Een verhaal gebasseerd op een half jaar lang onderzoek naar: ‘in hoeverre de huidige protesten in Iran een gevolg zijn van Westerse interventies in de twintigste eeuw’.

Spionage, geweld, onderdrukking, afpersing, intimidatie en uiteindelijk de liquidatie van Ali Motamed en Molas Nissi- twee in Nederland wonende Iraanse oppositieleden- In 2015 en 2017. De invloed van Teheran is in Nederland sinds 2015 toegenomen. Zo voert de Iraanse overheid met enig regelmaat cyberaanvallen uit op Nederland. Daarnaast probeert het Iraanse regime telefoons en computers van Iraanse activisten in Nederland en elders te hacken.

Tijdens protesten wordt het internet in Iran vaak stilgelegd om te voorkomen dat de buitenwereld ziet hoe het er daar aan toe gaat. Iraniërs die in het buitenland wonen hebben daardoor zelden contact met vrienden en familie. Vanuit landen over heel de wereld en door instituten, waaronder het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken, worden VPN-netwerken aangemaakt om zo de internetcontrole van het regime te omzijlen. Een in Nederland studerende Iraniër heeft tijdens de protestgolven sinds september 2022 ook zo’n VPN-netwerk opgebouwd. Vanwege veiligheid blijft de bron anoniem: “Sinds het uitbreken van de protesten heeft het regime het internet ontoegankelijk gemaakt. Hierdoor zijn wij niet in staat om met elkaar te communiceren of de buitenwereld te laten weten wat de ernst van de situatie is. Vanuit Nederland heb ik een VPN aangemaakt waar Iraniërs in Iran op kunnen inloggen. Hierdoor kunnen ze via een omweg toch met elkaar communiceren en is de buitenwereld op de hoogte. In het begin waren een paar miljoen Iraniërs aangesloten op dit VPN-netwerk. Helaas heeft de regering het nog moeilijker gemaakt. Samen met wat vrienden probeer ik dit netwerk in stand te houden. Momenteel zijn er nog ongeveer 3000 Iraniërs aangesloten. Het zijn er minder, maar alles telt”.

Het regime heeft zoveel macht in en buiten Iran. Het zaait angst, haat en verdeeldheid, maar achter de schermen bouwt het gestaagd een netwerk op aan allianties en internationale betrekkingen. De Revolutionaire Garde heeft dankzij de Quds-force, het onderdeel van de Revolutionaire Garde die vooral actief zijn in het buitenland, duidelijk aan invloed gewonnen in Irak, Syrië, Libanon, Afghanistan en Jemen. Het steunt de Sjiitische meerderheid in Irak en levert geld en wapens aan de, in Westers ogen terroristische organisaties, Hamas en Hezbollah. Dit om haar invloed in de Arabische wereld te vergroten en het gedachtengoed van de Islamitische Republiek te verspreiden, maar ook om sterk te staan tegenover het Westen en hun ‘aartsvijand’ Saoedi-Arabië. Onlangs is er door tussenkomst van China een deal gesloten tussen Iran en Saoedi-Arabië. Het is alleen de vraag hoe Israël hier op gaat reageren, gezien Israël intussen ook vriendschappelijke relaties met Saoedi-Arabië heeft.

Het Iraanse buitenlandbeleid

Terrorisme is een belangrijk instrument van het Iraanse buitenlandse beleid. Het wordt zowel gebruikt om nationale belangen te behartigen als om de revolutionaire idealen van het regime te exporteren. Een studie die onderzoek deed naar het Iraanse buitenlands en defensiebeleid, concludeerde dat het Iraanse regime zoal; -Streeft naar het ontmoedigen of dwarsbomen van Amerikaanse of andere pogingen om Iran binnen te vallen, te intimideren of om verandering van regime te bewerkstelligen,
-Gebruik maakt van regionale conflicten om een breder doel na te streven, namelijk het omverwerpen van een machtsstructuur in het Midden-Oosten die naar eigen zeggen de Verenigde Staten, Israël, Saoedi-Arabië en andere soennitische moslimregimes bevoordeelt,
– Materiële steun verleent aan regionale geallieerde regeringen en gewapende groeperingen, waaronder steeds preciezere raketsystemen die Iran in staat stellen macht te projecteren,
-Acties steunt tegen de internationale scheepvaart in de Perzische Golf en in Irak. Daarnaast laat het Iraanse regime ook mensen liquideren die tegen het gedachtegoed van de Islamitische Republiek zijn. Sommige moorden suggereerden zelfs methodische planning. Waaronder de moorden op de in Nederland wonende Iraniërs Ali Motamed en Molas Nissi.

Hoewel Iran gebukt gaat onder een zwaar pakket aan Westers opgelegde sancties als reactie op het buitenlandbeleid en de aanpak van het regime, lijdt de bevolking onder de alsmaar verslechterde economische en de vaak uitzichtloze situatie. De Revolutionaire Garde lijkt samen met de Quds-Force aan de andere kant alleen maar machtiger te worden.

Volgens Erdbrink hebben de sancties in de 20 jaar dat deze van kracht zijn het regime alleen maar rijker gemaakt en de armen juist armer: “Door sancties kon het buitenland als zondebok worden aangewezen voor alle binnenlandse problemen. De meest extreme groepen konden op die manier de macht en het geld naar zich toetrekken en zijn naderhand alleen maar rijker en machtiger geworden”. Daarbij komend is het regime steeds radicaler aan het worden en treedt harder op dan ooit tegen opstandelingen. Zo concludeerde Amnesty International in een onlangs gepubliceerd rapport over het aantal executies in 2022 wereldwijd, dat Iran van 314 naar 565 executies in een jaar tijd is gegaan. Naast Iran staat ook de VS op de lijst van landen die tot op heden nog executies uitvoeren. Het verschil met Amerika is dat daar enkel de doodstraf bij extreem geweld en na een uitvoerig process wordt opgelegd. In Amerika worden daarnaast veel minder executies uitgevoerd en hebben de verdachte de mogelijkheid om een onafhankelijke advocaat te kiezen, terwijl er in Iran alleen al voor deelname aan demonstratie doodstraffen worden uitgevoerd. Dit zonder dat er sprake is van een zorgvuldige procedure en de mogelijkheid om een onafhankelijke advocaat de kiezen. De grote stijging in het aantal executies, uitgevoerd door het Iraanse regime, laat een verharding zien.

