https://youtu.be/A73qQYn11wA

Abd is Syrische vluchteling en is zes jaar geleden in Nederland komen wonen. Hij had altijd al twijfels over zijn islamitische geloof, maar hoe verder hij van huis ging, hoe meer hij ging twijfelen. De tegenstellingen werden hem zoveel, dat hij besloot volledig van het geloof af te stappen. Nu maakt hij video’s op social media met als doel het taboe binnen de Islamitische gemeenschap rond twijfelen en geloofsverlaters te doorbreken. Hij wil dat het mogelijk is om zelf na te denken, vragen te stellen en er ook voor uit te durven komen. In de documentaire Taboe van twijfel vertelt hij zijn persoonlijke verhaal en hoe dit hem heeft gebracht tot zijn doel om het taboe te doorbreken.

Hij is te vinden op social media accounts via: ExmoslimNederland.

Door de maatregelen die genomen werden om de coronacrisis enigszins onder controle te krijgen, waren veel werknemers genoodzaakt thuis te gaan werken. Het zorgde voor een enorme groei in online-verkopen. Zoals te zien in de bovenstaande grafiek, volgt de groei van verkoop via webwinkels, ongeveer hetzelfde verloop als het zoekvolume van “Thuiswerken” via één van de grootste webwinkels van Nederland: bol.com. Volgens ondernemer Jorn Kooistra is dit zeker niet puur toeval.

De blauwe staafgrafieken geven het zoekvolume van “thuiswerken” aan. Pas in het vierde kwartaal van 2020, toen corona dus al ongeveer een jaar aan de gang was, heeft dit echt een boost gekregen. Volgens Kooistra gingen thuiswerkproducten vooral in februari, maart en april dit jaar erg hard. Hij heeft hier zelf op ingespeeld door te starten met het verkopen van meubels en kantooraccessoires zoals muismatten, laptopstands en bureaustoelwieltjes. Kooistra geeft aan dat hij merkt dat facturen vaker opgevraagd worden door werkgevers, vooral bij thuiswerkproducten. “Er waren best een aantal bedrijven die hun werknemers een bepaald budget gaven om kantoorartikelen te kopen voor thuis. Ze gaven hun werknemers dan bijvoorbeeld duizend euro, om daarmee thuis een ergonomische werkplek te maken,” legt hij uit. Wat hem het meeste opvalt is de absurde bedragen die mensen wilden betalen voor producten die voor corona amper verkocht werden. Met enige verontwaardiging, maar toch tevredenheid vertelt hij: “Op het hoogtepunt vroeg ik voor een product vijf keer de normale vraagprijs en het werd alsnog veel beter verkocht dan voor corona.”

Zoals in de grafiek duidelijk te zien is, zet er sinds dit jaar weer een daling door. De grote piek begint zijn tol te eisen. Waar corona voor ondernemers zoals Kooistra enorm veel winsten met zich mee bracht, ligt de verkoop van veel producten nu op zijn gat. “De thuiswerkproducten kregen in dit jaar februari, maart, april ook een boost, toen gingen die heel hard. Bepaalde producten gaan totaal niet meer hard, die verkopen eigenlijk bijna niet meer. Het is bij sommigen zelfs minder dan wat het voor corona was.”

Niet alleen Kooistra merkt dat de piek over is en plaats maakt voor een forse daling. Consumenten beginnen meer terughoudend te worden, door de prijsstijging van veel producten. De hogere prijs voor energie en gas, zorgt niet alleen dat de producten duurder worden, maar huishoudens houden ook minder geld over in de maand. Daarnaast is de vraag naar thuiswerpproducten meer bevredigd. Werknemers hebben nu over het algemeen hun thuiskantoor geïnstalleerd en grote aankopen hiervoor zijn niet meer nodig. Kooistra geloofd dat de trend van thuiswerken wel blijft doorzetten. “Ik verwacht dat thuiswerken ook na de coronacrisis populair gaat blijven, omdat ze er nu achter zijn gekomen dat dat best een goed systeem is,” vertelt hij.

