RESEARCH
Ik moet mij gaan richten op de provincies Zeeland, Noord-Holland, Drenthe en Groningen. Hoe wordt/worden stilte(gebieden) in deze provincies bewaakt? Kunnen stiltegebieden wel blijven bestaan, gezien de komst van meer wegen en ander geluid?
Zeeland:
- Hoe ziet de handhaving eruit? -> regels; volgens de wet milieubeheer (Rijksoverheid, 2017); Zeeland deelt stiltegebieden in onder gebieden milieubescherming; max 40 dB; kunnen ontheffingen worden aangevraagd
- Komen er niet te veel huizen/bedrijven/(spoor)wegen/etc.? -> Qua huizen valt het wel mee (Funda, z.d.); Stiltegebieden Zeeland liggen vooral in en rondom water (Provincie Zeeland, z.d.); Zeeland heeft één spoorlijn, die loopt niet door stiltegebieden; A58 enige snelweg Zeeland, loopt ook niet door stiltegebieden (Google Maps, z.d.-b)
- Is de wet-/regelgeving wel duidelijk? -> op zich redelijk duidelijk, ontheffingen wellicht redelijk vaag
(Provincie Zeeland, 2018)
Noord-Holland
- Hoe ziet de handhaving eruit? -> In Noord-Holland wordt de handhaving in stiltegebieden gedaan door de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord (OD NHN) (Provincie Noord-Holland, 2020a); via de wet milieubeheer
- Komen er niet te veel huizen/bedrijven/(spoor)wegen/etc.? -> qua huizen zijn er door de provincie plekken aangewezen waar geen nieuwbouw mag plaatsvinden (Dekker, 2020), veel van deze gebieden komen redelijk overeen met de kaart van stiltegebieden (Provincie Noord-Holland, z.d.). Ook de omgevingswet gooit roet in het eten (geluidnieuws.nl, 2020); waar stiltegebieden in Noord-Holland op de grond wellicht beter kunnen worden gehandhaafd, is dit door de lucht lastiger vanwege vliegverkeer Schiphol. Er zijn plannen voor uitbreiding van de luchthaven, na 2020 en wanneer dit veilig kan met minder overlast en minder uitstoot van CO2 (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, 2020). De snelwegen lopen zoveel mogelijk buiten de stiltegebieden, behalve een klein stukje in het noordoosten van de provincie; de spoorwegen geldt hetzelfde voor (Google Maps, z.d.-a); Voor de aanleg van windturbines zijn er ook plannen. Deze moeten in Noord-Holland nabij drie stiltegebieden geplaatst worden. Dit kan een probleem worden maar het plaatsen is nog niet 100 procent uitgesloten (Pondera Consult, 2020). De provincie zegt zelf dat er 600 meter afstand tussen moet zitten (Provincie Noord-Holland, 2020b).
- Is de wet-/regelgeving wel duidelijk? -> de wet qua stiltegebieden komt overeen met de rest van de provincies. Wat het in Noord-Holland lastig maakt is het vele vliegverkeer. Dat mag dus officieel, maar mensen denken dat de metingen van Schiphol niet kloppen (Pointer, 2020); Ook het beleid t.o.v. de windturbines en het aanleggen hiervan is redelijk vaag te noemen.
Drenthe
- Hoe ziet de handhaving eruit? -> geluidshinder in de stiltegebieden valt onder de Wet milieubeheer. De provincie Drenthe beschikt in verband met de specifieke kennis die noodzakelijk is voor geluidsmeting, over een geluidmeetdienst. De milieuauto van de provincie Drenthe is speciaal ingericht voor deze geluidsmetingen. Van iedere geluidsmeting wordt een geluidsrapport gemaakt (Provincie Drenthe, z.d.-b).
- Komen er niet te veel huizen/bedrijven/(spoor)wegen/etc.? -> De nieuwbouwplannen voor Drenthe liggen niet echt nabij stiltegebieden (NieuwWonenDrenthe, 2020). Dit geldt ook voor de bedrijventerreinen en bijbehorende geluidscontouren, het vliegveld en de spoorwegen. Er gaat één stukje van een hoofdweg langs een stiltegebied, in hartje Drenthe (Provincie Drenthe, z.d.-a). Eind 2021 zijn er plannen voor een extra spoor en perron bij Emmen-Zuid (Bessels, 2019), wat niet nabij een stiltegebied ligt. Vijf jaar geleden waren mensen wel ontevreden over de vliegtuigen. Volgens NMF Drenthe werden sportvliegtuigen geregeld laagvliegend over de gebieden gespot (Bouma, 2015)
- Is de wet-/regelgeving wel duidelijk? -> Ook hier geldt hetzelfde als voor de meeste provincies. Stiltegebieden vallen onder de Wet milieubeheer. De regels daarvan zijn redelijk duidelijk, maar de ontheffingen blijven vaag. Ook wordt de handhaving in Drenthe niet specifiek benoemd.
