm steeds verder kan ontwikkelen met steeds betere materialen tot duurzamere producten.

Een ander voorbeeld van een circulaire toepassing bij het maken van een koffiezetapparaat is een pilot van Kleiner en Cirkellab. Dit recyclebedrijf in Dordrecht maakt van de resten van verpakkingen waar de koffiebonen inzitten een nieuw product: the good knock. Dit is een uitklopbak, waarmee je de koffieprut, die resteert na het maken van een kopje koffie, weer kan hergebruiken. 

Ook het bekende bedrijf Douwe Egberts vindt duurzaamheid heel belangrijk. In juni 2017 had de gemeente Enschede een wedstrijd welk bedrijf zo duurzaam mogelijk koffie en thee kon leveren aan het gemeentehuis. Douwe Egberts Professional won de hoofdprijs met een duurzaam ontwerp. Zij maakte de meubels waar de apparaten op staan volledig circulair doordat de achterwand bestaat uit gerecycled honinggraatkarton en het glas uit gerecycled glas. De apparaten blijven ook heel lang in gebruikt. Zij worden namelijk tweedehands verkocht als de eerste gebruiker ze na een aantal jaren retour stuurt. Mocht dit nodig zijn, dan worden de apparaten steeds opgeknapt. Hierdoor wordt niets weggegooid en wordt de technische levensduur volledig benut.

Vliesjes van de koffieboon als stoom?

Nu het apparaat gemaakt is, is hij te koop in de winkel. Nu ligt de keuze bij jou, als consument. Koop jij het apparaat nieuw of tweedehands? Kies jij voor de duurzame optie of de goedkoopste optie? In een circulaire economie streven we naar een zo efficiënt mogelijk gebruik van een apparaat.

Nu je het apparaat in huis heb, wil je natuurlijk koffie gaan maken. Maar wist je dat het maken van koffiebonen ook op een duurzamere manier kan. Bij een van de grootste koffiefabrikanten Douwe Egberts gebeurt dat al sinds 2017. In de fabriek waar de koffiebonen worden gebrand, worden de overgebleven vliesjes gescheiden. Deze vliesjes kunnen gebruikt worden als bodemverbeteraar op het land of zelfs in een fabriek gebruikt worden als stoom. 

Verder hergebruikt Douwe Egberts het overgebleven koffieprut na het zetten van die kop koffie als grondstof voor bijvoorbeeld zeep, schoenzolen en briketten. Ook kunnen ze het gebruiken voor het kweken van aardbeienplanten en oesterzwammen. En dat kan jij als consument ook heel makkelijk. Als eerste is koffieprut een middel om ‘ongewilde’ dieren te verjagen uit je tuin. Katten blijven dan liever uit de tuin, want de geur is hun tot last. Voor (naakt-)slakken is de stof in koffie zelfs giftig. Ook kan het overgebleven deel gebruiken als scrub voor je huid of je haar. 

Kapot en nu?

Op een gegeven moment kan het zijn dat het koffiezetapparaat onderhoud nodig heeft of kapot gaat. In een circulaire economie wordt er gestreefd naar reparatie in plaats van vervanging. Het repareren van het apparaat zorgt ervoor dat het langer mee kan gaan en er minder afval wordt geproduceerd. Hiervoor zijn Nederland volgens de cijfers uit eind 2021 bijna 375 Repair Cafés. Dit is alleen de cafés die aangesloten zijn de RepairMonitor. Uit de cijfers blijkt ook dat 60% van de mensen die met een koffiezetapparaat naar het Repair Café gaan met een gemaakt apparaat weer thuis komen. Scheelt je toch weer geld, want het café is gratis voor iedereen. 

Als het koffiezetapparaat uiteindelijk toch niet meer te repareren is, dan komt het in aanmerking voor recycling. In een circulaire economie wordt een zo hoog mogelijk percentage hergebruik van de materialen van het apparaat. Zo kunnen bijvoorbeeld metalen en kunststoffen opnieuw worden gebruikt in andere producten. Of onderdelen weer samengevoegd worden met een ander kapot apparaat om samen weer een werkend apparaat te hebben. Je kan het dan inleveren in de milieustraat in jouw eigen gemeente of bij een kringloopwinkel. Bij de kringloopwinkel kunnen ze hem nog een keer proberen te repareren of onderdelen hergebruiken. In Nederland waren er op 1 januari 2023 1.160 kringloopwinkels. Dat is per 7,43 kringloopwinkels op 100.000 Nederlanders. 

Iemand die vaak in een kringloopwinkel te vinden is en al jaren probeert zo veel als mogelijk circulair te leven is eigenaresse van Zaailingen en bioloog, Linda van Roij. Haar tweedehands elektronische apparaten komen niet alleen van de kringloopwinkel. “Tweedehands kan ook via vrienden of iemand uit de buurt zijn. Als vrienden hun huis gaan opruimen moet je altijd even kijken naar wat ze wegdoen”, aldus Linda. Ze heeft uitgezocht dat de gemiddelde Nederlander ongeveer voor 2200 euro jaarlijks aan spullen koopt. Daarvan komt ook veel afval, maar als het aan het Nederlandse kabinet ligt in dat in 2050 niet meer zo. 

Afval? 

De gemiddelde Nederlander koopt dus 2200 euro jaarlijks aan spullen. Maar hoe zit dat met ons afval? Het CBS zag een piek in het afval per huishoudens in 2020, de reden hiervoor zit hem waarschijnlijk in COVID-19. “Nederlanders zaten toen veel thuis waardoor veel huizen werden opgeruimd”, aldus Linda. In 2021 was het aantal ton afval meer dan in 2019. Dus met het verminderen van afval gaat het nog niet zo goed. In 2016 is de doelstelling voor een volledige circulaire economie in 2050 gestart en sindsdien zijn de aantal tonnen afval per huishouden alleen maar toegenomen. 

Nu je alles hebt gelezen over duurzaamheid en hoe Linda minder spullen koopt. Hoe duurzaam ben jij eigenlijk?

Via deze impactcalculator kan je precies berekenen hoe duurzaam jij bent. Je hoeft alleen het kopje spullen in te vullen om er achter te komen. 

Duurzaamheid breed toepasbaar

Je kunt aan de hand van de levensloop van een koffiezetapparaat goed zien hoe circulaire economie werkt. Het begint bij duurzame grondstoffen, gevolgd door een efficiënte productie en optimaal gebruik van het apparaat. Bij defecten en onderhoud wordt ingezet op reparatie in plaats van het leveren van een nieuw apparaat. Als het apparaat uiteindelijk niet meer te repareren is, wordt gestreefd naar recycling en hergebruik van de materialen. Door al deze stappen te volgen, kan er een duurzame en circulaire economie ontstaan. 

Alleen een koffiezetapparaat is maar een klein elektronisch apparaat. Hoe werkt een circulaire economie in grotere projecten als in het bouwen van huizen? Daarvoor gingen we in gesprek met Esme Bosch, werkzaam in de circulaire bouw in de gemeente Leiden. 

Luister het gesprek hier: https://on.soundcloud.com/id1My