Wie zich in de Mexicaanse kunstschilder Frida Kahlo verdiept, kan er niet omheen: haar grootste kunstwerk was zijzelf. Uniek, volkomen authentiek, een geboren feministe en een ongelooflijke doorzetter die voortdurend grenzen opzocht. De expositie ‘ Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution’ in het Amstelveense Cobra museum, geeft een uniek inkijkje in het leven en de kunst van deze bijzondere vrouw.
https://www.youtube.com/watch?v=tr5knWSJ4tY
Een eerste blik op de beeltenis van Kahlo laat al een onuitwisbare indruk achter. Wát een schoonheid en power liggen in dat gezicht besloten! Al lezend over haar roerige leven, val je van de ene verbazing in de andere. Hoe krijgt een mens het voor elkaar om ondanks zoveel ellende een beroemd kunstenaar te worden?
Kahlo wordt in 1907 in Mexico geboren en krijgt al vroeg in haar leven een grote tegenslag te verwerken: op haar zesde krijgt ze polio, waardoor haar been en voet blijvend misvormd raken, wat haar de bijnaam ‘mankepoot’ oplevert. Haar handicap doet haar besluiten arts te worden en op haar zestiende slaagt zij als een van de eerste meisjes voor het toelatingsexamen van de Escuela Nacional Preparatoria, de school die haar zal voorbereiden op haar universitaire studie geneeskunde.
Strijdlust
En dan slaat op haar achttiende het noodlot opnieuw toe. Als kersverse eerstejaars student medicijnen raakt Kahlo levensgevaarlijk gewond bij een aanrijding tussen een tram en een bus in Mexico-Stad. Een stuk stalen leuning doorboort haar lichaam en verwondt haar dusdanig dat zij 35 operaties moet ondergaan en twee jaar bed moet houden. Haar droom om arts te worden spat vollediguit elkaar. Maar waar de ene deur sluit, opent een andere. In Frida Kahlo’s geval de deur van de kunst. Vanuit haar hemelbed, waaraan haar moeder spiegels heeft laten bevestigen, begint ze haar inmiddels beroemde zelfportretten te schilderen. In publicaties wordt Frida Kahlo daarom wel de selfie queen avant la lettre genoemd. Haar schilderdoeken worden persoonlijke dagboeken waarin ze zich volledig blootgeeft.
“Kahlo had heel veel fysieke problemen, en dat heeft ervoor gezorgd dat ze zichzelf als hoofdonderwerp koos”, vertelt Stefan van Raay, gastconservator van de expositie ‘Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution’. “Zij is de eerste kunstenares geweest die onderwerpen als haar fysieke lijden, miskramen en huwelijksproblemen in haar kunst heeft uitgedrukt. En dat is uniek. In totaal heeft Kahlo 80 zelfportretten geschilderd, en in de tentoonstelling in het Cobramuseum hangen 23 van haar werken. Het schilderij waarbij ze een krans om haar hoofd heeft, is het hoofdbeeld van de expositie. Dit is ook het beroemdste schilderij in deze tentoonstelling. Het schilderij beeldt een traumatische ervaring uit, namelijk een van haar miskramen”, aldus Stefan van Raay.
Op het zelfportret met het aapje kijkt Kahlo ons stoïcijns en zelfverzekerd aan. Met haar haardracht en kleding verwijst ze naar de stoere inheemse vrouwen uit het zuidoostelijke Tehuantepec. Vrouwen zijn daar in vele opzichten de baas; ze bespotten zelfs mannen in het openbaar en ze halen (net als Frida) hun gezichtsbeharing niet weg.
Aapjes komen vaak voor in haar zelfportretten en staan symbool voor de kinderen die ze niet kon krijgen vanwege de gruwelijke verwondingen die ze had als gevolg van het verkeersongeluk.