Drenthe aparte gebieden
Nederlandse stichting geluidshinder bestaat 50 jaar. Op donderdag 17 september werd door Erik Roelofsen van de NSG de prijs voor het stilste gebied van Nederland uitgereikt. Drenthe won met Dwingelderveld. Overijssel met Haaksbergeveen en Limburg waren de andere twee overgebleven gebieden. Er is een reportage van verschenen (De Lange, 2020), beeld kunnen wij eventueel krijgen.
In 2015 sprak NMF Drenthe uit dat de provincie een te passief stiltebeleid voert. Het beleid werd onduidelijk en passief genoemd, zou naar de achtergrond zijn verdwenen, is niet concreet genoeg en samenwerking tussen betrokken partijen zou ondermaats zijn.
Dit zou zich uiten in het ontbreken van bordjes, waardoor mensen onvoldoende zouden weten of ze zich in een stiltegebied bevinden. Een boswachter met 40 jaar ervaring in het gebied Dwingelderveld onderschrijf dit en zei ook niet te weten hoe hij de stilte moet handhaven.
Hiernaast zouden sportvliegtuigjes geregeld te laagvliegend over natuurgebieden worden gesignaleerd. Volgens de wet moeten deze vliegtuigen de gebieden vermijden, maar tegen overtredingen werd niet opgetreden.
In het hoogveengebied Fochteloërveen bij Assen, ook een officieel Drents stiltegebied, is al jaren veel overlast van wegverkeer en vliegverkeer uit Eelde, maar volgens Natuurmonumenten lukt het maar niet om afspraken te maken over vermindering van de geluidshinder.
Volgens de Drentse federatie geeft de provincie ook in stiltegebieden geregeld vergunningen af voor evenementen met een aanzienlijke geluidsbelasting. “Jaarlijks wordt in juli het Festival der Aa gehouden midden in het natuurgebied Drentse Aa”, zegt Judith van den Berg, programmaleider Groene Ruimte van NMF Drenthe. “Dat is een festival met theater en muziek, drie dagen lang in een stiltegebied. Met vergunning van de provincie. Als de provincie haar eigen beleid zou volgen, dan zou die vergunning niet mogen worden verleend.” (Bouma, 2015)
Diezelfde Judith van den Berg reageert in 2020 als volgt: ‘’Wat goed dat jullie onderzoek doen naar stiltegebieden! Om eerlijk te zijn is er sinds 2015, voor zover wij weten, niets veranderd in het stiltebeleid van de provincie Drenthe. Wij kijken er dus op dezelfde wijze tegenaan als destijds.’’ (Persoonlijke communicatie, 17 september, 2020)
Zeeland aparte gebieden
De actiegroep Stilte zou graag zien dat de Euregiotuinen in Oostburg een stiltegebied wordt. Andere ondernemer wil het een evenemententerrein maken. Er is nu geen enkel stiltegebied in Zeeuws-Vlaanderen (Maes, 2020).
Noord-Holland aparte gebieden
Bij de Zuiderdijk is overlast van vooral motoren. Bewoners willen dat daar borden worden geplaatst (Overlast Zuiderdijk, 2019). De groep ‘Overlast Zuiderdijk’ kreeg een goed gevoel toen het gebied tijdens het afgelopen paasweekend werd afgesloten voor motorvoertuigen (NH Nieuws, 2020).
Vliegtuiggeluid wordt wederom niet opgenomen in de nieuwe Omgevingswet. Actiegroep SchipholWatch riep begin dit jaar leden van de Eerste Kamer om er nog een keer naar te kijken (SchipholWatch, 2020).
ENQUÊTE PROVINCIES
De volgende stap was om een enquête te versturen naar de provincies over de stiltegebieden en het beleid.
De enquête zag er als volgt uit:
Feitelijke vragen
1: Welke stiltegebieden waren er in uw provincie in 1990, 2010 en vandaag de dag?
