Het personeelstekort is al verscheidene keren in het nieuws verschenen, bijvoorbeeld met de zorg of het onderwijs. Deze keer gaat het over een tekort in een van de transportsectoren, namelijk de binnenvaart. Het CCNR heeft afgelopen maart een nieuw rapport uitgegeven. Hieruit blijkt dat het personeelstekort nog niet is opgelost. 

De exacte cijfers over de arbeidsmarkt ontbreken, maar de krapte merken velen. ‘’Dagelijks krijg ik tussen de vijf en vijftien berichtjes of ik nog iemand weet die een opleidingsschip zoekt. Ik zou, in de gauwigheid, ruim 400 à 500 bedrijven kunnen noemen die iemand zoeken. Dan zijn wij nog een opleiding en geen uitzendbureau’’, vertelt Richard van der Straaten, docent binnenvaartkunde en BPV-mentor opleidingen BBL/BOL-schipper/kapitein aan het STC.  Eerdere berichten vertellen hoe er nog 20.000 vacatures gevuld moeten worden voor 2030. ‘’Ik heb collega’s om mij heen die geen personeel kunnen krijgen. Ik denk dat de helft van de binnenvaart op dit moment bijna geen personeel heeft’’, aldus Bjorn Rinsma, eigenaar/kapitein van MS Amy. 

Niet genoeg aanwas

Uit het rapport van het CCNR blijkt dat jongeren de binnenvaart minder aantrekkelijk vinden. De jongeren kiezen liever voor een walbaan met regelmatige werktijden en vrije weekenden. “Het personeelstekort is niet alleen hier, maar ook bij de elektriciens, monteurs of in de bouw. Iedereen gaat studeren en naar de universiteit en dan belanden ze achter een computertje. Daarmee vallen de banen, waar je met je handen moet werken, weg. Ik snap dat wanneer je heimwee hebt dit niet de geschikte baan is. Ik ken geen enkele baan waar je een half jaar vrij bent, dus als vrije tijd de reden is, snap ik het niet”, vertelt Rinsma. Dat er verschillen in de werkhouding tussen generaties zitten, blijkt ook uit het CCNR rapport. Zo hadden onder andere de babyboomers traditionele werkpatronen en stond werk centraal in het leven. De generatie van nu heeft een andere visie. Zij zijn meer gefocust op zelfontplooiing en welzijn. ‘’Ook neemt het aantal jongeren af en daarmee ook meteen het potentiële studentenaantal. Dat is ook iets wat meespeelt naast de andere redenen’’, aldus Van der Straaten. Zo is ook in de voorspellingen van het CBS te zien dat het jongerenaantal de komende jaren afneemt.

‘’Op school zien wij het ook wel terug. Zo wisselen BBL’ers veelvuldig van leerwerkplek. Voor zo’n student is iedere euro er eentje. Ik heb, denk ik, toch elke week een stuk of 10 à 15 overstappers. Meestal met twee verschillende redenen; of meer verdienen of andere vrije tijd die ze krijgen. Daarnaast is er wel een tijdje geweest dat er wat terugloop was in de leerlingenaantallen, maar eigenlijk de laatste twee jaar blijven de aantallen minimaal gelijk’’, vertelt Van der Straaten. In het rapport stond ook dat de lidstaten van de CCNR de voorbije jaren een aantal grootschalige initiatieven gelanceerd hebben. Dit om het personeelstekort in de binnenvaart aan te pakken. ‘’Eigenlijk denk ik dat er een nieuwe generatie met werkers moet komen. De waarden en normen die deze generatie heeft… Mensen vinden 32 uur in de week werken al heftig, terwijl wij dat in 2 dagen doen’’, zegt Rinsma.