Taboedoorbrekend
Kahlo’s strijdlust is onuitputtelijk. Ze is een powervrouw die zelfs in de meest uitzichtloze situatie nog kracht weet te vinden om het leven voluit te leven. Terwijl ze zich een weg uit de afgrond schildert, zichzelf en haar publiek confronterend met een wereld vol pijn, imperfecties, taboes en onrecht, ontpopt ze zich tot een baanbrekende cultfiguur.
Hoewel haar tijdgenoten haar taboedoorbrekende thema’s vaak nog verontrustend vinden, wordt ze vandaag de dag op handen gedragen, omdat haar werk juist de herkenbare worstelingen van vrouwen laat zien. Ze zet in haar werk lastige onderwerpen zoals miskramen, menstruatie en borstvoeding in de schijnwerpers. Ook haar onvruchtbaarheid – een gevolg van het ongeluk – wordt een terugkerend thema in haar kunst.
Eerst vond ik mezelf de vreemdste persoon ter wereld. Maar toen dacht ik: er zijn zoveel mensen op de wereld, er zijn er vast nog méér die zich net zo afwijkend en imperfect voelen als ik.
Door zichzelf groot en centraal af te beelden, laat Kahlo zien dat ze zich ondanks alle onzekerheden, tegenslagen en pijn niet uit het veld laat slaan. Ze erkent haar imperfecties en accepteert dat pijn een wezenlijk onderdeel van het leven is. ‘Waarom heb ik voeten nodig als ik vleugels heb om te vliegen?’ zei de kunstenares ooit.
Ze dachten dat ik een surrealist was. Maar ik schilderde geen dromen, ik schilderde mijn eigen werkelijkheid.
Als de Franse dichter en surrealist André Breton in 1938 Mexico bezoekt en Kahlo’s onvoltooide werk Lo que le aqua me dio ziet, noemt hij haar een ‘geboren surrealist’. Het schilderij verbeeldt het uitzicht van Kahlo als zij in haar bad zit, omringd door drijvende personen en objecten die een belangrijke rol spelen in haar leven. Later zegt zij daarover: ‘Ze dachten dat ik een surrealist was. Maar ik schilderde geen dromen, ik schilderde mijn eigen werkelijkheid.’ In januari 1939 reist Kahlo op uitnodiging van Breton naar Parijs om haar werk te exposeren. Hoewel ze het surrealistische milieu in de lichtstad opgeblazen en nep vindt, krijgt haar carrière door deze reis een enorme boost. Ze ontmoet toonaangevende kunstenaars als Kandinsky en Picasso, die zeer onder de indruk zijn van haar werk.
Zwaluw-wenkbrauwen
Kahlo weigert zichzelf in het hokje vrouw te laten stoppen en benadrukt in haar kunst haar mannelijke trekken. Ze cultiveert haar zwaluwvormige ‘monobrow’ door deze met eyeliner extra te benadrukken en ook in haar zelfportretten dik aan te zetten. Daarmee doorbreekt ze het schoonheidsideaal van dunne, keurig geëpileerde wenkbrauwen. Hetzelfde doet ze met haar gezichtsbeharing, die ze onaangeroerd laat én weergeeft op haar zelfportretten.
Ook op het gebied van mode toont Kahlo haar eigenzinnigheid. Tijdens haar jaren in de Verenigde Staten begint ze haar aversie tegen het kolonialisme kenbaar te maken door traditionele jurken en uitbundige haaraccessoires te gaan dragen zoals de vrouwen in Tehuana deden.
“Kahlo is zo bekend geworden, omdat veel mensen zich in haar herkennen”, stelt gastconservator Stefan van Raay. “Veel gemeenschappen en bewegingen hebben haar geclaimd, waardoor men zich verbonden met haar voelt. Denk hierbij aan de feministische en communistische beweging, maar ook bijvoorbeeld aan de LHBTIQ+ gemeenschap”, aldus de gastconservator. Regelmatig draagt Kahlo mannenkleding en drinkt ze met gemak haar mannelijke gezelschap onder de tafel. Ze heeft een gloeiende hekel aan onrecht en discriminatie.