1a: Hoeveel hectare bedroegen deze gebieden in die periodes?
2: Is er een kaart beschikbaar van de stiltegebieden in die periodes?
3: Zijn er momenteel plannen voor het toevoegen en/of uitbreiden van bestaande stiltegebieden?
4: Als er in het verleden stiltegebieden zijn opgeheven of ingeperkt, welke stiltegebieden waren dit?
4a: Om hoeveel hectare gaat het (per opgeheven of ingeperkt gebied)?
4b: Wanneer is dit gebeurd (per opgeheven of ingeperkt gebied)?
4c: Wat is daarvan de reden geweest (per opgeheven of ingeperkt gebied)?
Beleidsvragen
1: Wat is het maximaal aantal decibel dat geldt in stiltegebieden in uw provincie?
1a: Zijn dit normen of is het onderdeel van strikte regelgeving?
2: Hoe geregeld heeft u in de afgelopen tien jaar ontheffing verleend binnen een stiltegebied?
2a: Op welke gronden is dat gebeurd?
3: Wordt er vanuit provinciaal niveau opgetreden tegen plannen van grootschalige projecten die een bedreiging kunnen vormen voor een stiltegebied?
3a: Zo ja, zijn hier voorbeelden van?
Toetsing en handhaving
1: Wie of welke instantie is er in uw provincie verantwoordelijk voor de toetsing van geluidsnormen in stiltegebieden?
2: Hoe vaak wordt er in uw provincie op stilte in stiltegebieden gecontroleerd?
2a: Wat zijn de stappen en acties die u als provincie onderneemt als de normen (herhaaldelijk) niet worden gehaald in een stiltegebied?
3: Heeft u een klachtenoverzicht ten opzichte van de stiltegebieden?
3a: Zo ja, kunnen wij deze inzien?
De antwoorden van de enquêtes verwerkten wij in Excel:
[aesop_document type=”pdf” src=”https://svjmedia.nl/stevendriessen/wp-content/uploads/sites/373/2021/01/Gegevens-provincies.pdf” title=”Gegevens stiltegebieden Provincies” download=”on”]
[aesop_document type=”pdf” src=”https://svjmedia.nl/stevendriessen/wp-content/uploads/sites/373/2021/01/Gegevens-provincies-overzichtelijk.pdf” title=”Gegevens stiltegebieden Provincies overzichtelijk” download=”on”]
VERVOLGVRAGEN EN ANTWOORDEN
Hierna werden er enkele vervolgvragen aan de provincies gesteld.
Vervolgvragen Noord-Holland
1: Het stiltebeleid van de provincie wordt binnenkort herrijkt. Wat is binnenkort?
GS en PS besluiten in het najaar over de uitgangspunten voor de herziening van het Stiltegebiedenbeleid. Daarna wordt begonnen met de beleidsvorming. Uitgangspunt daarbij is ons coalitieakkoord Duurzaam Doorpakken! waarin staat: ‘Stiltegebieden zijn een oase van rust, die belangrijk zijn in onze dynamische provincie. Wij houden de huidige stiltegebieden in stand. Voorwaarde is wel dat de stiltegebieden ook echt aan de norm voldoen. We verkennen of daarvoor extra handhavingscapaciteit of andere maatregelen nodig zijn. Als de normen desondanks niet gehaald worden, bekijken we of de status van het desbetreffende stiltegebied moet worden aangepast. In dat geval compenseren we elders.’
2: Er zijn in het verleden stiltegebieden opgeheven vanwege geluidsbelasting van Schiphol. Staan er meer stiltegebieden op de nominatie hiervoor?
Nee.
3: Er zijn plannen voor het aanleggen van windturbines. Deze moeten in Noord-Holland nabij drie stiltegebieden geplaatst worden. Dit kan een probleem worden, maar volgens Pondera Consult hoeft dit geen uitsluitingscriterium te betekenen. De provincie zegt zelf dat er 600 meter afstand tussen moet zitten. Is dit volgens de provincie dus het geval bij de plannen voor de windturbines?
Het antwoord op deze vraag moet ik je nog schuldig blijven. Overigens komt de Statencommissie Ruimte, Wonen en Klimaat vanavond bij elkaar om de Omgevingsverordening te bespreken. Daar staan o.a. nieuwe spelregels voor windmolens in Noord-Holland in. De statencommissie kun je live volgen via onze website.