Al sinds september 2022 gaan mensen in Iran, maar ook in landen over heel de wereld -waaronder ook in Nederland- de straten op om hun onvrede over het regime en de harde aanpak van de Revolutionaire Garde te uiten. Iraniërs protesteren met name tegen de strenge regels van het regime. De strenge en vele regels maken dat Iran ook wel gezien wordt als een land waar alles kan, maar niks mag. De voornaamste reden achter deze grootschalige protesten zijn de vrijheidsbeperkende  regels voor Iraanse vrouwen. Een voorbeeld hiervan zijn de strenge kledingvoorschriften die het land hanteert en die worden gecontroleerd door de zogenoemde ‘Moraalpolitie’. Dezelfde vertakking van het regime die op 16 september 2022 de 22-jarige Iraans Koerdische Jina Mahsa Amini arresteerde en mishandelde. Mahsa overleed later aan haar verwondingen in een ziekenhuis van Teheran. Haar dood wordt gezien als de aanleiding achter de protesten. De oorzaak is eerder te herleiden naar de aanpak van het regime.

Protesten

Sinds de stichting van de Islamitische Republiek van Iran in 1979 zijn Iraniërs geregeld de straat op gegaan. De aanleiding varieerde, maar de achterliggende oorzaak bleef hetzelfde. De protesten van 2008/2009, die ook wel de ‘Green Movement’ worden genoemd, was in eerste instantie een reactie op de verkiezingsfraude. Op de achtergrond speelde economische malaise, onderdrukking, ongelijkheid, werkeloosheid en de steeds groter wordende invloed van Iran in omliggende sjiitische landen, door middel van het steunen van ‘terroristische organisaties’, mee. Hoewel de aanleiding van de protesten van 2018 en 2019 vooral te danken was aan de verhoging van de brandstofprijzen, was de achterliggende oorzaak wederom terug te vinden in de aanpak van het regime.

Erdbrink woonde in deze periode in Iran en deed verslag van beide protesten: “ Tijdens de groene revolutie van 2008 was ik de straat op en kon ik als journalist goed mijn werk doen. Ik heb uiteindelijk ook gesteld dat de revolutie mislukt was. Tijdens de protesten van 2018 en 2019 was het voor mij al veel moeilijker om verslag te doen. Het was sowieso lastig om de straten op te gaan als journalist of als buitenlander.  Je werd dan na een week gearresteerd en beschuldigd van het organiseren van de protesten omdat het regime zondebokken nodig had. Desondanks heb ik ook tijdens de protesten van 2018 en 2019 vanaf de straat verslag gedaan”.  De protesten van 2009 waren in de ogen van Erdbrink in eerste instantie vreedzaam, later trad het regime wel op, maar niet in vergelijking tot de aanpak in 2018 en 2019: “Tijdens die protesten is heel veel geweld gebruikt door het regime en zijn veel doden gevallen. In ieder geval tussen de 200 en 1500 maar de cijfers zijn nog steeds onduidelijk”.

Volgens Roelants zijn protesten in Iran niet iets dat pas na de Islamitische Republiek is ontstaan. Al veel eerder in de geschiedenis, tijdens de constitutionele revolutie van 1905-1909, gingen mensen de straten op. Wel is volgens Roelants het karakter van de protesten veranderd: “De constitutionele revolutie, die voortkwam uit economische crisis en leegplundering van het land door de Britten en de Russen, wordt nu ook wel ‘het ontwaken der Iraniërs genoemd. De opstand wist uiteindelijk de macht van Nasar al-Din Sjah Qajar (de Qajar dynasty) in te perken en er werd een grondwet ingesteld. In deze grondwet, ondertekent door Mozaffar ad-Din Sjah Qajar in 1906, werden rechten van vrouwen meegenomen”.

De revolutie zette traditionele verhoudingen op hun kop, wat onder andere bleek uit het emancipatorisch effect op vrouwen. Maar de verdeeldheid in Iran keerde na de burgeroorlog, die van juni 1908 tot juli 1909 duurde, terug. Door zijn strategische ligging en grote oliereserves was Iran aantrekkelijk voor internationale machten, zoals de Verenigde Staten, Rusland en Engeland. Duizenden buitenlandse troepen bezetten het land, het parlement functioneerde nauwlijks meer, de leiders van de Constitutionele Revolutie sloegen op de vlucht en Iran gleed langzaam weg in chaos. Ondanks alles hebben degenen die vochten volgens Roelants niet verloren. “Er zijn in de tijd van deze revoluties alleen al zestig meisjesscholen in Teheran gesticht. Dit heeft ervoor gezorgd dat momenteel in de universiteiten van Iran,  vrouwen de grootse groep onder studenten vormen”.

Later is het karakter van de protesten verschoven naar een afzetting tegen het regime, maar ook speelden de vele obstakels mee die het leven van Iraniërs ten zeerste bemoeilijkten.