In demonstraties voor gelijke rechten voor homoseksuelen, vrouwen of transgenders loopt Kahlo voorop. Met haar kunst en levensstijl is Kahlo zonder het te beseffen een belangrijke aanjager van onze huidige LHBTIQ+ community en inspireert ze artiesten en ontwerpers als Marina Abramovic, Jean Paul Gaultier, Moschino, Dolce & Gabbana, Madonna en Coldplay.
‘Eerst vond ik mezelf de vreemdste persoon ter wereld. Maar toen dacht ik: er zijn zoveel mensen op de wereld, er zijn er vast nog méér die zich net zo afwijkend en imperfect voelen als ik,’ zegt ze in een interview. Die gedachte maakt dat ze zich ondanks haar fysieke beperkingen en onconventionele opvattingen nooit een buitenbeentje voelt, maar een vrije geest die zich omringt met andere creatieven en open denkers.
El Zapo
In 1928 trouwt Kahlo met de beroemde Mexicaanse kunstenaar Diego Rivera. Zij had Rivera leren kennen via gemeenschappelijke partijgenoten en kunstenaarsvrienden. Zij was 22 en hij 42 jaar oud. Rivera werd over het algemeen aantrekkelijk gevonden door vrouwen, maar Kahlo noemde hem ‘El zapo’, wat betekent: ‘de pad’; met zijn zware lichaam, uitpuilende ogen en dikke lippen.
Rivera was een internationaal bekende Mexicaanse artiest. Op tienjarige leeftijd komt Diego Rivera al op de kunstschool terecht. Hier ontdekt hij het fotografisch realisme als een artistieke expressievorm, wat zijn eerste werken zal beïnvloeden. Later vervolgt hij een studie in Madrid, in het atelier van de schilder Chicharro. Deze introduceert hem aan het Spaanse realisme. Diego omringt zich met veel andere bekende kunstenaars uit die tijd, zoals Picasso. Hij introduceert Rivera aan het kubisme. Dit zal later ook terug te zien zijn in zijn werken.
Diego Rivera staat vooral bekend om zijn grote, revolutionaire muurschilderingen, maar is bijna net zo bekend om zijn buitenechtelijke affaires. Het wordt een turbulent huwelijk, waarin Frida zelf experimenteert met zowel mannen als vrouwen. Ze heeft relaties met beroemde mannen en vrouwen, zoals de gevluchte marxist Leon Trotsky (én naar het schijnt met zijn echtgenote), fotograaf Nickolas Muray, zangeres Josephine Baker en actrice Paulette Goddard. Haar man vindt met name de affaire met huisvriend Trotsky onacceptabel, ondanks zijn eigen losbandigheid. In 1939 gaan de twee uit elkaar, maar in 1940 trouwen ze opnieuw; ze kunnen niet met én niet zonder elkaar. Ook haar onstuimige huwelijk maakt Kahlo veelvuldig tot onderwerp van haar kunst, ze heeft nu eenmaal lak aan conventies.
Na een vruchtbare artistieke periode gaat de gezondheid van Kahlo in 1950 nóg verder achteruit. Ze brengt opnieuw 9 maanden in een ziekenhuis door, waar zij zelfportretten blijft schilderen. In de jaren die volgen ondergaat ze een rugoperatie en een beenamputatie en in 1954 krijgt ze een longontsteking die haar fataal wordt.
Meer dan 65 jaar na haar dood zijn de thema’s uit haar werk springlevend. De taboedoorbrekende onderwerpen waar Kahlo tientallen jaren geleden al over schilderde, staan nog steeds in de spotlights, misschien nu wel meer dan ooit. Met haar dood komt er een einde aan een veelbewogen leven, een leven dat tot op de dag van vandaag anderen inspireert.