Foto: Karen Nadine, via Pixabay
Rouw is ingrijpend. Het ene moment voel je je prima, het andere moment word je overmand door emoties. Je creatief uiten kan de ideale manier zijn om duiding te geven aan die emoties.
Rouwemoties zijn zo complex dat ze soms de weg naar buiten niet meer kunnen vinden. Je wilt er misschien wel over praten, maar het lukt simpelweg niet. Of je nu in de rouw zit door een sterfgeval, ontslag of scheiding. Hoewel praten enorm kan opluchten, is er ook een andere, fijne manier om je wirwar aan emoties naar buiten te brengen: creatieve expressie. Elke vorm van creatieve uiting kan dienen als uitlaatklep en helpt emoties te duiden. Als je de mogelijkheid hebt, hoef je het enkel maar een kans te geven.
Rouw is uniek
Rouw lijkt het meest op zijn plaats wanneer een dierbare overlijdt, maar het omvat veel meer. Je kunt rouwen om elk ingrijpend verlies dat een grote verandering in je leven teweeg brengt. Het gaat erom dat je je leven opnieuw moet inrichten, zonder wie of wat je bent verloren. Dat kost tijd, en is zwaar. De grenzen van het begrip ‘rouw’ zijn dus buigzaam. Als gevolg van een ingrijpend verlies kun je enorm veel klachten ondervinden. Van een gebrek aan eetlust tot slaapproblemen; van hoofdpijn tot hartkloppingen. En, al doe je niks, toch ben je vreselijk moe. Rouwen vreet nu eenmaal enorm veel energie.
Je rouwproces is in de essentie afhankelijk van wie of wat je bent verloren, en op welke manier. Dit is voor niemand hetzelfde. Dat maakt rouw uniek.
"Het werkt helend, om op zo'n manier verbinding te maken met mensen"
De 33-jarige Marina* uit Amerika gaat door haar eigen, unieke rouwproces. Afgelopen juni verloor ze haar vriend, nadat hij worstelde met zijn mentale gezondheid en verslavende middelen. Om dit alles een plaats te geven, maakt Marina kunst. Haar Instagramaccount, @say_goodbye_and_cry, staat vol met illustraties en korte teksten die te maken hebben met wat Marina voelt tijdens haar rouwproces. “Ik ben vrijwel gelijk na de dood van mijn partner begonnen met tekenen, om me te herinneren wat er in mijn hoofd omging,” vertelt ze. “Mijn zus spoorde me aan om een account te beginnen. Ze zei dat het andere mensen ook kon helpen.” En zo geschiedde. Marina’s account heeft inmiddels zo’n 4200 volgers. “Mensen benaderen me om me te vertellen dat ze een soortgelijk verlies hebben. Het werkt helend, om op zo’n manier verbinding te voelen met mensen.”
Voor Marina werkt creatief bezig zijn dus therapeutisch, maar niet iedereen voelt zich er fijn bij om er een pen en papier bij te pakken. Soms schamen we ons voor onze vaardigheden. Maar daar gaat het helemaal niet om, zegt Marina. “Je kunt doen wat je wilt. Zet gewoon een pen tegen het papier en begin met schrijven in een boekje of krabbelen. Het helpt allemaal om je gedachten eruit te krijgen.”
Emoties
Rouwexpert Manu Keirse ziet ook alleen maar heil in creatieve expressie tijdens de rouw. Hij vertelt over de Oude Grieken die kunst toen al gebruikten tijdens het sterfproces. “Men wist nog niets van geneeskunde en mensen genezen, en gebruikte kunst om mensen gerust te stellen en met de dood om te gaan.” Keirse vertelt daarna een anekdote met vergelijkbare inhoud: “Toen ik lang geleden in een ziekenhuis werkte, bracht ik kunst mee,” zegt Keirse. Zijn doel was troost bieden aan de mensen die in het ziekenhuis lagen, maar ook om mensen die nooit in het ziekenhuis waren vertrouwd te maken met de omgeving. “Het spreekt emoties aan.”
Bij een groot verlies komen vaak complexe gevoelens en emoties kijken. Denk bijvoorbeeld aan schuldgevoel: had je niets kunnen doen om het verlies te voorkomen? Deze gevoelens zitten soms zo diep verborgen in je onderbewustzijn, dat er meer nodig is dan alleen praten om ze naar de oppervlakte te brengen. Daarom is kunst maken zo’n mooie oplossing. Door je creatief te uiten kun je een connectie met je onderbewustzijn creëren. Daarnaast is kunst maken een actieve bezigheid, omdat je doet in plaats van denkt. Om deze reden kan creatieve expressie soms effectiever werken dan verbale therapie. De belangrijkste reden om kunst te maken als je rouwt, is misschien wel omdat je zo je ontwikkeling kunt zien. Dit heeft Marina ook gedaan, door dus al een paar dagen na het overlijden van haar partner te beginnen met het maken van haar illustraties. “Het is als een soort dagboek waarmee ik van dag tot dag bijhoud hoe ik me voel.”
