Juist tijdens een uitvaart wil je elkaar vastpakken en troosten, maar door corona was en is dit even niet mogelijk. En hoewel we goed op weg zijn naar ‘normaal’, zijn er nog steeds veel mensen die tijdens de pandemie iemand zijn verloren en nu in de rouw zitten. En hoe is dat nou eigenlijk, afscheid nemen tijdens corona?
Het is 21 oktober 2020 als Ingrid Wierkx (64) gebeld wordt door het ziekenhuis in Drachten. Ze gaan de behandeling van haar man, Hans Wierkx, stopzetten. Hans ligt dan al twee weken aan de beademing door corona. Zelf heeft Ingrid ook corona gehad, maar tegen de tijd dat haar man overlijdt, is zij alweer klachtenvrij. Daardoor kan ze gelukkig nog wel afscheid nemen. Ze reist van Utrecht naar Drachten, om vervolgens verslagen aan zijn bed te staan. De dokter koppelt de apparaten die Hans in leven houden los. “Ik zie op dat moment hoe het leven uit zijn lichaam verdwijnt”, vertelt ze. “Dan is het alsof je in een hele slechte film zit.”
Geen koffietafel
Eenmaal thuis heeft Ingrid nauwelijks tijd om op adem te komen, omdat ze de uitvaartonderneming moet bellen. Hoewel sommige uitvaartondernemers tijdens de pandemie digitaal werken, komt er bij Ingrid gewoon een uitvaartondernemer thuis. De ochtend na het sterven van Hans zit ze met de uitvaartondernemer om de tafel. “Dan ga je alles bespreken”, zegt Ingrid. “Zo werd al snel afgeraden om een koffietafel te doen. Dit mocht wel, maar zou door alle beperkingen erg onpersoonlijk worden. Ik heb er dus voor gekozen om geen koffietafel te nemen.”
Uitvaartondernemer Jeroen van Riet is tijdens de pandemie ook gewoon bij mensen thuis blijven komen. “Die anderhalve meter afstand is écht een dingetje”, vertelt hij. “Sommige uitvaartverzorgers gaan tijdens de pandemie niet naar mensen thuis, maar ik kan me dat niet voorstellen. Je wil erbij zijn, je wil de energie voelen. Het contact is erg belangrijk.” Van Riet is ook van mening dat medewerkers van een crematorium geen politieagentje moeten gaan spelen. Daar verpest je namelijk de hele sfeer mee, en juist die sfeer is bij een uitvaart heel belangrijk. “Als je als medewerker van een crematorium moeite hebt met het feit dat mensen geen afstand houden, dan kun je beter zelf even afstand nemen.” Verder geeft Van Riet aan dat het mondkapje een moeilijke maatregel is bij zo’n indrukwekkende gelegenheid, vooral voor hem zelf. “De uitdrukking van je gezicht is zo belangrijk in het contact dat je met iemand maakt”, zegt hij. “Als ik naar de ontvangstkamer ga, spreek ik de mensen even toe. Dat ga ik niet met een mondkapje doen.”
Foto: Bloemstukken bij Hans’ uitvaart, gemaakt door Sammie Druppers
“Alles was anders”
“Wat moeilijk was, was dat alles anders was dan ik had gedacht”, vertelt Ingrid. “Dat we niet naar hem mochten kijken, doordat hij er door corona zo slecht uit zag. En ook dat niet alle mensen mochten komen die er normaal wel zouden zijn.” Dat zouden er flink wat zijn geweest, want Hans stond al zo’n vijfenvijftig jaar achter de tap in Utrecht.
Een van de huidige regels is dat er maximaal honderd mensen bij een uitvaart aanwezig mogen zijn. Dit was ook zo in oktober, toen Hans werd gecremeerd. Ondanks het feit dat er ruimte was voor honderd mensen, heeft Ingrid dit aantal niet bereikt. “Dan moet je op een gegeven moment moeilijke keuzes gaan maken. Dat wilde ik niet.” zegt ze. “We hebben er nu voor gekozen om echt mensen van belang te kiezen, dus gewoon familie en naaste vrienden.”
Foto: Hans zijn kist met foto, gemaakt door Sammie Druppers
Bij uitvaarten gelden er naast het maximum aantal personen ook nog wat andere regels. Iedereen dient een vaste zitplaats te hebben en minstens anderhalve meter afstand te houden. En vergeet ook het mondkapje niet, als je je verplaatst. Bij binnenkomst moet je je daarnaast aanmelden en krijg je een gezondheidscheck. Het zijn dingen die nu eenmaal horen bij de situatie waarin we nu verkeren, maar waar je je liever niet mee bezig houdt als je rouwt om een dierbare.
Hoewel dat maximum aantal personen dus een flinke beperking kan zijn, zorgde het bij sommige mensen juist voor verheldering, merkte Jeroen van Riet. “Je maakt het heel klein en dat is volgens mij ook waar het in de essentie om gaat. Zo’n intiem afscheid is heel waardevol.”
Ook Nico Knibbe, medeoprichter van het platform ‘Rouwen tijdens corona’, herkent dit: “Soms moest er worden besloten dat kleinkinderen niet mogen komen, dat zijn pijnlijke dingen. Maar over het algemeen zeggen mensen dat ze het geweldig vonden, heel intiem en persoonlijk”, Knibbe voegt toe: “Het is niet meer ‘wat wil men’, maar ‘wat willen wij’.”