4a: De actiegroep ‘Overlast Zuiderdijk’ geeft aan overlast te ervaren in het gebied dat door de provincie als stiltegebied is aangewezen. Hoe zit het met de plaatsing van borden en het controleren van de stilte voor dit specifieke gebied?
De overlast van de bewoners aan de Zuiderdijk is ons bekend. We weten ook dat bij veel toegangswegen en –paden van stiltegebieden de borden in de loop van de tijd zijn verdwenen. Mede in het kader van de herijking van ons beleid, gaan wij inventariseren waar borden vervangen of verplaatst moeten worden. De Omgevingsdienst Noord-Holland Noord (OD NHN) controleert op basis van meldingen van geluidoverlast.
4b: Is deze controle nog steeds op basis van meldingen of zijn er plannen om de handhaving hiervan te versterken?
Controles vinden plaats op basis van meldingen. Indien nodig of mogelijk wordt er door de ODNHN ook handhavend opgetreden. In het kader van de genoemde herijking van ons beleid, gaan wij ook verkennen of er extra handhavingscapaciteit of andere maatregelen nodig zijn om ervoor te zorgen dat onze stiltegebieden echt aan de norm voldoen.
5: Vanaf 2012 gingen jullie op zoek naar 2 nieuwe stiltegebieden (info vanuit Milieu en Natuur federatie NH). Na een onderzoek uit 2014 bleek dat er amper nieuwe gebieden in aanmerking kwamen. Zijn er uiteindelijk nog nieuwe gebieden aangewezen?
Nee, er zijn destijds geen gebieden gevonden waar aan de eisen van een stiltegebied kon worden voldaan.
(Persoonlijke communicatie, 29 september 2020)
Vervolgvragen Zeeland
1: Waarom kiest de provincie voor het opdelen van gebieden in kerngebieden en lichtblauwe bufferzones?
Uit Omgevingsverordering Zeeland 2018:
Kerngebied:
Dit is het gebied dat gelegen is op een afstand groter of gelijk aan 250 meter van de buitenste grens van het milieubeschermingsgebied. Voor het kerngebied geldt als richtwaarde het bestaande referentieniveau van het omgevingsgeluid met een maximum van 40 dB(A). In de kerngebieden (in groen aangegeven op de kaart) is ter bescherming van rust en stilte als intrinsieke waarde tenminste een ‘stand-still regime’ van toepassing. Uitgangspunt is dat geen toename van de aanwezige geluidsniveaus wordt toegestaan. Het beleid in deze gebieden is er tevens op gericht te hoge geluidsniveaus van bestaande activiteiten te verminderen. In deze gebieden wordt gestreefd naar een geluidsniveau van 40 dB(A) of lager.
Overgangsgebied (bufferzone):
Dit is een gebied met een breedte van 250 meter gerekend vanaf de buitenste begrenzing van het milieubeschermingsgebied. Deze bufferzone van 250 meter geldt niet voor gebieden met intensief gebruik en gebieden met een geringe omvang. Voor dit overgangsgebied geldt een lager beschermingsniveau dan in de kerngebieden. Als richtwaarde in het overgangsgebied geldt het bestaande referentieniveau van het omgevingsgeluid met een maximum van 48 dB(A). Een overgangsgebied (in blauw aangegeven op de kaart) ligt tussen het gebied waarvoor het ‘stand-still regime’ van toepassing is en een gebied dat geen bescherming van rust en stilte geniet op grond van de verordening (de witte gebieden op de kaart). Het overgangsgebied heeft een breedte van 250 meter en loopt parallel aan de buitenste begrenzing van het milieubeschermingsgebied. Door in een overgangsgebied een hogere richtwaarde toe te staan, wordt voor lokale bronnen die in de directe nabijheid van de grens van een milieubeschermingsgebied, “geluidsruimte” gecreëerd zonder de bescherming van rust en stilte van het gebied geweld aan te doen.
Op dit moment zijn we bezig met een beleidsneutrale omzetting van de Omgevingsverordening 2018 naar een Omgevingsverordening op grond van de nieuwe Omgevingswet. Dit betekent dat het beleid zoals geformuleerd niet zal wijzigen en dat we op dit moment geen intentie hebben om nieuwe stiltegebieden aan te wijzen.
2: Waarom is de provincie niet van plan om het aantal stiltegebieden uit te breiden?
Zie vraag 1.
