“Vind je dat nou kunnen?” vraagt een vrouw op een middag bij modewinkel Dinkra in Gouda. Ze duidt op het werken met de handgeweven Ghanese stoffen. Dit zou volgens haar een probleem zijn, omdat Dinkra’s eigenaresses blank zijn. Het is een typisch voorbeeld van een discussie over culturele toe-eigening. Wat kan wel en wat kan niet?
Culturele toe-eigening is een nogal complex begrip. Wanneer mensen uit de dominante cultuur, elementen overnemen uit culturen van minderheden, en daar vervolgens om geprezen worden, is er sprake van culturele toe-eigening. Men discrimineert een minderheid om een bepaalde stijl, maar prijst vervolgens de geprivilegieerde groep om precies diezelfde stijl. Dat is waar het wringt. Volgens het boek Hallo Witte Mensen van Anousha Nzume is cultural appropriation – zoals de term in het Engels luidt – een onderdeel van institutioneel racisme. Je kunt je van alles cultureel toe-eigenen, van taal tot eten. Volgens Nzume is het nu eenmaal zo dat we niet allemaal één zijn, omdat we in Nederland niet allemaal als gelijken worden behandeld. Als blanke mensen niet bevoordeeld zouden zijn en er geen racisme zou bestaan, zou het dan ook culturele uitwisseling heten en geen culturele toe-eigening, zo beschrijft het boek.
Verbinding
Debora Boadu is samen met haar zus, Anita van Holst, eigenaresse van Dinkra’s Fashion, een winkel die onder andere kleding van handgeweven Ghanese stoffen verkoopt. Boadu is al jaren getrouwd met een Ghanese man en heeft daarom ook verbinding met de Ghanese cultuur.
Ze vindt dat iedereen kleding uit iedere cultuur zou moeten kunnen dragen. “We leven allemaal op dezelfde wereld”, luidt de boodschap die ze met Dinkra’s kleding wil uitdragen dan ook. Wel is Boadu van mening dat je respect moet hebben voor de herkomst van je kleding en erbij moet stilstaan. Dit geldt voor zowel maker als klant. “In Ghana heeft de manier waarop je je hoofdband knoopt een bepaalde betekenis. Het kan zelfs betekenen dat je vreemdgaat.” Als je dat dan dus niet weet, en een ander wel, dan sta je waarschijnlijk een beetje voor schut. De clientèle van Dinkra – die veelal uit blanke vrouwen boven de vijftig bestaat – is trouwens altijd geïnteresseerd in de betekenis van de kleding.
Foto’s: Dinkra Fashion winkel, door Sammie Druppers
Cultuur is universeel
Iemand die zich kan vinden in de boodschap die Dinkra uit wil dragen, is professor geesteswetenschappen, Michael Eze. Zijn essay over culturele toe-eigening is naar eigen zeggen viraal gegaan. In dat essay staat eigenlijk dat cultuur een universeel gegeven is, cultuur is van iedereen. Het delen ervan is juist een mooie manier om mogelijke verschillen te overwinnen en hand in hand te staan. Als je als blanke persoon een traditionele Ghanese jurk mooi vindt, dan kun je hem gewoon dragen. Het ‘vieren’ van cultuur, noemt Eze het, want enkel waarderen is hem te neutraal. Maar wat is dan culturele toe-eigening, volgens Eze? “Stel: ik zeg dat Nederlandse mensen lelijk en niets waard zijn. Dan voel je je rot, toch? Het is immers deel van je identiteit. Daarna ga ik naar Afrika en neem ik iets uit de Nederlandse cultuur om geld mee te verdienen. Dat is culturele toe-eigening.”
Hoewel cultural appropriation nog altijd meer beladen is in Amerika, waar Eze les heeft gegeven op een universiteit, merkt hij dat het in Nederland ook steeds meer begint te spelen. Daar moet men mee oppassen. Men moet zorgen dat ze elkaar als gelijken blijven zien, in plaats van als objecten. Wanneer we anderen als objecten gaan zien, kan dat tot geweld leiden. Volgens het essay is dat het zogeheten verschil in encounter-to-dialogue (het vieren van cultuur) en encounter-to-possess (culturele toe-eigening).
Cultuur in ontwerpen
Op modevakschool AMFI (Amsterdam Fashion Institute) is er veel aandacht voor diversiteit en inclusief zijn. Docente Karime Salame houdt zich bezig met cultuur en diversiteit op de opleiding en doet mee aan een diversiteitsprogramma van de overheid. Iedere week zit Salame in een vergadering waar het gaat over nieuwe ideeën en progressiviteit. Ook in haar colleges spreekt Salame over cultural appropriation, hoewel ze het zelf liever niet zo noemt. “Het schrikt mensen af.” Het is de vraag of je als ontwerper helemaal geen elementen uit andere culturen meer mag verwerken in je ontwerpen. Salame vindt dat dat wel kan, zolang je de cultuur respecteert en daadwerkelijk weet wat symbolen inhouden. “Het is een goed idee om met de mensen uit die cultuur samen te werken, zo houd je ook hun ambacht in leven.” zegt ze. Dan waardeer je de cultuur dus, in plaats van dat je hem toe-eigent. Hoewel die grens lastig te bepalen is, is Salame van mening dat je cultuurelementen fout gebruikt wanneer je er verder totaal geen interesse in hebt. “Zoek verbinding met een cultuur, doe er onderzoek naar.”
Terechte frustratie?
Hoewel het allemaal mooi klinkt om elkaars culturen te delen en zo verschillen te overbruggen, is er nog altijd kritiek en frustratie. Zo werd een blank meisje in Amerika online door het slijk gehaald, omdat ze een traditionele Chinese jurk naar haar schoolbal droeg. De symboliek en achtergrond zou verloren gaan, omdat het in dit geval enkel als ‘cool’ kledingstuk gebruikt zou worden. Is die kritiek gegrond? Eze vindt dat het niet frustrerend zou moeten zijn. Het gaat om je culturele mentaliteit. “Je moet je mindset veranderen. Is het om je te bespotten, om je uit te lachen? Nee, mensen dragen iets omdat ze het mooi vinden. De frustratie is misplaatste boosheid.” In zijn essay staat dat cultuur onderdeel is van je identiteit. Cultuur helpt bij het vinden van die identiteit. Echter: identiteit wordt overschat, vindt Eze. “Men doet alsof het niet kan veranderen, maar dat kan het wel. Niemand van dertig is hetzelfde als toen hij vijftien was.”
Wanneer is het oké?
Het verwerken van andere culturen in je outfits is prima, zolang je de cultuur viert en erkent waar elementen vandaan komen. Dus vind je die typisch Chinese jurk nou mooi? In principe is het dan gewoon oké om hem te dragen, maar kijk wel naar de betekenis en de oorsprong ervan. Je wilt met je kleding geen boodschap uitdragen waar je het zelf misschien niet mee eens bent. Waardeer de cultuur niet alleen: vier haar.