Facebook verwijderde in vier maanden tijd meer dan 18 miljoen berichten met misleidend nieuws over het coronavirus. Ook voor de tijd van het internet kregen complottheorieën een boost tijdens (gezondheids)crisissen. Misschien dachten ze tijdens de Spaanse griep niet meteen aan microchips, maar ook in die tijd werd biologische oorlogsvoering als verklaring van de ziekte gezien. De parallellen zijn duidelijk, aldus historicus Ivo van de Wijdeven.

Een eeuw geleden (1918) was er ook een massale ziekte, de Spaanse griep, hoe zag de situatie er toen uit?
Je moet je voorstellen dat mensen niet wisten wat hen overkwam. Er was opeens een ziekte met een onduidelijke oorzaak. We weten nu dat het om een griepvirus ging, maar de term ‘virus’ werd pas in 1933 ontdekt. Doktoren stonden machteloos. Ze probeerden van alles, maar niets leek te helpen. Er waren hier in Nederland dorpjes waar iedere dag een begrafenisstoet voorbijtrok en hele gezinnen weggevaagd werden door de ziekte.

Een onzekere tijd dus, welk effect had dat op de vorming van complottheorieën?
Mensen waren bezorgd, ongerust en angstig. Ze wisten niet wat hen overkwam en zoals zo vaak gebeurt tijdens een crisis, gingen mensen nadenken over de oorzaak. Die ideeën krijgen in tijden van crisis een extra zetje. Als je helemaal niet weet wat er gebeurt, ga je zoeken naar antwoorden. In dat geval is een complottheorie een hele aantrekkelijke en makkelijke verklaring. Als je er zelf niets aan kunt doen, houd je er ook nog een positief zelfbeeld aan over. Die externe oorzaak is een verklaring, waardoor je weer meer grip op de situatie krijgt. Mensen gaan natuurlijk met elkaar praten, ze gaan hun ideeën uitwisselen. Tegenwoordig gaat dat ontzettend snel door het internet, maar ook toen wisten die geruchten echt wel hun weg te vinden.

Welke specifieke theorieën uit die tijd zijn te vergelijken met die van het heden?
Tegenwoordig zijn er mensen die denken dat de Big Pharma achter het virus zit, om meer te verkopen en macht te krijgen. Dit vertoond overeenkomsten met een gerucht tijdens de Eerste Wereldoorlog. In die tijd was Duitsland de ‘grote boeman’ van de wereld. Het ging rond dat de Duitse medicijnenfabrikant Bayer in opdracht van de Duitse keizer de wereldwijd veelgebruikte aspirinepillen zou vergiftigen. Dit gerucht ging zo ver, dat de Amerikaanse tak van de producent in de krant liet weten dat de aspirine in de Verenigde Staten écht niets te maken had met de Duitse tak. Een ander gerucht over Duitsland was dat ze onderzeeërs inzetten om in de Verenigde Staten gassen los te laten met bacillen erin. Anderen dachten weer dat Duitse geheimagenten naar drukbezochte plekken zoals theaters gingen, om daar reageerbuisjes met giftig spul te verspreiden.
In Europa was er een theorie dat de gifgassen die bij de loopgraven gebruikt werden, over zouden vliegen naar de rest van het continent en dat dat mensen ziek maakte. Verder werden de vele lijken aan het front als oorzaak van de ziekte gezien, omdat het rottingsproces dampen liet opstijgen. Biologische oorlogsvoering was in die tijd een theorie die veel voorkwam, net als vandaag de dag.
De angst voor het nieuwe keert ook vaak terug. Wat we nu met 5G zien, is vergelijkbaar met een theorie tijdens de Russische griep in 1889. Elektriciteitsnetwerken werden eind 19^e eeuw aangelegd. Toen veel mensen in die periode ziek werden, kregen de elektriciteitspalen de schuld. Ze zouden ziektes veroorzaken door de straling.

Toen was Duitsland dus de boeman, nu heeft China die rol gekregen…
Ja, Trump noemde het ook heel consequent het Chinavirus of Wuhanvirus. Het zou ontsnapt zijn uit een lab in Wuhan. De politieke tegenstander zwartmaken hoort er echt bij, dat was ook zo tijdens de Spaanse griep. Die ziekte heeft die naam gekregen, omdat de Spaanse media als eerst erover schreven, maar in Spanje heette het de Franse griep. In Italië noemden ze het de Duitse griep, in Duitsland was het de Russische griep en daar was het weer de Chinese griep. In 1918 kreeg een vijandelijk land de schuld, in de grotere parallel in de geschiedenis zijn het vaak buitenstaanders. Dit fenomeen zag je al bij eerdere ziektes zoals de Zwarte Dood, waar Joden het moesten ontgelden.

