Reportage

Coronademonstraties worden steeds groter

‘Ik kom hier in m’n eentje naartoe maar zo voelt het niet’

Zaterdag 4 december was het in het normaal rustige park Transwijk in Utrecht decor voor de onderhand bijna wekelijkse landelijke coronademonstraties. Dat de politiek zich bezighoudt met doorvoeren van een 2G beleid is niet onopgemerkt gebleven bij een groot deel van de bevolking. Groepen demonstranten die wekelijks door heel het land toeren lijken alsmaar groter te worden, hoe komt dat?

 ‘Naast dat ik in mijn recht sta om te demonstreren geeft het hier zijn ook een community gevoel, je komt vaak dezelfde mensen tegen en bouwt soms ook vriendschappen op’

Tobias Druijf 5 december 2021

Bij aankomst op het altijd drukke station Utrecht centraal was de sfeer al wat gespannen, veel politie en hier en daar wat mensen in een legeruniform of met nog onleesbare bordjes die de uitgang van het station aan het zoeken waren. Verdwaalde demonstranten waren er niet veel te vinden aan aangezien de hele route naar park transwijk keurig was blootgelegd door politie en ME busjes die als voorzorg al langs de kant waren gezet.

Dat het eindelijk gestopt was met regenen was voor veel demonstranten een opsteker, het park lag er echter wel nat, modderig en grauw bij. Geen ideale omstandigheden voor een goede demonstratie. Als ik een omstander vraag of het weer veel mensen tegenhoudt om te gaan demonstreren dan reageert hij: ‘Het weer is niet top vandaag en de omstandigheden ook niet, maarja, die zijn er nooit anders zouden wij hier ook niet staan vandaag’. Transwijk was daarom het decor van veel modderige schoenen afgelopen zaterdagmiddag maar dat mocht de stemming bij de 4000 demonstranten niet drukken.

Community

De demonstrant (linksboven op de foto met zijn telefoon in zijn hand) verteld dat dit een van zijn eerste protesten is waar hij is geweest. “Ik heb een prik gehad, maar dat betekent niet dat ik het eens ben met waar de overheid mee bezig is. Alle landen om ons heen beginnen een 2G beleid door te voeren en ik zie dat echt niet zitten. Ik ben klaar met over me heen laten lopen en ik wil een keer wat doen en voor mijn mening uitkomen. Dit leek me de perfecte plek daarvoor.”

Hij denkt zeker dat hij vaak gaat terugkomen, zeker nu hij ziet dat het ook echt nut heeft om te komen demonstreren.

“Ik kom hier in m’n eentje naartoe maar zo voelt het niet, er hangt hier een verwelkomende sfeer en iedereen hier is ook heel aardig tegen me. Het is bijna alsof ik ze al jaren ken. Je deelt allemaal een bepaalde visie en het is toch fijn om daar hier over te kunnen praten en je stem te laten horen.”

Volgens Jeroen Bakker (onderzoeker universiteit Utrecht) zit de enorme groei van de groep coronademonstranten ook in andere factoren naast groepsgevoel. “Gebruikers zijn op Telegram en Twitter – al dan niet bewust – actief in ‘topic communities’: groepen gebruikers die elkaar vinden door een gedeelde interesse. Uit ons onderzoek blijkt dat deze groepen niet los van elkaar staan. Zo troffen we op Telegram aankondigingen van coronademonstraties aan in boerenprotestgroepen, en werden er oproepen voor boerenprotesten gedeeld in groepen die zich tegen coronamaatregelen keren. Er blijkt dus sprake te zijn van actieve pogingen tot samenwerking.”

Die samenwerkingen tussen actiegroepen komen volgens Bakker tot stand doordat ze allebei een anti-establishment factor aanwezig is, die gedeelde opinie zorgt voor samenwerking en op den duur ook voor de groei van een groep zoals je nu ziet bij coronademonstraties.

“De gemene deler lijkt een breed gedragen anti-establishmentsentiment dat bij de onderzochte bewegingen vooral binnen de boeren- en corona-actiegroepen leeft. Frustratie over concrete onderwerpen, zoals het stikstofbeleid en de strenge coronamaatregelen, kan leiden tot een verlies in vertrouwen in de overheid, media, wetenschap en andere vormen van autoriteit die tegen het belang van de groep ingaan. Dit groeiende wantrouwen blijkt een vruchtbare voedingsbodem voor alternatieve narratieven en extreme geluiden, die ook in toenemende mate in de Nederlandse politiek worden gerepresenteerd en versterkt.”

De persoon achter het bord

Park Transwijk leek zaterdag wel het decor van een festival, de rij gele dixies, harde muziek en kraampjes waar ze goedjes uitdeelde. In een eerste oogopslag was de stemming ook redelijk vrolijk bij de mensen, dat vond ik zelf nogal tegenstrijdig met het beeld wat ik mezelf voor geschetst had van een demonstratie, zeker sinds de avondklok rellen van begin dit jaar.

‘Bij het invoeren van de avondklok in januari 2021 braken er overal in het land rellen uit. Dat was het begin van een nieuw fenomeen, concluderen wetenschappers nu, na bestudering van de rellen. De rellen waren uniek omdat er een ‘ongekend diverse’ groep relschoppers bij elkaar kwam. Naast ‘echte’ coronademonstranten speelden bijvoorbeeld ook voetbalhooligans, doelbewuste plunderaars, verveelde jongeren en extreemrechtse Pegida-aanhangers een kwalijke rol.’ ( Bron: Trouw, 2021)

Dit beeld hadden Hans en Janneke (onderstaande foto) niet echte namen i.v.m. privé redenen) totaal niet bij een demonstratie. “Demonstreren is voor ons een mooie samenkomst van mensen met een gemeenschappelijke mening, daar hoeft geen geweld bij te pas te komen” Voor hun part waren de jongeren die in Den Bosch of Rotterdam vernielingen aanrichten niks meer dan relschoppers. “Dat waren geen demonstranten maar vandalen ”.