3: De actiegroep Stilte zou graag zien dat de Euregiotuinen in Oostburg een stiltegebied wordt. Een andere ondernemer wil er een evenemententerrein maken. Er is nu geen enkel stiltegebied in Zeeuws-Vlaanderen. Hoe kijkt de provincie aan tegen de Euregiotuinen?
Doorverwezen naar gemeente: Bovendien ligt deze concrete casus meer op het terrein van de gemeente. Wij treden uiteraard niet in de bevoegdheid van een andere overheid
Je aanname dat er geen stiltegebied is in Zeeuws-Vlaanderen bestrijden wij overigens. Alle kleine blauwe plekjes, ook milieubeschermingsgebieden en natura 2000 gebieden zijn stiltegebieden. Ik geef toe dat deze kaart wat duidelijker zou kunnen. Dit is een aandachtspunt wat we meenemen voor de nieuwe Omgevingsverordening.
Antwoord Gemeente Sluis:
Na het failliet gaan van de stichting heeft de gemeente het gebied opgekocht. Er is vervolgens een prijsvraag opgesteld over wat er met het gebied moet gebeuren. De actiegroep heeft toen niet op tijd een plan ingediend voor de prijsvraag. De gemeente ziet meer in het plan van een evenemententerrein. Het gebied moet zichzelf kunnen financieren, de gemeente is ook aan bezuinigen en kan het gebied dus niet onderhouden. De evenementen die wellicht in de toekomst georganiseerd gaan worden zijn overigens gebiedsvriendelijke evenementen, met niet veel overlast.
(Persoonlijke communicatie, 22 september 2020)
GESPROKEN BRONNEN
- Judith van den Berg; NMF Drenthe
- Judith van Oorsouw; Communicatieadviseur Provincie Noord-Holland
- Harriët Wijker-Hoek; Woordvoerder Provincie Noord-Holland
- Gemeente Sluis; 14 0117
- Resie Beulen; Beleidsadviseur Milieu Provincie Zeeland
- Gerben Bergstra; Beleidsmedewerker duurzame ontwikkeling Provincie Groningen
- Jet Tolsma; Projectleider Omgeving en Milieu Provincie Groningen
- Alies Klomp; Communicatieadviseur Provincie Drenthe
LITERATUURLIJST
- Bessels, W. (2019, 30 oktober). Aanleg extra spoor bij Emmen-Zuid is eind 2021 klaar (dus meer treinen en kortere reistijd). Geraadpleegd van https://www.dvhn.nl/drenthe/Aanleg-extra-spoor-bij-Emmen-Zuid-is-eind-2021-klaar-dus-meer-treinen-en-kortere-reistijd-24970406.html?harvest_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
- Bouma, J. (2015, 30 juli). ‘Drenthe voert te passief stiltebeleid’. Geraadpleegd van https://www.nmfdrenthe.nl/nieuws/drenthe-voert-te-passief-stiltebeleid/
- de Lange, D. (2020, 17 september). Het is “oorverdovend stil” op het Dwingelderveld. Geraadpleegd van https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/163192/Het-is-oorverdovend-stil-op-het-Dwingelderveld
- Dekker, E. (2020, 19 februari). ’Bestaat woningnood niet voor provincie?’ Beroering in de Noordkop door plannen om nieuwbouw te beperken. Geraadpleegd van https://www.stichting-jas.nl/2020/02/bestaat-woningnood-niet-voor-provincie.html
- (z.d.). Nieuwbouwprojecten Zeeland. Geraadpleegd van https://www.funda.nl/nieuwbouw/provincie-zeeland/
- nl. (2020, 29 juli). “Omgevingswet zet woningbouw op slot”. Geraadpleegd van http://geluidnieuws.nl/home/omgevingswet-zet-woningbouw-op-slot/
- Google Maps. (z.d.-a). Noord-Holland. Geraadpleegd van https://www.google.nl/maps/place/Noord-Holland/@52.6740632,4.350591,9z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x47c609c3db87e4bb:0xc120b7fec1368225!8m2!3d52.5205869!4d4.788474