De rol van de overheid was begin 20^e eeuw heel anders, welk effect kan dat gehad hebben op de vorming van complottheorieën?
De overheid deed toen vrij weinig, omdat ze gewoonweg niet wisten wat het was. Het was wel zo dat scholen en drukbezochte plekken, zoals theaters, gesloten werden. In de Verenigde Staten was het in de meeste staten zelfs verplicht om een mondmasker te dragen. Het was dus niet zo dat de overheid het zomaar liet gebeuren, maar ze deden minder dan nu. Mensen gingen toen op zoek naar andere verklaringen, en wezen met beschuldigende vinger naar de vijand. Complottheorieën over de eigen overheid kwamen minder voor. Vandaag vinden sommigen dat er teveel ingegrepen wordt, ze denken dat er iets achter móét zitten en dat de overheid de burgers probeert te controleren. Mensen zullen altijd de situatie vergroten. Toch blijft het dezelfde onzekerheid en hetzelfde idee dat je normale leven aangetast wordt. Mensen denken dat ze de grip kwijtraken als iemand anders de controle overneemt. Als de overheid, zoals nu, een lockdown of avondklok afkondigt, ben je die grip kwijt. Het is dan makkelijk om de overheid de schuld te geven.

Al die parallellen, wat zou dat kunnen zeggen over het fenomeen complottheorieën?
Dat ze van alle tijden zijn. Het is niet iets van nu, niet van honderd jaar geleden, maar van altijd. Altijd als er verandering of ontwikkeling is waar men geen grip op kan krijgen of angstig voor is, komen er verhalen. Altijd anderen de schuld geven, een oplossing zoeken voor iets wat je niet begrijpt. Het algemeen aanvaarde idee in de Middeleeuwen was dat de Zwarte Dood een straf van God was, maar dat is een beetje onbevredigend, dus ging men op zoek naar vijanden die erachter konden zitten.

De Ever Given blokkeerde op 23 maart 2021 het Suezkanaal in Egypte. Ondertussen is de opvallende blokkade opgelost, maar de schade zal nog lange tijd voelbaar zijn in meer dan alleen de logistieke sector. Lucas Deijkers (21) is tweedejaars student International Business and Supply Chain Management aan de Hogeschool Rotterdam. Zo’n twee weken geleden kwam het nieuws binnen dat het Suezkanaal geblokkeerd werd door een groot containerschip, Lucas zat op dat moment op het puntje van zijn stoel om de situatie te volgen. Vandaag gaat hij de sfeer in de haven van een afstandje bekijken.

Het is nog vroeg als Lucas zijn jas pakt om richting de Rotterdamse haven te gaan. Beneden staat een auto op hem te wachten, hij stapt in. Hoe dichterbij hij komt, hoe meer industrie in het landschap te zien is. Grote distributiecentra, ontzettend veel vrachtwagens en in de verte de haven. Na een half uurtje rijden komt hij aan in Hoek Van Holland, waar hij uitzicht heeft over de ingang van de grootste haven van Europa. Een dag geleden is hier het eerste schip uit de file van het Suezkanaal binnengevaren. Dit was de eerste van velen die nog moeten komen. “Ik vond het heel apart, ik kon me niet herinneren dat zoiets als dit ooit eerder is gebeurt. Mijn verwachting was dat de blokkade maar eventjes zal duren, in ieder geval niet langer dan een dag. Toen ik de volgende dag hoorde dat er nog geen vooruitgang was gekomen, begon ik me zorgen te maken over de invloed van de blokkade op alle andere schepen. De enige andere optie is om langs de Kaap de Goede Hoop te varen, maar dat voegt natuurlijk veel reistijd toe.” Ondanks de langere reistijd, leek Kaap de Goede Hoop toch een betere optie te zijn voor sommige bedrijven. Persbureau Bloomberg liet eerder weten dat een deel van de vrachtschepen nu via Zuid-Afrika op weg is naar de haven van Rotterdam. Ze wilden toch het zekere voor het onzekere nemen, ondanks dat het extra kosten en tijd met zich meebrengt.

