Interview
Covid-19 houdt de wereld in zijn greep, maar de Europese landen lijken ieder een eigen beleid te voeren. In hoeverre heeft de cultuur van Europese landen invloed op de nationale beleidsstrategie omtrent Covid-19? Hendrik Vos legt uit.
Hendrik Vos is Europa Expert en Belgisch politicoloog aan de Universiteit van Gent. Hij houdt zich bezig met Europese Politieke Integratie en het Beleid van de Europese Unie.
Economisch Noord-Europa versus familiaal Zuid-Europa
Om dit te kunnen begrijpen moeten we kijken naar de geschiedenis van Noord en Zuid-Europa. Zo is Noord-Europa van oorsprong protestants en Zuid-Europa katholiek. Wat heeft dit te maken met het meer economisch georiënteerde noorden versus het familie- ouderen georiënteerde zuiden? Duits socioloog Max Weber sprak zich hierover uit en stelde dat de protestantse ethiek verbonden was aan kapitalistische activiteiten. (Voert, 1994, p. 5). Ten eerste stelde Weber stelde dat de fundamentele basiselementen van het moderne kapitalisme en het protestantisme op één lijn lagen. Zo zouden beide toewijding tot werk, rationeel denken (Weber, 2012) en persoonlijke verantwoordelijkheid en de daarmee samenhangende doctrine van soevereiniteit in eigen kring centraal stellen (Fortuyn & Jaspers, 1979).
Katholieken daarentegen hechten juist veel meer waarden aan gemeenschapszin, betrokkenheid en zorg voor elkaar (Monteiro & Borgman, 2008). Dit is door te vertalen naar het katholieke Zuid-Europa, waar het familiegevoel sterker is dan in het noorden. Ook steunen familieleden elkaar hier meer en geven kinderen financiële zorg aan hun ouders (Europese Commissie, 2009, p. 109).
Waarom zijn deze cultuurverschillen belangrijk om te begrijpen voor de beleidsmaatregelen van de Europese landen? Zuid Europese landen als Italië, Frankrijk en Spanje gingen snel over tot een lockdown terwijl Noord-Europese landen dit niet deden. Dit is het gevolg van historisch culturele verschillen waarbij Noord Europese landen economisch verlies willen vermijden. Terwijl de Zuid-Europese landen juist de familie en de zorg voor ouderen als prioriteit stellen.
Cultureel verschil in het gezondheidsbeleid tussen Noord- en Zuid Europese landen.
Europese landen voeren ieder een nationaal gezondheidsbeleid. Waarbij de EU aanvult om gemeenschappelijke doelstellingen te kunnen bereiken en problemen op te kunnen lossen. Één van de speerpunten van de Europese Unie is om de ongelijkheid in de Europese landen op het gebied van gezondheidszorg te verminderen. (Europese Unie, 2019). Heeft de cultuur van een land invloed op de gezondheidszorg? In Zuid-Europees land Frankrijk wordt het zorgverzekeringsstelsel grotendeels gefinancierd vanuit de overheid, waardoor het toegankelijk is voor iedereen. Dit zou gelinkt kunnen worden aan de familiecultuur die heerst aan Zuid-Europa. Toch is het gezondheidsbeleid in Europese landen niet in tweeën te splitsen tussen Noord- en Zuid-Europa. Zo is bijvoorbeeld juist in Noord-Europees land Noorwegen de gezondheidszorg zo ingericht dat deze toegankelijk en betaalbaar moet zijn voor iedereen, ongeacht sociale of economische status (World Health Organization, 2019).
De gezondheidszorg binnen Europa kunnen we dus niet splitsen in Noord- versus Zuid-Europa, maar hoe kunnen we het gezondheidsbeleid met betrekking tot Covid-19 dan analyseren? Hendrik Vos: “De gezondheidszorg binnen Europa is altijd nationaal gebleven. Met deze pandemie blijkt het duidelijk dat we elkaar allemaal beïnvloeden en dus betere afspraken en communicatie nodig hebben tussen landen en burgers.”