Gevolgen van Westerse interventies

Sinds de vondst van een groot olieveld in 1908 en daarmee de oprichting van de Anglo-Persian Oil Company (APOC), nu BP, gaat de winst van Iraanse olie direct naar Europese landen. In 1941 kwam Mohammed Reza, de zoon van Reza Kahn Sjah Pahlavi, aan de macht. Hij onderhield de banden met het westen. In 1951 werd Mohammed Mossadeq door het volk democratisch gekozen. Tijdens zijn regeringsperiode nationaliseerde hij de Iraanse olie, waarna de Britse MI6 en de Amerikaanse CIA in 1953 een coup pleegde. Groot-Brittannië en de Verenigde Staten van Amerika herstelde de macht van de Sjah. Wederom bestuurde een Westers geëngageerde Sjah Iran en was hiermee de Pahlavi-dynastie hersteld.

De coup van 1953 wakkerde onder de streng religieuze moellahs een ware haat gericht tegen het Westen aan. Uiteindelijk leidde dat tot uiten van kritiek door Ruhollah Khomeini. In 1941 schreef Khomeini het boek De Onthulling der Geheimen, gericht tegen het regime van sjah Reza. In 1945 kreeg Khomeini de titel hojjat al-islam, de op-een-na hoogste sjiitische rang. In 1949 werd Khomeini als docent aan de Universiteit van Qom ontslagen wegens zijn aanhoudende kritiek op de nieuwe sjah, Mohammed Reza Pahlavi. Ondanks zijn ontslag bleef Khomeini zich verzetten tegen het regime van de sjah. In 1964 werd hij vanwegen zijn aanhoudende kritiek uit Iran verdreven. Hij zette zijn kritiek vanuit ballingschap in Parijs voort.

Vanuit zijn ballingschap zag Khomeini lijdzaam toe hoe Iran langzaamaan steeds westerser werd. Door de ‘verwesterlijking’ zag Khomeini hoe de verschillen tussen de Iraanse steden en het plattenland steeds groter werden. Daarnaast zag hij ook religeuze grootgrondbezitters lijdden onder de landhervormingensplannen van de Sjah. Hij keek toe hoe de Sjah, in 1971 het zogenaamde “2500-jarige jubileum vierde van het keizerrijk” en vele wereldleiders uitnodigde, ten koste van de bevolking.

Vanuit Nederland zag Madjlessi hoe het Khomeini lukte om steeds meer volgelingen achter zich te scharen. Ook zag hij hoe de reactie van het Westen en Amerika naarmate de jaren verstreken, veranderde: ” Khomeini had een enorm netwerk, dat liep via de moskeeën in Iran, opgebouwd. Samen met andere opposanten tegen de Sjah waren ze erin geslaagd om internationale media te mobiliseren tegen het regime van de Sjah. Amerika en het Westen waren in eerste instantie aarzelend en tamelijk afwachtend, zij wilden eerst de kat uit de boom kijken. De Sjah was tenslotte een vriend van het Westen, met name Israël en vooral Amerika. De laatste jaren vóór de revolutie was de houding van het Westen tegenover de Sjah enigszins aarzelend en minder vriendelijk. Dit had te maken met de leidende rol van Iran binnen de OPEC en de alsmaar stijgende olieprijs”.

Naarmate de jaren verstreken zag Madjlessi hoe Khomeini zijn kritiek verstevigde en hoe de revolutie begint te ontluiken: “De Iraanse Revolutie was helemaal een Iraanse aangelegenheid. Het volk kon op het juiste moment namelijk geen juiste keuze maken. Daarnaast spelen, in het geval van de meeste revoluties, sentimenten een grotere rol dan gezond verstand. De Sjah was een dictator, er was geen democratie, maar als het ging om civiele vrijheden was hij juist een hervormer. De vrouwen kregen stemrechten en mochten gekozen worden. Shapour Bakhtiar, noemde de revolutie een “optische vergissing” van Iraans volk. Khomeini beloofde daarnaast dat hij vrije verkiezingen, vrije pers, civiele en politieke rechten zal toelaten. Iran was verdeeld. Linkse groepen in Iran waren voor een republiek en tegen de monarchie, maar óók tegen de pro Amerikaanse politiek van de Shah” .

Ongeveer één a twéé maanden na het uitbreken van de Iraanse Revolutie van 1978, begon de samenwerking tussen Madjlessi en de laatste premier van Iran, Shapour Bakhtiar. Op uitnodiging van het Europees Parlement zijn zij naar Straatsburg gegaan en hebben daar de algemene zitting van het parlement toegesproken over de situatie in Iran. Madjlessi was tijdens de revolutie niet actief. Wel stond hij sympathiek tegenover de ideen van Bakhtiar. Madjlessi zag hoe het Westen de situatie probeerde te de-escaleren:”Tijdens de revolutie hebben links en religieuzen van de gelegenheid gebruik gemaakt, gesteund door de grote massa die geen besef van democratie had, door de Sjah ten val te brengen. Het Westen besloot om contacten met de revolutionairen te zoeken en te zorgen dat de westerse belangen in een toekomstige Iran veilig bleef. Ook de leiders van de revolutie en Khomeini stuurden verzoenende boodschappen naar de Westerse leiders om ze te verzekeren van de pro-westerse houding.

Amerika stuurde zelfs een hoog militair gezant naar Iran om te zorgen dat het leger in Iran geen acties ondernam tegen het nieuwe regime. Amerika was bang dat een nieuw coup tot nieuwe onrust en onstabiele situaties zou leiden, in één van de meest gevoelige plekken in de wereld.”