Wel zien ze een gemeenschappelijke overeenkomst met de alinea uit Trouw en dat is de samenkomst van veel verschillende groepen. “We gaan nu een aantal maanden naar demonstraties en het valt ons op dat er mensen komen met veel verschillende achtergronden, het is niet dat er alleen maar wappies rondlopen zoals jullie ons noemen”.

Dit concludeerde onderzoeksbureau Emma ook, zij deden na de avondklokrellen onderzoek naar de samenstelling van de groep demonstrante, de uitkomsten deelden ze met Trouw.

“De verschillende groepen demonstranten hadden één ding gemeen: een vaag gevoel van wantrouwen tegen de overheid”, zegt hoofdonderzoeker Hans Moors. “Hoewel deze mensen op veel andere punten waarschijnlijk compleet verschillende politieke overtuigingen en maatschappelijke opvattingen hebben, bracht dit gedeelde gevoel ze bij elkaar. En dat gevoel werd sterker naarmate de coronacrisis voortduurde.”

Ook in de demonstraties tegen het stikstofbeleid zie je hetzelfde gebeuren, zegt Moors. “Ook hier is het wantrouwen tegen de overheid de belangrijkste gemene deler, want een deel van de demonstranten heeft zelf geen agrarische achtergrond. Dat maakt de groep demonstranten vager, maar groter. En hoe groter die groep wordt, hoe sneller dit leidt tot escalatie. Een grote mensenmassa heeft een opzwepend effect.”

Hans en Janneke zijn al naar meer dan tien coronademonstraties waren gegaan en dus ook voor deze demonstratie in Utrecht vroeg hun bed uit waren gekomen. Ze zijn fel aanhanger van “Forum” en dat kwam dan ook zeker terug in de boodschap die ze wilde uitstralen. Terwijl ik met ze in gesprek ben worden ze meerdere malen gegroet door voorbijgangers die ze herkende van vorige demonstraties. “Je kent natuurlijk niet iedereen bij naam maar na verloop van tijd zie je steeds dezelfde mensen en dan is het natuurlijk leuk om met elkaar in gesprek te gaan over onze gedeelde visie of over hele normale dagelijkse dingen. Je vormt hier ook echt vriendschappen en dat vind ik zo leuk hier aan”

De aanwezigheid van Forum op zoveel plekken waar coronademonstraties waren vonden ze logisch “ Forum is de enige partij die zegt waar het op staat”

Toch haalt het niet weg dat Park Transwijk naarmate de dag meer en meer op een Forum voor democatie- rally begon te lijken als een coronademonstratie.

Verloop

Waar de demonstratie eigenlijk in Neude (het centrum van Utrecht) zou plaatsvinden, werd de locatie toch kort voor zaterdag veranderd naar park Transwijk in Kanaleneiland. Hoewel de verplaatsing van de locatie bij veel mensen niet echt in de smaak viel was het voor de gemeente en ook een deel van de organisatoren wel te verantwoorden. “We hebben hier te maken met een grotere groep mensen dan waar we eerder op hadden gerekend en het is verstandig om de demonstratie te verplaatsen om zo iedereens veiligheid te kunnen waarborgen.”

Die veiligheid is belangrijk voor iedereen volgens Trouw, onderzoeksinstituut Emma publiceerde na de avondklokrellen dat een van de factoren dat het zo misging in bijvoorbeeld Eindhoven kwam door een grote groep verschillende mensen op een verkeerde plek.

“De amorfe samenstelling van de demonstranten maakt het voor de politie steeds lastiger om goed te handhaven. Voorheen had de politie meestal een vrij uniforme groep tegenover zich, bijvoorbeeld een agressieve meute voetbalsupporters. Tegenwoordig komt de een om te rellen, en de ander om vredelievend te demonstreren. Het onderscheid is niet altijd in een oogopslag te zien.”

Gelukkig verliep de mars geheel rustig en probleemloos ondanks dat er nog een kleine groep antifa demonstranten die zich in het zwart en voornamelijk onherkenbaar gekleed zich langs de weg had verzameld om de confrontatie aan te gaan. Spandoeken met teksten als “Extreemrechts is niet Utrechts” en “030 tegen nazi’s” moesten de onvrede bij de tegendemonstranten kenbaar maken. Gelukkig ontstond er geen geweld tussen de groepen en bleef het bij verhitte discussies.

De politie had geëist dat er niet meer dan 5700 mensen aanwezig mochten zijn en ook mocht het protest en de daaropvolgende mars niet tot later dan 15:00 duren. Er waren door de gemeente in het park nog borden geplaatst om zo duidelijk te maken dat de 1,5 meter aangehouden moest worden, maar dat was ook al naar de verwachting niet iets waar mensen zich aan gingen houden.

Er is uiteindelijk een enkele aanhouding verricht, de man die een aanhanger neer had gezet met daarop led schermen die dreigende teksten richting Hugo de Jonge afbeeldde mocht zich nader verantwoorden op het politiebureau.