De manier waarop
Na de uitvaart is het voor Ingrid nog steeds net alsof ze in een film zit. Er breekt een periode aan van veel eten bestellen, koken kan ze eigenlijk niet opbrengen. Niet per se de uitvaart, maar meer de manier waarop Hans is gestorven doet haar pijn. “Hij stond met twee benen in het leven en zijn dood was daardoor heel onverwachts”, zegt ze. “Dat was wat het zo moeilijk maakte.” Hans is één van de vele coronadoden. Hij past zo ongeveer binnen het algemene plaatje van de mensen die overlijden aan corona. De meeste overledenen zijn namelijk mannen met een gemiddelde leeftijd van zo’n 79 jaar. Hans was wel iets jonger, met zijn 70 jaar. Tijdens de gehele pandemie stierven er tot nu toe zo’n 17.000 mensen aan corona.
De coronadoden maakten ook een significant deel uit van de oversterfte. In grafiek 1 zie je dat er vooral in april 2020 veel coronadoden waren (vermoedelijke en bewezen coronadoden zijn bij elkaar opgeteld, red.). Er zijn dus nog een heleboel mensen die net als Ingrid, iemand aan corona zijn verloren.
Grafiek 1, gemaakt door Sammie Druppers via Word (klik op de afbeelding)
Vervolgens zien we in grafiek 2 dat er in 2020 een flink aantal meer crematies waren dan in 2019, wel zo’n tienduizend meer. Dat kan te wijten zijn aan de oversterfte door het coronavirus. Wel moet benoemd worden dat er sowieso steeds meer mensen overlijden door de vergrijzing, maar 2020 toont zeker een grote piek van crematies. Over begrafenissen en andere vormen van uitvaarten is overigens niks bekend.
Grafiek 2, gemaakt door Sammie Druppers via Word (klik op de afbeelding)
Creatief afscheid nemen
Door corona ging afscheid nemen er ineens heel anders uit zien. Dat is waarom Rouwen tijdens corona in het leven werd geroepen, door onder anderen Nico Knibbe. Rouwen tijdens corona is een platform waar je verhalen en tips op kunt delen. Doordat er een heleboel dingen zijn die tijdens corona niet kunnen, moet je creatief worden. “Je gaat allerlei creatieve manieren bedenken om toch goed te kunnen rouwen”, zegt Knibbe. “Of mensen leggen zich neer bij de situatie en kunnen hier het positieve van inzien.” Ingrid Wierkx heeft het laatste gedaan. Toch zijn er bij het afscheid van haar man Hans ook een aantal creatieve manieren van afscheid nemen geweest. Zo ontstond er een bloemenzee voor het café waar hij al vrijwel zijn hele leven werkte. Daarnaast was er een erehaag voor datzelfde café, waar de rouwauto doorheen reed. Bovendien was er iemand die namens alle klanten een speech mocht geven. Ook werd Hans’ lijflied, You Never Walk Alone, gedraaid vanuit het café. Daardoor was er voor de mensen die niet aanwezig konden zijn bij de uitvaart toch nog een gelegenheid om afscheid te nemen.
Foto: een fractie van de bloemenzee voor het café van Hans, gemaakt door Sammie Druppers
De tijd waarin we leven lijkt een alternatieve realiteit te zijn. Een realiteit waarin we de ander niet eens even kunnen vastpakken na een ingrijpend verlies; een realiteit waarin we elkaars gezichtsuitdrukkingen moeten lezen terwijl we een mondkapje op hebben. Het lijkt een logisch gevolg dat dit invloed heeft op een verder rouwproces. Toch is het te vroeg om dit met zekerheid te zeggen, zegt Knibbe. “Rouwen tijdens corona draait echt om het delen van verhalen. Verhalen vertellen aan elkaar werkt troostend.” vertelt hij. Verder denkt hij dat niet per se de uitvaart, maar juist het proces ervoor kan zorgen voor rouwproblemen. Knibbe: “Ik hoorde het verhaal van een echtpaar, veertig jaar getrouwd. Beiden kregen ze corona, werden ze opgenomen en het enige wat ze konden zeggen was ‘doei’. De één overleefde en de ander niet. Het kan niet anders dan dat dat impact heeft, diegene moet er iets mee.”
Rouwproblemen
Volgens een artikel van EenVandaag kan de pandemie wel degelijk zorgen voor vastzittende rouw. Vastzittende of gecompliceerde rouw is een vorm van rouw die de geest en emoties volledig overneemt en niet meer loslaat. Pas na een aantal jaar zal kunnen worden geconcludeerd hoeveel mensen hier last van hebben, maar er valt nu al te zeggen dat corona het rouwproces verstoort. Door alle maatregelen is er namelijk een gebrek aan lichamelijk contact, waardoor je je minder gesteund kunt voelen. Lichamelijk contact is heel belangrijk, want het kan stress verlichten. Daarnaast hebben veel mensen die tijdens de eerste lockdown iemand verloren, geen afscheid kunnen nemen door de strenge maatregelen. Ook dit kan zorgen voor gecompliceerde rouw.
Ingrid heeft naar eigen zeggen geen last van vastzittende rouw. Toen ze laatst bij de psycholoog was, heeft die haar bevestigd dat ze op een normale manier rouwt. “Ik denk nog iedere dag aan hem.” zegt ze. Ingrid probeert haar leven inmiddels zo normaal mogelijk te leven, maar ze huilt nog elke dag en heeft veel verdriet. En hoewel de uitvaart onder bepaalde maatregelen te lijden heeft gehad, kijkt ze met een warm gevoel terug. Ingrid heeft de uitvaart op een USB-stick en heeft de dienst al talloze keren teruggekeken. Dat helpt haar, zo blijkt. “Het bevestigt steeds meer dat ik het goed heb gedaan en dat Hans trots op me zou zijn.”
Foto: Ingrid met haar man Hans, fotorechten behoren tot Ingrid Wierkx
Headerfoto: Pexels.com
Comments are closed.