Volgens Madjlessi veranderde de houding van Khomeini toen hij aan de macht kwam: “Een maal aan de macht veranderde de houding van Iran tegen het Westen en werd het Westen zelfs tot aartsvijand bestempeld. Daarnaast kwam er niks terecht van de beloftes die Khomeinie tijdens de revolutie aan het volk maakte. De houding van Iran naar het Westen uitte zich met name in haat naar Amerika en Israël, een houding die nog steeds te betreuren valt”. Als reactie op jaren van Westerse overheersing en de invloed van Amerika, gijzelden revolutionairen die de revolutie uiteindelijk hebben gekaapt van de Iraanse bevolking, op 4 november 1979 de Amerikaanse ambassade in Teheran. Na 444 dagen werd de gijzeling beëindigd door het ondertekenen van de zogenoemde akkoorden van Algiers. Het was gedaan met Westerse bemoeienis. In reactie daarop stelde landen in het Westen en Amerika, een zwaar paket aan sancties in. Amerika bevroor daarnaast elke vorm van handel en riep de export van Iraanse olie een halt toe. Iran zakte steeds verder in isolement en de economische situaties bleef alsmaar verslechteren. Met als resultaat dat argwaan jegens het regime groeide.

“Een hele boel Iraniërs menen dat de revolutie in Iran een complot van Amerika was. Ik deel die mening niet. De oorzaak van de revolutie lag grotendeels in Iran zelf. Iraniërs hebben geen ervaring met democratie gehad, behalve de twee jaar tijdens de regeerperiode van Mossadeq en ongeveer een maand tijdens de regeerperiode van Bakhtiar tijdens de revolutie. Een volk dat nooit democratische ervaring heeft gehad kan op gevoelig momenten moeilijk een juiste keuze maken. Helaas heeft het volk dat tijdens de revolutie de keus had tussen een democraat en een geestelijke, de zijde van de geestelijke gekozen. Het merendeel van de mensen die toen deze grote vergissing hebben gemaakt, zijn nu tegen het huidige bewind. Met deze ervaring achter de rug is er een grote kans dat op lange termijn, democratie in ons land zal zegevieren”, aldus Madjessi.

Machtsuitbreiding

In 1980 raakte Iran verwikkeld in een oorlog met Irak. Deze oorlog duurde zo’n acht jaar en wordt ook wel de eerste Golfoorlog genoemd. De oorzaken van deze oorlog zijn voor een deel gebaseerd op territoriale meningsverschillen en grensconficten. Irak zag de uitstraling van de Islamitische Revolutie in Iran op Irak, als een inmenging in de interne aangelegenheden van Irak met zijn Sjiitische bevolkingsmeerderheid. Na 1979 zag de Irakese leider Saddam Hoessein daarom zijn kans schoon om het nog wankele Iran, met haar grote sjiitische meerderheid, binnen te vallen. Hoessein verwachtte Teheran makkelijk binnen te vallen, maar de nog verse leider Ayatollah Ruhollah Khomeini wist binnen no-time zijn leger van 100.000 man naar 200.000 op te schroeven. Daarnaast werden er door het regime tijdens de oorlog met Irak vele kindsoldaten ingezet. Velen stierven en famillies verden verscheurd.

In plaats van het verwachtte snelle einde, raakte Irak tot 1988 betrokken in een oorlog met Iran. Tijdens de oorlog met Irak had Teheran een wapendeal met de VS gesloten. Iran moest in ruil voor wapens die het kon gebruiken in de oorlog met Irak, gegijzelde Amerikanen bevrijden. Met de opbrengsten van deze wapendeal, geleverd via Israël, financierde de regering Reagan de antisandinistische contra’s in Nicaragua. Deze gebeurtenis wordt ook wel de Iran contra affaire genoemd.

Volgens van Dam is de houding van Amerika tijdens deze deal “nogal” dubieus: “Vóór de eerste Golfoorlog was Amerika een bondgenoot van Irak. Amerika had in deze tijd geen probleem met het feit dat Irak chemische wapens gebruikte tegen Iran en tegen de Koerden in eigen land. In de jaren nadat de oorlog tussen Irak en Iran beëindigd was en de VS Irak niet langer nodig meende te hebben als buffer tegen Iran , verslechterde de relatie tussen de Verenigde Staten en Irak. Deze bereikte zijn dieptepunt met de VS-Britse bezetting van Irak in 2003. De Amerikaanse troepen vielen Irak binnen onder het valse voorwensel dat Irak over massadestructiewapens zou beschikken. Maar dit bleek achteraf helemaal niet het geval. In feite heeft Amerika de rode loper voor Iran uitgerold met de bezetting van Irak, waardoor Iran zijn invloed in de hele regio sterk kon vergroten. De houding van Amerika in de eerste Golfoorlog illustreert voor mij het met twee maten meten van Amerika. Voor haar eigen burgers is het een democratie, maar voor diverse andere landen in de wereld wordt de VS wel ervaren als een terroristische staat, die weinig op heeft met democratie elders in de wereld als dat de VS strategisch zo uitkomt. Het betreft hier met name landen waar de VS militair heeft geïntervenieerd”.

Volgens Midden-oostenexpert Paul Aarts heeft de invasie niet alleen Irak compleet vernietigd, maar heeft het de macht van Iran vergroot: “Met name door de invasie in Irak, was Iran in staat om zijn macht in het Midden-Oosten te vergroten. Zo werkte het gestaagd aan een netwerk van allianties en internationale betrekkingen. Dit netwerk aan internationale betrekkingen, maakt dat Iran tot op heden veel macht weet uit te oefenen. Daarnaast probeert het ook om gevluchte Iraniërs in het buitenland te controleren. De macht van Iran is overal voelbaar”.