Het is rustig in de haven. Er is nog weinig te merken van de enorme hoeveelheid containerschepen die na de blokkade weer aan het varen zijn naar Rotterdam. Vanuit de file in het Suezkanaal zijn er minstens zestig vrachtschepen op weg naar de haven waar Lucas zich op dit moment bevindt. Het blijft niet bij die zestig. De schepen die vanuit andere windstreken moeten komen, zijn ook op weg naar Rotterdam. Een vrouw van rond de vijftig komt voorbijgelopen met haar Duitse Herder en hoort Lucas praten over de blokkade. Ze vertelt dat ze vaak op deze plek komt, omdat ze de haven zo indrukwekkend vindt. “Het is duidelijk wel rustiger dan normaal. Ik weet alleen niet of dat nu komt door de blokkade of iets anders, ik heb me er nog te weinig in verdiept,” zegt ze lachend,

terwijl ze weer verder wandelt. Het lijkt op een stilte voor de storm, want er wordt inderdaad veel drukte in de haven verwacht komende tijd. Lucas geeft toe dat hij niet goed weet hoeveel schepen er normaal zijn, omdat dit één van de eerste keren is dat hij de haven een bezoekje brengt. “Ik had het drukker verwacht. Veel schepen moeten natuurlijk nog komen vanuit het Suezkanaal, maar een groot deel van de schepen komt ook gewoon vanuit het westen van de Atlantische Oceaan, misschien ligt het wel gewoon aan het tijdstip,” zucht hij, terwijl hij staart naar een schip in de verte. Het is geen containerschip, maar er is wel duidelijk te zien dat er vrachtauto’s op vervoerd worden.

Een student Supply Chain Management maakt een gebeurtenis als dit waarschijnlijk anders mee dan veel anderen. Lucas vertelt: “Supply Chain gaat over de gehele waardeketen van een product, van ontstaan tot het consumeren of terugsturen ervan. Daar komt heel veel logistiek bij kijken natuurlijk. Producten en materialen moeten heel de wereld over gezonden worden en dat gebeurt voor een groot deel via vrachtschepen.” Vrachtschepen zijn vandaag de dag een belangrijk onderdeel van de wereldwijde economie. Dankzij de enorme hoeveelheid containers die ze kunnen vervoeren zijn ze efficiënt en verder zijn ze relatief veilig. In het Suezkanaal passeert circa 12% van de wereldhandel via containerschepen, daarom heeft de blokkade zo’n grote invloed. Ondanks dat het werk in de haven nog gewoon doorgaat en er weinig opvallends te zien is, voelt Lucas wel wat er te wachten staat en hoe groot dit eigenlijk is voor de branche waar hij voor studeert. “We leren vaak in boeken over de invloed van onderbrekingen in de keten. Dit is één van de eerste echte, grote voorbeelden die ik meemaak. Het Suezkanaal is maar een hele smalle doorgang, maar het belang ervan wordt al snel duidelijk als je ziet hoeveel vracht er iedere dag weer doorheen komt. Ik vind het heel boeiend om de werkelijke invloed te zien en te volgen van zo’n verstoring,” vertelt hij enthousiast.

Lucas wrijft een paar keer in zijn handen, hij had geen rekening gehouden met de koude wind die hem te wachten

