Achtergrondverhaal

Leven in een authentiek houten huisje op een eiland met witte zandstranden, palmbomen en uitzicht op de Stille Oceaan. Een romantisch scenario die tot de verbeelding spreekt en voor velen klinkt als een droom. Deze droom is voor Katoa en zijn gezin werkelijkheid maar begint langzaam te veranderen in een nachtmerrie. Katoa en zijn gezin wonen samen met meer dan 600.000 mensen op de Salomonseilanden. Hun leefomgeving wordt bedreigd door de stijgende zeespiegel. Het zout van het stijgende zeewater tast de bodem steeds verder aan, waardoor oogsten mislukken en het grondwater onbruikbaar wordt om te gebruiken als drinkwater. De vraag is hoelang de eilandbewoners hier nog kunnen blijven voordat zij genoodzaakt zijn hun leefomgeving te verlaten. Het verhaal van Katoa en de eilandbewoners van de Salomonseilanden staat niet op zichzelf. Wereldwijd zijn mensen genoodzaakt hun leefomgeving te verlaten, omdat hun middelen van bestaan of hun fysieke bestaan wordt bedreigd als gevolg van klimaatverandering.

De klimaatvluchteling

Zo ontvluchtte Ioane Teitiota in 2015 de eilandengroep Kiribati. Hij ontvluchtte Kiribati omdat ook zijn leefomgeving werd bedreigd als gevolg van de stijgende zeespiegel. Wanneer zeewater stijgt wordt het grondwater aangetast door het zoute water, gaan er steeds meer oogsten verloren en is er niet genoeg schoon drinkwater. (McNamara & Des Combes, 2015). Naast mislukkende oogsten wordt het fysieke bestaan van de eilandengroep bedreigd. Zo

kocht de regering van Kiribati in 2014 een stuk land op Fiji om toekomstige vluchtelingen te kunnen evacueren. Er wordt namelijk verwacht dat Kiribati uiteindelijk geheel onder de zeespiegel zal verdwijnen (Republic of Kiribati, 2014).

Ioane probeerde asiel aan te vragen in Nieuw-Zeeland, maar dit werd hem ontzegt, omdat het begrip klimaatvluchteling niet is erkent in de internationale wetgeving waardoor hier ook geen asiel voor kan worden gegeven. Volgens de VN (1951) is een vluchteling een persoon die zijn land moet ontvluchten op basis van reële angst om vervolgd te worden in zijn land op basis van ras, religie, nationaliteit, politieke of sociale groepering of overtuiging. Klimaatverandering daarentegen zorgt er tot nu toe voor dat mensen intern hun leefgebied moeten verlaten en geen grenzen over hoeven waardoor ze niet vallen onder de term ‘vluchteling’. Echter werd het verhaal van Ioane opgepakt door verschillende media  wat de discussie over het wel of niet bestaan van klimaatvluchtelingen aanwakkerde. De VN erkent dat er mensen genoodzaakt hun leefomgeving moeten verlaten als gevolg van klimaatverandering. Na de casus van Ioane stelde de VN dat een persoon wiens mensenrechten worden bedreigd als gevolg van klimaatverandering wel asiel moeten kunnen vragen.

Ook op de Salomonseilanden worden de mensenrechten van de eilandbewoners bedreigd. Katoa laat zien hoe de huizen op het eiland verwoest worden: “Het stijgende zeewater verwoest een huis aan de rand van het eiland in slechts een jaar tijd.”.  Zes van de Salomonseilanden zijn al voor de helft onder water komen te staan en vijf eilanden zijn helemaal verdwenen onder het wateroppervlak. De vijf verdronken eilanden waren belangrijk voor de eilandbewoners, omdat deze dienden als voedingsbron. Men ging hier vissen om zo hun families van voedsel te kunnen voorzien.

Het begrip klimaatvluchteling is moeilijk te definiëren.  Volgens het VN-vluchtelingenverdrag (1951) mag een persoon niet worden teruggestuurd naar een land waar hun leven gevaar loopt. Een klimaatvluchteling is een persoon waarvan de middelen van bestaan en het fysieke bestaan worden bedreigd als gevolg van klimaatverandering.

Waar komen de meeste klimaatvluchtelingen vandaan?

Klimaatverandering zorgt ervoor dat de natuur steeds extremere vormen gaat aannemen. Het Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC) heeft in 2018 onderzocht hoeveel mensen wereldwijd hun leefomgeving moesten verlaten als gevolg van natuurrampen. Hieruit bleek dat meer dan 17 miljoen mensen in 2018 hierdoor hun leefomgeving moesten ontvluchten. Droogte, bosbranden, aardverschuivingen en extreme temperaturen waren hierbij de grootste oorzaken. Ook cyclonen, tyfoons en orkanen zorgden ervoor dat mensen hun leefomgeving moesten verlaten. Daarnaast werden meer dan 5 miljoen mensen uit hun leefgebied verdreven door overstromingen.