Grijs gebied

Een van de directe gevolgen van vergrijzing is de afname van het aantal beschikbare arbeidskrachten. Wanneer een groter aantal mensen met pensioen gaat dan dat er jongeren de arbeidsmarkt betreden, kan dit leiden tot een personeelstekort. Volgens het CCNR hangt het personeelstekort zeker samen met de vergrijzing van de beroepsbevolking. Ook stellen zij dat er over een langere tijd meer druk komt te staan op het bestaande personeel. ‘’De vergrijzing is wel een probleem dat speelt op dit moment. Natuurlijk niet alleen in onze sector, maar waarschijnlijk in vele andere sectoren ‘’, vertelt Van der Straaten, ‘’De vraag is; is het probleem nog op te lossen? We gaan niet voor niets al schepen testen om op afstand bestuurd te worden. De exacte reden waarom dat echt gebeurd, zal nog in het ongewisse zijn.’’ Volgens de prognose van het CBS stijgt de grijze druk nog naar 48,7%.

De algemene afname van de werkgelegenheid in het goederenvervoer wordt verklaard op verschillende manieren, aldus het rapport ‘De arbeidsmarkt in de Europese binnenvaart’ door de Koninklijke Binnenvaart Nederland. ‘’Op korte termijn kan dit verklaard worden door de financiële crisis, waardoor er minder goederen worden vervoerd. Dit kon gedeeltelijk opgelost worden door technologische innovatie en bemanning van binnen en buiten Europa. Alleen nu wordt het op lange termijn toch uitdagender, omdat het aantal nieuwe werknemers minder is dan degenen die met pensioen gaan.’’ In 2023 werd aangegeven dat bijna een derde van het personeel, in de binnenvaart, ouder is dan 56. Daarmee betekent het dat de komende 7-10 jaar zo’n 5000 mensen met pensioen gaan. ‘’Dan heb ik het nu echt over de oude generatie, maar die zijn allemaal schippers. De meeste jonge jongens, van vroeger in mijn klas, zijn niet als schipper aan het werk. Ik ben de enige voor zover ik weet. Dat is een patroon dat zorgt voor een groot probleem straks. Wanneer de oude generatie schippers met pensioen gaat, zijn er te weinig jonge schippers die het daadwerkelijk kunnen. Dat creëert een nog groter probleem dan er al is’’, vertelt Rinsma. 

DATAVISUALISATIE WERKGELEGENHEID (?)

Verdwijnende subcultuur?

‘’Ik denk wel dat de binnenvaart een eigen subcultuur heeft. Het is toch een soort bepaald leventje dat je hebt. Je ziet toch vaak dezelfde eigenschappen en trekjes terug in binnenvaartpersoneel. Zo zijn de meesten stronteigenwijs en je bent creatief of handig met oplossingen. Als er iets stuk is, moet je zelf wat gaan verzinnen om het op te lossen. Daarnaast trekt iedereen altijd zijn schoenen uit bij binnenkomst. Zulke punten maken het wel een lifestyle en cultuur’’, aldus Rinsma. Er wordt wel vaker gespeculeerd waar de subculturen van vroeger heen zijn. Zijn ze compleet verdwenen, verplaatst of valt het niemand meer op? Zo werden rond 2018/2019 al meerdere vraagtekens gesteld rondom de subculturen; gabbers, skinheads, skaters en gothics. Toch zijn er vandaag de dag verschillende soorten aesthetics die je kan zijn, zoals VSCO-girl of Dark Academia.

Aangezien de binnenvaart al jarenlang met het personeelstekort kampt, is het de vraag of deze subcultuur misschien ook verdwijnt of verandert. ‘’Ik vind het lastig om te zeggen, maar vroeger was er al een cultuur in de binnenvaart. Deze werd overgegeven van vader op zoon of dochter. Vandaag de dag is deze cultuur al een stuk minder. Wanneer je kijkt naar tien jaar geleden van de verhouding van schippersfamilie, ongeveer 70%, en die van de wal afkwamen 30%. Nu is dit tegenwoordig totaal omgedraaid”, zegt Van der Straaten, ‘’Het zou mogelijk ook aan het personeelstekort kunnen liggen. We halen natuurlijk ook veel personeel uit het buitenland, zoals Filipijnen of Roemenen. Zij hebben ook weer een andere cultuur en daarmee verandert de cultuur aan boord wel. Een Filipijn drinkt en eet vaker zelf voorop in plaats van in de stuurhut. Het wordt meer multicultureel.”