Na de oorlog met Irak werkte Iran gestaagd en ongestoord verder aan een netwerk aan allianties. De Quds-Force begon met het trainen van militairen in omliggende landen, zoals Syrië. Dit om haar invloed te vergroten en haar territorium af te bakenen. Naast een netwerk aan allianties begon Iran ook weer met het verrijken van uranium en het vergaren van kennis om zo nucleaire wapens te kunnen produceren. Dit ondanks dat het in 1970 al had afgesproken met het Westen om de ontwikkeling van kernwapens te beëindigen. Deze gemaakte afspraken werden in de zogenoemde non-proliferatieverdrag vastgesteld. Na 1979 bleef Iran Officeel lid, maar streefde de Iraanse regering in het geheim de ontwikkeling van deze kernwapentechnologie na. In 2007 concludeerde Amerikaanse inlichtingendiensten dat Iran zijn werk aan kernwapens in 2003 had stopgezet, maar doorging met het genereren en verwerken van nucleaire technologie en expertise.

In 2015 werd er na jaren van onderhandelingen tussen Iran en de P5+1 dan toch een overeenkomst gesloten. De afspraken werden vastgelegd in de Joint Comprehensie Plan of Action (JCPOA). Volgens van Dam zijn de dubbele maatstaven van Amerika ook terug te vinden in de houding ten opzichte van Iran omtrent de ontwikkeling van kernenergie: “In het Westen is Iran vrijwel per defenitie slecht, vanwege de Islamitische Revolutie en wat met kernenergie samenhangt. Dit terwijl wanneer bondgenoten van het Westen soortgelijke dingen doen, dat heel anders of helemaal niet wordt gezien. Zo wordt veel ophef gemaakt over de Iraanse ontwikkeling van kernenergie, terwijl Israël, dat over een heel uitgebreid kernwapenarsenaal beschikt, meestal in het geheel niet genoemd wordt. Dit terwijl dat het potentieel een groot gevaar vormt voor de regio, zo niet ook voor de wereld daarbuiten. Israël heeft de kernwapens in het Midden-Oosten geïntroduceerd, en heeft eerdere initiatieven om te komen tot een massadestructiewapens-vrije zone van de hand gewezen. Israël wil het monopolie behouden over het bezit van kernwapens in de regio en weigert dan ook het non-proliferatieverdrag te ondertekenen”. 

Welgeteld drie hele jaren bleef het akkoord in stand en leek het beter te gaan wat betreft banden tussen Iran en het Westen. Iran kreeg meer ruimte om te handelen omdat er in het akkoord afspraken waren gemaakt dat Amerika en het Westen sancties zouden opheffen. Volgens Erdbrink ging Iran, ironisch genoeg, een betere periode in: “Toen de sancties werden opgeheven nam de welvaart voor heel veel mensen in Iran toe. Daarnaast stond Iran ineens  in contact met het buitenland waarbij ook het excuus van de staat om het buitenland de schuld te geven van alle problemen verviel. Er moest door het regime ineens meer verantwoordelijkheid worden genomen”.

De gevolgen van sancties

In 2018 trok President Donald Trump zich terug uit het akkoord en viel de nucleaire deal in duigen. Trump stelde gelijk weer Sancties in, ondanks dat de IAEA aantoonde dat Iran zich aan het akkoord hield. Tijdens de opnieuw opgelegde sancties begon Iran echter wel met het schenden van het akkoord en ging het verder met het vergaren van kennis omtrent nucleaire energie. Volgens Madjlessi was een groep hardliners binnen het regime van het begin af aan helemaal niet gelukkig met afblazen van de sancties: “Zij hebben van alles geprobeerd om een akkoord te voorkomen. Internationaal, maar ook nationaal was de druk te groot om tot een akkoord te komen. Het regime was helemaal niet gelukkig met een bloeiende handel en relatie met het Westen. De hardliners hadden liever niet dat Westerse pottenkijkers de gelegenheid hadden om van dichtbij getuige van grove schending van mensenrechten in Iran te zijn. Daarbij komt nog dat vele kopstukken van het regime rijkelijk verdienen aan de illegale handel en smokkelpraktijken, iets wat bij een open economie en handel niet makkelijk mogelijk is“.

Doordat Trump uit de deal stapte, verslechterde de economische situatie. Het regime kreeg steeds vaker te maken met een opstandige bevolking. Volgens Roelants moet er vanwege de doorwerking niet gelijk naar sancties worden gegrepen. Zij schreef in haar artikel getiteld ‘Sancties, sancties, zullen we eens iets anders proberen?’ het volgende: “Tegenwoordig wordt automatisch naar sancties gegrepen, althans tegen on bevriende regimes. Veel van deze sancties werken vaak niet, verkeerd of averechts. Ik geef u Trump en Iran. De Amerikaanse president stapte in 2018 uit het nucleaire akkoord dat de Iraniërs tot dat moment volgens de IAEA-inspecteurs hadden nageleefd, en kondigde vervolgens op zijn trumpiaans de „zwaarste sancties ooit” af om een beter (niet achteraf aangepast of uitgeschreven ) akkoord te bereiken”. De campagne van „maximale druk” leidde in Teheran volgens Roelants daarentegen vooral tot een tegencampagne van „maximaal verzet”.

Na het afkondigen van de sancties verhardde Teheran. Het schond in de ogen van Amerika, dat het akkoord ook had opgesteld, op steeds grotere schaal het nucleaire akkoord. De bevolking ging gebukt onder een steeds zwaardere en uitzichtlozere situatie. Inderdaad, óók door het economisch en ander wanbeleid van het regime. Opgelegde energie-, transport- en financiële sancties boven op het wandbeleid en de al economische uitzichtloze situatie hadden een funeste uitwerking op de burgers. “De sancties hadden veel minder gevolgen voor het bewind, dat door de jaren heen sluiproutes heeft verzameld om onder sancties uit te komen. Het is natuurlijk volstrekt hypothetisch, maar waar zou Iran vandaag zijn als Trump niet uit het akkoord was gestapt?”, aldus Roelants

Volgens Erdbrink zijn Sancties een van de meest impactvolle vorm geweest van Westerse interventies. “Sancties hebben meer impact gehad dan de coup van 1953 of de inmenging door de CIA. Die sancties zijn het allerbelangrijkste. Ik denk dat we historisch op die sancties kunnen terugkijken als een periode waarin die sancties eigenlijk de mannen die aan de macht zijn meer macht hebben gegeven en daarbij ook het buitenlandbeleid van Iran extremer hebben gemaakt”. Doordat sancties voornamelijk effect hebben op de Iraanse burgers, wordt de economische situatie alleen maar erger. Deze situatie leidt veelal tot onvrede. Een onvrede waarbij de vlam elk moment in de pan kan slaan.