Uit het onderzoeksrapport van het IDMC blijkt dat de Filipijnen, China en India verantwoordelijk zijn voor het grootst aantal mensen dat hun huis moesten ontvluchten in 2018. Gevolgd door de Verenigde Staten, Indonesië, Nigeria, Somalië, Afghanistan, Kenia en Myanmar.

Deze cijfers lijken voor Europeanen nog enigszins ver weg, maar niets is minder waar. Ook in Europa hebben we te maken met klimaatverandering en ook in Europa vormen extreme weersomstandigheden een bedreiging.

Welke Europese landen worden als eerst bedreigd door klimaatverandering?

Uit het IDMC-rapport blijkt dat in Griekenland in 2018 meer dan 9.000 mensen hun leefomgeving moesten ontvluchten als gevolg van overstromingen die werden veroorzaakt door hevige stormen. Daarnaast zorgde extreme hitte voor bosbranden waarbij 3.000 huizen verwoest werden in de Griekse regio Attica. Ook in Italië moesten 1300 mensen hun huis verlaten als gevolg van een overstroming en een storm.

Overstromingen en droogte gaan met elkaar gepaard blijkt uit het rapport van het European Environment Agency (EMA) uit 2017. Daarnaast worden alle natte regio’s in Europa natter en alle droge regio’s droger. Het EMA heeft Europa in verschillende regio’s opgedeeld om een duidelijk overzicht te krijgen van de klimaatontwikkelingen.  Zo is te zien dat in het Arctische gebied de temperatuur veel hoger zal stijgen en het ijs sneller smelt dan in de rest van de wereld.  Op Groenland ontdooit de permafrost sneller dan verwacht. In permafrost zit koolstof die bij dooi in de lucht vrijkomt en verandert in koolstofdioxide wat ervoor zorgt dat de aarde nog sneller opwarmt (Dit blijkt uit het onderzoek van geoloog Kimberly Wickland, waarin het verband tussen ontdooiende permafrost en CO2 wordt onderzocht.).

In de Atlantische regio zijn er extremere weersomstandigheden welke leiden tot een groeiend risico tot overstromingen en winterse stormen. In de Berggebieden is de temperatuurtoename hoger dan in de rest van Europa. In de Kustgebieden vormt vooral de temperatuurstijging van het zeewater een bedreiging. Zo krijgen vissers te kampen met mislukkende visvangsten en zorgt de opwarming van het zeewater ervoor dat de kans op orkanen in Europa toeneemt. Professor meteorologie Bert Holtslag: “De zeeën worden steeds warmer als gevolg van de opwarming van de aarde. Deze zeeën dienen als energiebron voor orkanen. Is de temperatuur te laag dan buigt een orkaan af.”. Tropische cyclonen ofwel orkanen ontstaan meestal in Afrika, gaan door naar het Caribisch gebied, buigen af naar de Verenigde Staten, Mexico of de Antillen, maar kunnen via de onderkant van IJsland ook afbuigen naar Europa. Holtslag: “Tot nu toe was de zeewatertemperatuur in Europa altijd te laag om een orkaan in stand te houden waardoor deze afzwakte tot een storm, maar door de opwarming va de aarde neemt ook het risico op orkanen in Europa toe. Kijk maar, we hebben in het verleden al te maken gehad met zogenaamde superstormen.”.

Waar in de Boreale regio er een toenemend risico is op winterse stormen, is er in de Continentale regio juist een toename van extreme hitte, bosbranden en overstromingen. Holtslag: “Op het moment dat de lucht warmer is houdt deze meer vocht vast en hangt er meer waterdamp in de lucht, wanneer het dan gaat regenen is de regenval heviger wat weer kan leiden tot overstromingen.”. Tot slot heb je het Mediterrane gebied. Hier krijgen ze te maken met extreme hitte en droogte. Dit zorgt voor een verhoogd risico op bosbranden en minder biodiversiteit wat de agricultuur in gevaar brengen.

Professor meteoroloog Bert Holtslag denkt dat er voorlopig nog geen klimaatvluchtelingen in Europa zullen zijn. Mits dit inhoudt dat mensen hun landsgrenzen moeten ontvluchten. Holtslag: “We merken al dat het klimaat verandert. In sommige gebieden in Europa zoeken mensen tijdens extreme hitte nu al de verkoeling op. Ook zijn er mensen die hun huis moeten verlaten als gevolg van natuurrampen. Maar dit zijn geen klimaatvluchtelingen want zij kunnen nog beschutting binnen de eigen landsgrenzen vinden.”. Echter zouden we het begrip klimaatvluchteling los moeten zien van grenzen, aangezien klimaatverandering grensoverschrijdende problemen met zich meebrengt. Als je dán kijkt naar hoeveel Europeanen er in de toekomst of misschien nu al geen middelen van bestaan meer hebben, en waarvan het fysieke bestaan wordt bedreigd als gevolg van klimaatverandering, dan zou je kunnen stellen dat klimaatvluchtelingen al wél in de nabije toekomst in Europa verwacht kunnen worden.