Niet voor iedereen
Creatieve expressie om te leren omgaan met je rouwgevoelens kent dus veel voordelen, maar omdat ieders rouwproces uniek is, zal het niet voor iedereen weggelegd zijn. Vaak wordt kunsttherapie ingezet bij kinderen, waardoor wij volwassenen bepaalde kunstactiviteiten als ‘kinderlijk’ gaan zien. Soms schamen we ons zelfs voor onze vaardigheden op het gebied van creativiteit en kunst. Voor hen die hun rouwemoties creatief willen uiten, maar simpelweg niet weten hoe, zijn er mensen als Gea Boschma. Boschma is creatief rouwtherapeute en begeleidt mensen gedurende een traject van acht weken met het maken van rouwkunst. “We maken eerst kennis en hebben het kort over het verlies. Dan bespreken we de wensen van de persoon, wat diegene wil maken.” Boschma spreekt graag af in de natuur, meestal op het strand of in het bos. Hoewel het haar werk is om mensen te laten zien wat je kunt doen met kunst, geeft Boschma eerlijk toe dat het niet voor iedereen werkt. Althans, niet direct. “Soms heeft het besef van wat ze hebben gedaan wat langer nodig om te landen,” zegt Boschma. “Maar meestal is het tijdens de laatste sessie wel raak.”
In onderstaande video legt Gea Boschma meer uit over haar werk en passie. Ze vertelt waarom ze met haar bijzondere werk is begonnen en wat ze dan eigenlijk doet.
https://www.youtube.com/watch?v=rE5zEfFXON4&t=16s
"Nu ben ik me ervan bewust dat kunst een communicatiemiddel is dat achter het verstand langs gaat"
Het lijkt alsof creatieve expressie een perfecte manier is om met rouw om te gaan. Maar wat als het je, om wat voor reden dan ook, niet lukt om je creatief te uiten? Het gebeurde Sanne Steers jaren geleden. Sanne belandde in een ernstig auto-ongeluk en plots was het fysiek niet meer mogelijk om kunst te maken. In dit geval was dit extra heftig, omdat kunst Sannes passie is en ook deels haar werk. “Het was de vraag of ik ooit weer zou kunnen lopen en oog-hand-coördinatie zou hebben,” vertelt Sanne. Toen ze na een tijd figuren kon tekenen in het zand, met een kinderbezem, voelde dit als een ongelofelijk grote overwinning. “Mijn manier van uiten is via beeldende- en performancekunst, en geen van beide kon. Dus ook al kun je wel dingen zoals praten: je kunt je niet uiten, je kunt niks zeggen. Je bent stom gemaakt door dat ongeluk.” Kunst maken was dus geen uitkomst om met deze ingrijpende verandering om te gaan. Om toch weer verder te kunnen, ging Sanne in een soort therapiegroep. De ‘kneuzengroep’, zegt ze lachend. In die groep zaten topsporters die om welke reden dan ook niet meer op hoog niveau konden sporten, en mensen zoals Sanne, die door een ziekte of ongeval ook niet meer konden doen wat ze eerst deden. “We konden leren van elkaar.”
Inmiddels maakt Sanne weer kunst. Ze vindt haar kunst nu zelfs beter dan voor het ongeluk, zo zegt ze zelf. “Ik denk dat het op een groter, breder niveau gekomen is. Nu ben ik me ervan bewust dat kunst een communicatiemiddel is die achter het verstand langs gaat.”
Als je complexe rouwemoties een weg naar de oppervlakte zoeken, is creatieve expressie dus een mooie optie. Al kom je er gaandeweg achter dat het niets voor jou is, dan heb je het toch geprobeerd. Een belangrijk advies van Manu Keirse: “Denk na hoe jij met je gevoelens kunt omgaan. afhankelijk van jouw voorkeur. Dat kan zijn door middel van dans, door naar muziek te luisteren, door te schilderen, door te schrijven of door te praten. Het draait allemaal om emoties.”
*Marina wil door de lading van haar verhaal alleen bij haar voornaam genoemd worden, maar haar volledige naam is wel bekend bij de redactie.