stond aan zee. Hij loopt richting de pier om dichter bij het water te komen. Terwijl er een groot schip langzaam voorbijvaart, denkt hij na over de impact van de blokkade op de haven aan de overkant: “Ik denk dat de drukte sowieso nog moet komen. De boten kunnen de haven uiteindelijk wel binnen, maar ze moeten door de drukte waarschijnlijk weer iets langer wachten voor groen licht. De haven is niet gewend om zo’n grote hoeveelheid opgestopte vracht binnen te krijgen, dus dat wordt nog even een uitdaging.” Het eerste probleem is dat de vrachtschepen langer moeten wachten voor de kust, dit brengt extra kosten met zich mee. Verder moet er genoeg capaciteit zijn om de vracht te lossen. Daarbij moeten er genoeg treinen en vrachtauto’s zijn om de vracht vanuit de haven weer verder te verspreiden. De schade die de blokkade in slechts een paar dagen heeft aangericht is nog afwachten. Het wordt door sommige experts geschat op 850 miljoen euro. Verzekeringsbedrijf Allianz schat de totale schade zelfs op zes tot tien miljard per week. “Het stopt niet in de haven zodra de schepen gelost zijn, het probleem gaat ook verder op het land,” legt Lucas uit. Daar heeft hij gelijk in. Er staan moeilijkheden op de loer door de drukte met vervoer van containers op het land of met binnenvaartschepen. Containers zullen worden opgestapeld in de haven, maar moeten ook zo snel mogelijk weer verder, zonder dat er veel meer extra capaciteit op treinen of vrachtauto’s gemaakt kan worden.

De blokkade blijft dus niet alleen bij het Suezkanaal. In Rotterdam zullen schepen door de drukte moeten wachten en op het land zullen de problemen voelbaar zijn. Voor Lucas is deze blokkade een duidelijk voorbeeld van hoe belangrijk het is om ieder onderdeel in de keten optimaal te laten verlopen. Het is een tastbare gebeurtenis van iets waar hij normaal in boeken over moet leren. Ondanks de gedachte aan de schade, gaat hij tevreden op een bankje zitten. Hij kijkt nog even naar de overkant, waar de haven een goedlopende machine lijkt te zijn. “Ik vind het wel mooi eigenlijk, ik vind het zeker wat hebben die industrie. In de verte zie ik de stoom uit hoogovens komen en dichterbij passeren schepen ons, dat is toch een prachtig plaatje? Het lijkt me wel wat om hier te kunnen werken over een paar jaar,” lacht hij.

“Na acht maanden van kleine veranderingen in mijn gewoontes, is het mij gelukt om afvalvrij te leven,” aldus Elisah Pals, oprichter van Zero Waste Nederland. Een zero-waste lifestyle. Nu nog vaak gezien als een extreme keuze, waar een hoop aanpassingen en moeilijkheden bij komen kijken. Toch zal dit binnen dertig jaar de werkelijkheid worden voor iedere Nederlander, tenminste volgens de doelstellingen van de overheid. Op welke manier wordt het mogelijk om in 2050 geen afval meer weg te gooien en klopt de uitleg van recyclen eigenlijk wel?

In de doorsnee Nederlandse supermarkt vind je bijna alleen producten met een plastic verpakking. Niet zo gek dan dat organisatie Milieu Centraal vermoedt dat de gemiddelde Nederlander zo’n zeven plasticverpakkingen per dag verbruikt. Hier moet verandering in komen volgens het gezicht van Zero Waste Nederland Elisah Pals. “We hebben niet alleen een handjevol mensen nodig die deze manier van leven perfect uitvoert, maar juist heel veel mensen die op een bewustere manier met afval omgaan,” legt Pals uit.  Op dit moment ergert ruim driekwart van de Nederlanders zich aan de afvalrijke verpakkingen rond producten. Ondanks de grote frustratie, blijft het verbruik van plastic stijgen.

Toch klinkt Pals positief over het terugdringen van afval verbruik, “We bereiken met ons platform dagelijks al duizenden mensen en dit blijft groeien.” Ze blikt terug op een aantal jaar geleden, toen het begon bij een klein groepje die zelf hun beker meenam naar een koffiezaak, omdat ze uit zichzelf bewust bezig waren met afvalvermindering. “Bedrijven hebben zulke acties opgepakt, omdat ze een groei zien in besef bij hun consumenten over duurzaamheid, daarbij kan het kosten besparen op verpakkingen. Dit heeft ervoor gezorgd dat de volgende groep ook aangesproken wordt. Dit zijn de mensen die wél beseffen dat afval een probleem is, maar nog niet grote stappen nemen om hun afval te verminderen,” aldus Pals.