Om de onvrede te drukken trad de Revolutionaire Garde steeds harder op. De Quds-Force genereerde onder generaal Qasem Soleimani steeds meer macht en terrein. Tot op 3 januari de VS in een terroristisch geplande drone-aanval Soleimani om het leven bracht. Als reactie werd de Revolutionaire Garde agressiever en handelde Iran steeds vaker met China en Rusland. Vanwege de Westers opgelegde sancties die enig vorm van handel met Iran onmogelijk maakte, was Iran in die zin gedwongen om handel te drijven met Rusland en China. Zo levert Iran drones aan Rusland en lanceerde Rusland onlangs ook een Iraanse satelliet. Volgens Roelants heeft het Westen door de sancties Iran in de schoot van China en Rusland geworpen. “De Russische president Poetin ging onlangs ‘gezellig’ langs bij de Iraanse opperste leider. Een woordvoerder van het Amerikaanse State Department signaleerde ter gelegenheid van de satelliet dat Rusland en Iran ‘hun alliantie verdiepen’. Daarnaast belooft Moskou voor honderden miljoenen euro’s te investeren in Iran”.

De houding van Iran ten opzichte van Rusland en China is daarnaast dubieus. Het is dubieus gezien Ayatollah Khomeini na de stichting van de islamitische republiek het bevolk beloofde om zowel geen handel met het Oosten als met het Westen te drijven. De opgelegde sancties maken het voor Iran onmogelijk om deze belofte na te komen. Maar of Rusland daadwerkelijk In Iran zal investeren en handel zal blijven drijven, moet nog blijken. Volgens Roelants heeft Poetin er vandaag de dag namelijk  geen enkel probleem mee dat Israëlische vliegtuigen en drones in Syrië aan de lopende band Iraanse doelen bombarderen. Volgens Roelants gaat Poetin helemaal geen honderde miljoenen investeren: ” Integendeel, hij is bezig Irans enige grote olieklant China te kapen door hogere korting te geven dan Teheran aanbiedt. Maar zolang er sancties in worden gesteld, blijft Iran kijken naar het oosten. De bevolking zal hier onder blijven leiden tot er verandering in komt”. De relatie tussen Iran en Rusland is iets waarnaar de hele wereld moet kijken. Het is een relatie die als een serieuze bedreiging gezien moet worden.  

Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne op 24 februari 2022, levert Iran de zogeheten kamikazedrones aan Rusland die vervolgens worden gebruikt om aanvallen te plegen op Oekraïens grondgebied. Naarmate de oorlog vordert is Iran overgestapt op het leveren van militaire attributen. Onlangs riep de Franse premier Macron Iran nog op om handel met Rusland te stoppen. Omdat Iran handelt met Rusland en China en daardoor in een zekere zin de oorlog in Oekraïne in stand houdt, werd er een nog zwaarder pakket aan sancties ingesteld. Weer ging het slecht met de Iraanse economie en werd de ‘gewone’ bevolking getroffen. Onvrede groeide onder de bevolking en steeds meer mensen gingen de straten op.

De vlam sloeg letterlijk in de pan toen Jina Mahsa Amini stierf na haar arrestatie door de moraalpolitie. Even stond de hele wereld solidair met de Iraanse vrouw. Hoofddoeken werden verbrand en vrouwen knipten hun haren af. Even leken de protesten van 2022 voor verandering te zorgen. Even was er hoop, maar de religieuze leiders dulden geen tegenspraak en sloegen elke vorm van protest hard neer.

Verandering

Ondanks de harde aanpak van het regime, lijkt er onder sommige religieuze leiders een nieuwe wind te waaien. Zo wordt er onderling gediscussieerd over hervormingen en meer rechten voor Iraanse vrouwen. Ook het straatbeeld in Iran is na de protestgolf in 2022 veranderd. Meer mensen durven hun hoofddoek steeds verder te laten zakken en hun haren te laten wapperen. Of de protesten daadwerkelijk tot harde hervormingen zullen leiden, moet nog blijken. Wel is er de laatste jaren een steeds groter draagvlak voor een ‘democratie’ onder de Iraanse bevolking ontstaan. Hoe graag Iraniërs verandering ook willen zien, het is en blijft iets van de lange adem. Hoewel de protesten in eerste instantie niet leidden tot de omverwerping van het regime, ontstaat er onder religieuze leiders steeds vaker de discussie over hervormingen.

Volgens Madjlessi moet verandering van binnenuit komen en moet er absoluut geen ‘regime change’ teweeg worden gebracht: “We hebben in de geschiedenis vaak genoeg gezien wat er gebeurt als een regime van buitenaf omver geholpen word. Het averechtse wordt vaak bereikt. Daarnaast heeft Iran geen democratische opvoeding gehad, wat maakt dat er maar een klein draagvlak is. Wel is er in Iran, mede door sociale media, een steeds grotere civiele maatschappij ontstaan. Iran kent veel hoogopgeleiden, waaronder ook veel vrouwen. Op het moment dat er binnenin het regime de discussies groter worden, is er een grote kans dat dit tot positieve hervormingen zal leiden”. Ook Erdbrink sluit zich hierbij aan: “ De regering moet absoluut niet van buitenaf met geweld omver worden geholpen. Het is een vorm van wensdenken waarmee dit probleem een soort van in een keer wordt opgelost. Er zijn daarnaast drie grote voorbeelden in de regio waar dat allemaal tot drama heeft geleid. Namelijk Afghanistan, Irak en Libië. Een regering die van buitenaf ten val wordt gebracht om hervormingen door te drukken is het laatste wat de Iraniërs ook moet worden aangedaan”. Volgens Erdbrink leidt bovendien elke onnatuurlijke vorm van vooruitgang juist tot achteruitgang.