Een geheel gecentraliseerd systeem? Hendrik Vos: “Je kunt niet alles gaan centraliseren, omdat het ook gaat om culturele verschillen, gewoontes en bijbehorende maatregelen. Maatwerk blijft nodig. Belangrijk is goede communicatie tussen landen en naar de burgers toe voor een goed systeem. Denk bijvoorbeeld aan het aantal ic-bedden. Wanneer er lege ic-bedden staan in het ene land en in het andere land de ic-bedden op zijn, dan is het belangrijk solidair te zijn en deze bedden te delen. Ook het aantal mondkapjes zijn schaars. Een stap in de goede richting is dat we nu met de EU een hele lading aan mondkapjes hebben besteld voor de landen binnen de EU. Deze mondkapjes hebben wel bestemmingscriteria, zo zijn deze bijvoorbeeld uitsluitend bedoeld voor de gezondheidszorg en niet voor de verkoop aan burgers.”
Verschillen in (straf)maatregelen Noord- versus Zuid-Europese landen
Niet alleen het verschil in maatregelen die de Europese landen treffen met betrekking tot Covid-19 zijn opvallend, maar ook de verschillen in strafmaatregelen vallen op. Zo lijkt men in Noord-Europa milder te zijn met straffen dan in Zuid-Europa. Onder andere Frankrijk en Italië zijn veel in het nieuws geweest. Zo mag je in Parijs vanaf 8 april niet meer hardlopen tussen 10 uur ’s ochtends en 7 uur ’s avonds. Daarnaast mag men zowel in Frankrijk als Italië alleen met noodzakelijke reden onderweg zijn en moet deze reden aangetoond kunnen worden door middel van een officieel formulier (Statistica Research Department, 2020). Overtreedt men deze regels, dan kan men in Frankrijk een boete krijgen tot 400 euro. In Italië lopen de boetes op tot wel 3000 euro. Hendrik Vos: “In Zuid-Europa hebben ze meer lak aan regels en worden deze lakser geïnterpreteerd, waardoor de paniek onder de overheden is toegeslagen en zij dus met een strengere aanpak komen en hogere boetes. In Noord-Europa is juist een minder straffende aanpak.” Hendrik Vos denkt dat deze straffende aanpak niet per se helpt om mensen in het gareel te houden. Hendrik: “men is er niet aan gewend om de regels zo streng na te leven, waardoor
het zeker in het begin veel weerstand geeft.” In Italië zijn er sinds de lockdown al meer dan 175 duizend mensen beboet voor het overtreden van de regels (Moné, 2020) en in Frankrijk over de maand maart en april al 584 duizend mensen (Statistica Research Department, 2020).
Hoe zit dat dan in Noord-Europa? In Nederland hebben we nog enige bewegingsvrijheid. Zo mogen we nog wel de straat op voor een wandelingetje of sporten als we dit willen. Maar ook in Nederland zijn er in anderhalve week tijd al 1400 mensen beboet voor het overtreden van coronamaatregelen (BNR Webredactie, 2020).
Wat kunnen we hieruit concluderen? Duidelijk is dat er een verschil is in beleidsaanpak tussen Noord- en Zuid Europese landen met betrekking tot Covid-19. Dit is deels te wijten aan de cultuurverschillen. Zo is men in Noord-Europa meer gericht op de economie en Zuid-Europa op de familie, waardoor de lockdown maatregelen in Zuid-Europa strenger worden gehandhaafd en eerder van start gingen. Het verschil tussen Noord- en Zuid Europese gezondheidszorg is echter niet cultureel te verklaren, wel kunnen we verschil maken tussen Europese landen onderling.
Qua strafmaatregelen zou men kunnen stellen dat men in Zuid-Europa strengere handhaving nodig heeft om de maatregelen met betrekking tot Covid-19 op te volgen, omdat men de regels hier ‘losser’ interpreteert.
Blijft er een groot verschil in beleidsmaatregelen met betrekking tot Covid-19 tussen Noord- en Zuid Europese landen? Hendrik Vos: “Uiteindelijk gaan alle landen in deze pandemie wel dezelfde richting op namelijk strengere maatregelen om Covid-19 onder controle te kunnen krijgen.”