Comité 30 juni / 1 juli (Keti Koti Utrecht), heeft voor de vijfde editie de tuinen van het centraal museum omgetoverd tot een kleinschalig herdenkingsfestival. Met als doel om kennis over het slavernijverleden te delen met Utrechters van allerlei verschillende komaf. Het samen herdenken is juist dit jaar een belangrijk thema.
De ‘Verborgen tuinen van het centraal museum”
Het is donderdag 30 juni rond een uur of één in de middag, volgens het programma dat bij de kassa van het centraal museum wordt uitgedeeld, zal de eerste spreekster van het kleinschalige keti koti herdenkingsfestival over grofweg een half uur beginnen met de opening. Een vriendelijke vrouw staat voor de ingang van het centraal museum Utrecht belanghebbende met een brede glimlach de weg te wijzen naar de ‘verborgen tuinen’ van het museum:
“Als je zo buiten staat dan moet je de weg langs het restaurant volgen.
Vervolgens zie je twee ijzeren hekwerken versierd met bloemen in allerlei kleuren.
Als je dan het regenboogpad met aan wederzijdse Surinaamse kraampjes afloopt, zie je vanzelf een glazen brug.
Deze moet je onderdoor en voor je het weet ben je in de tuin van het museum. Dan kun je zo deelnemen aan de festiviteiten”
De aanwijzingen waarmee de vrouw de mensen naar de tuinen van het museum leidde, waren wel is waar heel duidelijk en verfijnt, maar bijna overbodig aangezien gezang en Afro-Surinaamse muziek al ver buiten de tuinen te horen was. Men hoefde zich enkel te laten leiden door de muziek om bij de tuinen uit te komen.
Viering Keti Koti
Er lopen vrouwen en mannen gehuld in de meest kleurrijke en vrolijke kledij. De zon schijnt fel en de lucht is blauw op deze warme zomerse donderdagmiddag. Hoewel tijdens de Gouden eeuw van 1621 tot zeker 1 juli 1863 naar schatting 12 miljoen slaven zijn vervoerd vanuit Afrika naar Amerika, word de afschaffing van de slavernij nog altijd kleinschalig en lokaal gevierd. Als het aan de organisatie van keti koti Utrecht ligt, voor de laatste keer. Al jaren wordt er immers gepleit om keti koti als nationaal feestdag te vieren.
Rond half twee wordt het programma geopend door een bestuurslid van Comité 30 jun/1jul. “Vandaag zijn wij hier samen om Keti Koti te herdenken met elkaar. Ook vragen wij vandaag aandacht voor het slavernijverleden maar ook de doorwerking hiervan op de huidige samenleving. Het aangaan van verbinding en het schenken van aandacht aan het verleden is nodig voor onderling begrip”
Figuur 1: Aantal tot slaaf gemaakte dat door ‘voornamelijk’ Europeanen is vervoerd tijdens de Trans-Atlantische slavenhandel
Excuses
Volgens Leroy Lucas, voorzitter Keti Koti, staat het onderling begrip de aankomende maand centraal als het gaat om de herdenking van het slavernijverleden. Volgens Lucas is het immers een gedeeld verleden. “ In de huidige samenleving is er niemand meer die de slavernij bewust heeft meegemaakt, wel zijn er nog vele nazaten voor wie het slechts twee oma’s geleden is dat deze gruweldaden zijn gebeurd. Naast directe nazaten van de tot slaaf gemaakte zijn er in de maatschappij ook familieleden van plantagehouders of van mensen die destijds tot slaaf gemaakte in huis hadden. Het is juist nu belangrijk om deze twee uitersten met elkaar te verbinden en de afschaffing van de slavernij daarom groots te vieren”.
Na de digitale viering vanwege het coronavirus van vorig jaar, zijn de bestuursleden van Comité 30 juni/ 1 juli blij met de manier waarop het deze keer gevierd wordt: in de openlucht op een zonnige dag met mensen die elkaar liefhebben en de slavernij tezamen herdenken. Wel zien de bestuursleden graag dat het volgend jaar groots gevierd wordt. “ Het zou een droom die uitkomt zijn als Mark Rutte op de landelijke viering van de afschaffing van de slavernij, zijn excuses namens Nederland aanbiedt voor de gruwelijke dingen die er zijn gebeurd met onder andere Afro-Afrikanen en ieder ander die te maken had met de Trans-Atlantische slavenhandel die wij Nederlanders tijdens de gouden eeuw samen met andere Europese landen in handen hadden”, aldus Lucas die ook spreekt namens andere bestuursleden van het comité.
Het herdenkingsfestival is inmiddels hervat.