Daarnaast gaat het in Iran al de goede kant op. De publieke ruimte lijkt na de demonstraties overgenomen te zijn van de staat. Zo laten Iraanse vrouwen de hoofddoek steeds vaker zakken. Waar de staat voorheen in de publieke ruimte bepaalde wat je wel en niet kon zeggen, is dat nu teruggedrongen tot enkel de toegang tot banken en andere overheidsinstanties. Daarnaast zullen binnenkort de hoge leiders van Iran vanwegen ouderdom te komen overleiden. De vraag is of de dictatuur daarmee ook zal verdwijnen. Wel blijft dat Iraniers ondanks alle onderdrukking deze veranderingen al teweeg hebben gebracht. Door de grote macht van het regime blijft de ‘lange arm van Teheran’ daarentegen overal in de wereld voelbaar. Daarom is het maar de vraag of de gewapende machthebbers, de Islamitische Revolutionaire Garde, haar macht zullen opgeven. Daarnaast laat het regime tot op de dag van vandaag nog steeds een spoor van angst, intimidatie, onderdrukking cyberaanvallen en spionage achter.

Literatuurlijst

Alle ‘oude’ foto’s zijn afkomstig uit het fotoboek getiteld: Revolutie 1978 door de camera van Zhjll Peres

Afary, J. (2023, 7 juli). Iranian Revolution | Summary, Causes, Effects, & facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/event/Iranian-Revolution

Algiers Agreement | 1975, Iran-Iraq. (z.d.). Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Algiers-Agreement

Alston, A. N. (2021, 8 januari). Conservative, rebellious, culture-defining: A brief history of the headscarf. CNN. https://edition.cnn.com/style/article/headscarf-brief-history/index.html

Alterman, J. B. (2022). Protest, social media, and censorship in Iran. www.csis.org. https://www.csis.org/analysis/protest-social-media-and-censorship-iran

Andringa, R. (2019, 8 januari). De verhalen achter de liquidaties van de twee Iraniërs in Nederland. NOS. https://nos.nl/artikel/2266648-de-verhalen-achter-de-liquidaties-van-de-twee-iraniers-in-nederland

Ayatollah Ruhollah Khomeini, Address to the Nation, April 1, 1979. (1979, 1 april). National Security Archive. https://nsarchive.gwu.edu/document/28043-document-03-ayatollah-ruhollah-khomeini-address-nation-april-1-1979

BBC News. (2020, 3 januari). Qasem Soleimani: US kills top Iranian general in Baghdad air strike. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50979463

Bergman, R., & Fassihi, F. (2020, 18 september). Iranian hackers can beat encrypted apps like Telegram, researchers say. The New York Times. https://www.nytimes.com/2020/09/18/world/middleeast/iran-hacking-encryption.html

Carmichael, E. B., & Anderson, Q. (2021). The First Gulf War: Operations Desert Shield and Desert Storm (17 January-28 February 1991). British Dental Journal, 230(7), 435–443. https://doi.org/10.1038/s41415-021-2733-5

Dabashi, H. (2013, 12 juni). What happened to the green movement in Iran? Opinions | Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/opinions/2013/6/12/what-happened-to-the-green-movement-in-iran/

Doodstraf 2022: hoogste aantal executies in 5 jaar. (2023, 4 juli). Amnesty International. https://www.amnesty.nl/actueel/doodstraf-2022-hoogste-aantal-executies-in-5-jaar

Encyclopaedia Iranica Foundation. (z.d.). Welcome to Encyclopaedia Iranica. https://www.iranicaonline.org/articles/anglo-persian-oil-company

Engelbrecht, C., & Fassihi, F. (2022, 5 december). What to know about Iran’s morality Police. The New York Times. https://www.nytimes.com/2022/12/05/world/middleeast/iran-morality-police.html

Euronews. (2023, 28 april). How Iranians are hopping between VPNs to stay connected and break through internet censorship. euronews. https://www.euronews.com/next/2022/11/06/iran-protests-vpn-use-soars-as-citizens-seek-way-around-internet-censorship

Fattahi, B. K. (2016, 3 juni). Two weeks in January: America’s secret engagement with Khomeini. BBC News. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-36431160

Golkar, S., & Aarabi, K. (2023, 28 april). The real motivation behind Iran’s China-brokered deal with Saudi Arabia. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2023/04/06/iran-saudi-arabia-deal-agreement-china-meeting-beijing/

Guyer, J. (2022, 24 september). How the death of 22-year-old Mahsa Amini has galvanized Iran’s protesters. Vox. https://www.vox.com/world/2022/9/24/23368595/iran-women-burning-hijabs-mahsa-amini

Hardie, J., & Taleblu, B. B. (2022, 26 oktober). Iran is now at war with Ukraine. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2022/10/26/iran-ukraine-russia-war-drones-missiles-military-advisors-middle-east-nuclear/

History of Iran: Constitutional Revolution. (z.d.). https://www.iranchamber.com/history/constitutional_revolution/constitutional_revolution.php

Hojjat al-Islam | Encyclopedia.com. (z.d.). https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/hojjat-al-islam