Op de vraag of de doelstelling van een volledig circulaire economie haalbaar is in 2050 geeft Pals een verontrustend antwoord: “Ik ben bang dat de definitie van circulair of recyclen verkeerd wordt opgevat. Sommigen zien de verbranding van afval voor energie namelijk ook als recyclen.” Nochtans kan het verbranden van laagwaardig plastic soms een betere keuze zijn dan het recyclen ervan. Dit komt doordat het proces om laagwaardig plastic te recyclen qua uitstoot ruwweg hetzelfde is aan de verbranding ervan. Dit is ook hoe Zweden ernaar kijkt. Daar wordt volgens de overheid 100% van het afval gerecycled, maar in dit cijfer wordt dus verbrand afval meegerekend. Nochtans heerst er in Zweden een groot besef rond duurzaamheid. De gewone burger scheidt daar netjes het huishoudelijk afval en de overheid maakt zich hard voor verduurzaming. Denk bijvoorbeeld aan de uit Zweden opgekomen trend ‘plogging’, waarbij mensen tijdens het joggen afval oprapen en in de juiste afvalbak gooien.

Ook futuroloog Freija van Duijne (44) heeft bedenkingen over het behalen van de doelstelling, maar om een andere reden. “Die doelstelling is eigenlijk meer ter inspiratie geformuleerd heb ik de indruk,” aldus Van Duijne. Zij denkt dat de bedoeling juist was om  aan te zetten om hard aan de slag te gaan. “Een volledig circulaire economie in 2050, dat klinkt zó groot, dat er actie móét worden ondernomen. Ik hoop ook dat het zo werkt dat mensen zich geïnspireerd of gesteund voelen,” aldus Van Duijne. Ze ziet een scenario voor zich waarin volledige circulariteit mogelijk is, ook al moet er nog veel budget en tijd aan voorbijgaan. Ze legt uit dat een belangrijk onderdeel hiervan is dat de hele economie ‘natuur-inclusief’ moet worden, door te kijken hoe wij als mens een positieve invloed kunnen hebben op de natuur. “Qua afval is dematerialisatie een belangrijke trend, dus dat je zo min mogelijk materialen gebruikt, die zo licht mogelijk zijn. Dat kan op allerlei manieren, bijvoorbeeld door een ecologische manier van produceren. We zitten nu in een fase waarin besef van het belang hiervan steeds meer groeit,” vertelt Van Duijne. Het zal volgens haar steeds meer de gewoonte moeten zijn er zodanig geproduceerd wordt dat materialen in een volgende levensfase weer voor iets anders gebruikt kunnen worden. Ze geeft toe dat het nog een grote opgave wordt om dit bij elk productieproces in praktijk te brengen.

Ceriel Lucker (26), is als productontwerper geïnspireerd door het idee van een circulaire economie. Hij ontwerpt producten met materialen die anderen als afval zouden beschouwen. Denk bijvoorbeeld aan de NS-speaker, die volledig is gemaakt van materialen uit een oude trein. Hij geeft zelf aan dat hij het enorm waardeert wanneer mensen zijn producten aanschaffen, maar dat de boodschap die hij wil geven met zijn producten veel belangrijker is. “We moeten kijken naar materialen die duurzamer zijn en de mogelijkheid bieden voor een tweede leven, en dan niet alleen om te verbranden tot energie,” aldus Lucker. Verder geeft hij aan dat er ook een verandering moet komen in het consumptiepatroon van consumenten. “We kunnen wel met duurzamere materialen werken, maar er zal er weinig veranderen als consumenten op dezelfde manier blijven kopen. ”

We moeten dus weg van de consumptiemaatschappij en op naar een circulaire economie. Dit kan bereikt worden door anders te kijken naar afval, duurzamer te produceren en op een bewustere manier te consumeren. Ondanks dat er nog een lange weg te gaan is, met grote investeringen en drastische veranderingen, is er al veel ruimte voor individuele bijdragen. Cold-turkey zero waste gaan leven is niet eens nodig, maar steeds bewuster omgaan met afval kan al enorm helpen. Een volledige circulaire economie bereiken binnen dertig jaar lijkt misschien iets aan de enthousiaste kant, maar de richtlijn is een hulpmiddel om gezamenlijk de goede koers op te varen naar een schonere wereld.