- Google Maps. (z.d.-b). Zeeland. Geraadpleegd van https://www.google.nl/maps/place/Zeeland/@51.4795203,3.5386441,10z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x47c459a7b1a4fcc9:0x2a44511b76e2a1b7!8m2!3d51.4940309!4d3.8496815?hl=nl
- Maes, B. (2020, 11 maart). Actiegroep wil van Euregiotuinen Oostburg geen evenemententerrein, maar stiltegebied maken. Geraadpleegd van https://www.pzc.nl/zeeuws-vlaanderen/actiegroep-wil-van-euregiotuinen-oostburg-geen-evenemententerrein-maar-stiltegebied-maken~ac982e63/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
- Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. (2020, 15 mei). Ontwikkeling van Schiphol. Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/luchtvaart/schiphol
- NH Nieuws. (2020, 14 april). Bewoners Zuiderdijk genoten van stil weekend, maar hopen nu op de volgende stap. Geraadpleegd van https://www.nhnieuws.nl/nieuws/265550/bewoners-zuiderdijk-genoten-van-stil-weekend-maar-hopen-nu-op-de-volgende-stap
- (z.d.). Nieuwbouw in Drenthe. Geraadpleegd van https://www.nieuwwonendrenthe.nl/nieuwbouw?view=projects-map
- Overlast Zuiderdijk. (2019, 2 oktober). De zuiderdijk ligt in een stiltegebied. Geraadpleegd van https://overlastzuiderdijk.nl/?p=28
- (2020). Herrie in stiltegebied: “elke 2 minuten weer een vliegtuig”. Geraadpleegd van https://pointer.kro-ncrv.nl/artikelen/herrie-in-stiltegebied-elke-2-minuten-weer-een-vliegtuig
- Pondera Consult. (2020). Haalbaarheidsstudie Windenergie Noord en Noorder IJplas (719183). Geraadpleegd van https://energieregionhz.nl/app/uploads/2020/06/Verkenning-windenergie-Amsterdam-Noord.pdf
- Provincie Drenthe. (z.d.-a). Geoportaal Drenthe. Geraadpleegd van https://geo.drenthe.nl/geoportaal/src/?lang=nl&topic=kernkwtotaal&bgLayer=openbasiskaart.nl&X=539272.74&Y=237956.09&zoom=3&layers=GBI.FO_MASK_DR_NL,GBI.OGV_KK_DEELGEBIEDEN_V,GBI.OGV_K2B_NATLANDSCHAP_DRAA_V-kernkwaliteit,GBI_AOV18_K2C_STILTEGEBIEDEN_V,EXT.NWB_SPOORWEG_SPOORVAKKEN_L,GBI_MILIEU_VLIEGVELDSTARTLANDING_L,GBI_AOV18_K3_GELUIDSPORT_V,GBI_AOV18_K1_BEDRIJVENTERREIN_V,GBI_AOV18_HOOFDWEGENNET_L,GBI_MILIEU_GELCTR_DAG_2016_V,GBI.MILIEU_GELCTR_BEDR_V,GBI.MILIEU_GELCTR_VLIEG_V
- Provincie Drenthe. (z.d.-b). Handhaven geluidsvoorschriften. Geraadpleegd van https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/natuur-milieu/milieu/geluid/handhaving/
- Provincie Noord-Holland. (z.d.). Stiltegebieden. Geraadpleegd van https://maps.noord-holland.nl/WebViewer/index.html?viewer=stiltegebieden
- Provincie Noord-Holland. (2020a). Beleidsnota uitvoering en handhaving Noord-Holland 2020. Geraadpleegd van https://api1.ibabs.eu/publicdownload.aspx?site=noordholland&id=1100171783
- Provincie Noord-Holland. (2020b). Concept-ontwerp Omgevingsverordening NH2020. Geraadpleegd van https://api1.ibabs.eu/publicdownload.aspx?site=noordholland&id=1100178421
- Provincie Zeeland. (z.d.). Gebieden milieubescherming | Zeeland. Geraadpleegd van https://www.zeeland.nl/kaarten-en-cijfers/kaarten/gebieden-milieubescherming
- Provincie Zeeland. (2018). Besluit van provinciale staten van Zeeland houdende vaststelling Omgevingsverordening Zeeland 2018 (8037). Geraadpleegd van https://zoek.officielebekendmakingen.nl/prb-2018-8037.pdf
- (2017, 1 januari). Wet milieubeheer. Geraadpleegd van https://wetten.overheid.nl/BWBR0003245/2017-01-01#Hoofdstuk1
- (2020, 5 februari). Vliegtuigherrie niet in nieuwe Omgevingswet. Geraadpleegd van https://schipholwatch.nl/2020/02/05/vliegtuigherrie-niet-in-nieuwe-omgevingswet/