How the Iran hostage crisis shaped the US approach to sanctions | Brookings. (2022, 9 maart). Brookings. https://www.brookings.edu/articles/how-the-iran-hostage-crisis-shaped-the-us-approach-to-sanctions/

Iran. (2019). Human Rights Watch. https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/iran

Iran – the World Factbook. (z.d.). https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/

Iran hostage crisis – Definition, results & facts. (2010, 1 juni). HISTORY. https://www.history.com/topics/middle-east/iran-hostage-crisis

Iran sanctions – United States Department of State. (2023, 2 juni). United States Department of State. https://www.state.gov/iran-sanctions/

Iran’s growing presence in Syria’s al-Hasakah poses a direct threat to US forces. (z.d.). Middle East Institute. https://www.mei.edu/publications/irans-growing-presence-syrias-al-hasakah-poses-direct-threat-us-forces

Iran’s networks of influence in the Middle East | New IISS dossier. (z.d.). IISS. https://www.iiss.org/publications/strategic-dossiers/iran-dossier

Jelle van Buuren discusses the long arm of Tehran on Dutch television. (2020, 13 juli). Leiden University. https://www.universiteitleiden.nl/en/news/2020/07/jelle-van-buuren-discusses-the-long-arm-of-tehran-on-dutch-television

Jensen, K., & Klunder, M. (z.d.). Saddam Hussein’s grand strategy during the Iran-Iraq War. In DTIC. https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA441658

Kashfi, E. (2021). The Politics of Calendars: state appropriations of the contested Iranian past. Religions, 12(10), 861. https://doi.org/10.3390/rel12100861

Landler, M. (2021, 6 april). Trump abandons Iran nuclear deal he long scorned. The New York Times. https://www.nytimes.com/2018/05/08/world/middleeast/trump-iran-nuclear-deal.html

Litovkin, N. (2023). Russia unveils new kamikaze drone armada (Photos). Russia Beyond. https://www.rbth.com/science-and-tech/334174-russia-unveils-new-kamikaze-drone

Menafn. (2023, 19 mei). Iran executes 3 men linked to 2022 anti-govt protests. Middle East North Africa Financial Network. https://menafn.com/1106277206/Iran-Executes-3-Men-Linked-To-2022-Anti-Govt-Protests

Motamedi, M. (2023, 11 maart). What to expect after Iran, Saudi Arabia agree to restore ties. News | Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2023/3/11/what-to-expect-after-iran-saudi-arabia-agree-to-restore-ties

Najdi, Y., Gholami, N., Deedar, O., & Neufeld, D. (2022, 7 december). Jina Mahsa Amini: The face of Iran’s protests. dw.com. https://www.dw.com/en/jina-mahsa-amini-the-face-of-irans-protests/a-64007550

NOS. (2023, 19 januari). Machtige Revolutionaire Garde mogelijk op terreurlijst: “Verdere isolatie van Iran”. NOS. https://nos.nl/artikel/2460406-machtige-revolutionaire-garde-mogelijk-op-terreurlijst-verdere-isolatie-van-iran

Others, F. B. A. (2022, 10 mei). 1953 Coup in Iran | Coup d’’Etat, description & facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/event/1953-coup-in-Iran

Protesters across the world stand in solidarity with Iranian women. (2022, 10 oktober). [Video]. euronews. https://www.euronews.com/video/2022/10/10/protesters-across-the-world-stand-in-solidarity-with-iranian-women

Regencia, T. (2019, 1 februari). 40 years on: Khomeini’s return from exile and the Iran Revolution. News | Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2019/2/1/40-years-on-khomeinis-return-from-exile-and-the-iran-revolution

Report: Iran accelerates cyberattacks. (2023, 3 mei). The Iran Primer. https://iranprimer.usip.org/blog/2023/may/03/report-iran-accelerates-cyberattacks

Robinson, K. (2023, 21 juni). What is the Iran nuclear deal? Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/backgrounder/what-iran-nuclear-deal

Sharhani, Y. (2023, 4 mei). Wat is de Iraanse invloed in Nederland? NPO Kennis. https://npokennis.nl/story/265/wat-is-de-iraanse-invloed-in-nederland

Stilwell, B. (2023). The horrifying way Iran used kids to clear mines. We Are The Mighty. https://www.wearethemighty.com/mighty-history/iran-iraq-war-child-soldiers-mines/

The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2023a, juni 1). Quds Force | Meaning, History, & Facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Quds-Force

The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2023b, juni 12). Mohammad Mosaddegh | Biography & Facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Mohammad-Mosaddegh

The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2023c, juli 5). Ruhollah Khomeini | Biography, Exile, Revolution, & Facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Ruhollah-Khomeini

The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2023d, juli 6). Iran-Iraq War | Causes, Summary, Casualties, & Facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/event/Iran-Iraq-War

The IAEA and the Non-proliferation Treaty. (z.d.). https://www.iaea.org/topics/non-proliferation-treaty

Timeline: Iran’s foreign plots and assassinations. (2023, 30 juni). The Iran Primer. https://iranprimer.usip.org/blog/2020/sep/16/timeline-iran-assassinations-and-plot

Twaij, A. (2022, 15 september). Iraq is on the brink of a Shiite civil war between al-Sadr and Iran. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2022/09/15/iraq-sadr-iran-shiite-civil-war/

Wikipedia-bijdragers. (2022). Mohammad Reza Pahlavi. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Mohammad_Reza_Pahlavi

Writer, S. (2017, 24 januari). Iranian Revolutionary Guards Corps gets increased power – Iran Focus. Iran Focus. https://iranfocus.com/economy/31178-iranian-revolutionary-guards-corps-gets-increased-power/

کسرایی, م. (2004, 21 mei). از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی. https://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_66066.html