Een vrouw gehuld in een witte angasia en kotomisi dragend op haar hoofd, speciale Surinaamse kleding die uitdrukt hoe de Surinamers vroeger gekleed waren, begint rondjes te lopen over het groene grasveld. In haar hand heeft ze een uitgeholde kalebas geklemd die gevuld is met water. Ze begint haar voorouders te bedanken voor hun strijd tegen de slavernij. Ze bedankt ieder die gestorven, vermoord of zelfmoord heeft gepleegd tijdens of na hun pogingen tot verzet. Dan richt ze zicht tot het publiek: “ Mijn naam is Gina Avans, ik bedank u allen voor u komst en dat u hier tezamen de slavernij wilt herdenken en onze voorouders onze excuses komt aanbieden met behulp van een Surinaams traditioneel ritueel”.
De herdenkingsceremonie die Avans op het punt staat te openen wordt volgens Surinaamse traditie ingeluid met een plengoffer, een ritueel waarbij een vloeistof uit een kalebas gegoten wordt ter nagedachtenis aan, in het geval van keti koti, een overledene. In het winti-geloof zijn plengoffers een manier om moeder aarde, de schepper en de voorouders te eren of te bedanken. Woorden en water zijn belangrijke elementen in de ceremonie, die zorgen voor verbinding tussen het verleden, het heden en de toekomst.
Na het bedanken en het eren van de tot slaaf gemaakte, wend Avans zicht direct tot hen: “De genen die het leven hebben moeten geven tijdens honderden jaren genocide, de genen die van boten zijn gegooid, verkracht onthoofd of zelfmoord hebben gepleegd, neem alstublieft onze excuses aan”.
Weer wordt het duidelijk hoe belangrijk het is voor nazaten dat er excuses namens Nederland word aangeboden voor het slavernijverleden. volgens aanwezigen zijn excuses onder andere belangrijk om onderling wrok te sussen.
Dat Mark Rutte dat op een nationale viering en herdenking van keti koti doet, is volgens vele bezoekers en van het comité de beste manier. Ook hopen zij dat dan alle Nederlanders een vrije dag hebben om keti koti groots te kunnen vieren.
Benevens de organisatoren en bezoekers van het herdenkingsfestival, pleit ook Bart Rutten voor een nationale viering van keti koti en het aanbieden van excuses namens de overheid voor het slavernijverleden.
“Iedereen in Nederland vrij op 1 juli “
Bart Rutten is de directeur van het centraal museum in Utrecht, al vijf jaar op rij stelt hij de tuinen van het museum beschikbaar voor het herdenkingsfestival keti koti. “Het is belangrijk dat het festival in het centraal museum plaatsvindt omdat het een plek is waar geschiedenis zichtbaar is. In de loop van de 180 jaar dat het museum bestaat, is er heel wat geschiedenis verzameld. Helaas ontbreken er binnen onze collectie nog een hoop verhalen. Voornamelijk verhalen van mensen van kleur. Dat is iets waar wij als behoorlijke ‘witte ‘ organisatie voortdurend aan willen werken om ook die verhalen actiever te vertellen. Dit begint met goed luisteren en naar mensen toegaan, maar die ook ontvangen”.
Dat het festival al vijf jaar binnen de tuinen van het museum gehouden wordt is iets waar Rutten onwijs trots op is. Er zijn volgens hem in de loop van de jaren vele stappen gezet om verhalen van mensen van kleur te vertellen. Wel is Rutten van mening dat mensen alert moeten blijven op blinde vlekken van de samenleving, dit kan volgens hem enkel door met elkaar in gesprek te blijven.
De boodschap die het comité en Bart Rutten met het herdenkingsfestival keti koti aan ons willen meegeven is dat we ten alle tijden open moeten zijn naar elkaar.
“Verbinding is de remedie van heling”
Programma keti koti
Op het programma van het herdenkingsfestival stonden nog speeches van wethouder Linda Voortman, Elise Lo-A-Njoe en een optreden van dansgroep Black Harmonie. Ook waren Peggy Bouva en Maartje Duin, maker van de podcastserie ‘de plantage van onze voorouders”, te gast en was er ook een muziekoptreden en andere pop-up performances.
Vroeg in de ochtend konden geïnteresseerde Utrechters in de voetsporen treden van de tot slaaf gemaakte. Zo zijn er wandelroutes geratineerd die langs belangrijke plekken uit de Utrechtse slavernijgeschiedenis loopt. Verder staan er nog de hele maand inspirerende speeches van nazaten van de tot slaaf gemaakte over de gedeelde geschiedenis en het slavernijverleden, maar ook workshops in Afro-Surinaamse dans en muziek op het programma. keti koti Utrecht duurt tot en met 30 juli.
De Volkskrant
Om meer aandacht te besteden aan ons koloniale verleden, heeft de Volkskrant besloten om een jaar lang vijftig voorwerpen te belichten die ons meer vertellen over de koloniale tijd. In samenwerking met een team van elf onderzoekers vertelt de Volkskrant nu elke week een onderbelicht verhaal uit de pre koloniale tijd, maar ook uit de tijd van de slavenhandel. Door dit te doen hoopt de Volkskrant een stukje ‘onderbelichte geschiedenis’ te vertellen.