* Op deze pagina staan alle producties die ik voor HUB in de eerste tien weken van het afstudeersemester heb gemaakt. Scroll verder om alle producties te bekijken.
Innovative kaart HUB:
* De links naar de artikelen zijn nog in aanmaak dus, die zijn er nog niet bijgevoegd. De interactieve kaart is nog prototype.
Klik hier voor de interactieve kaart
Verbazing over dichte fietstunnel bij bewoners Cartesius: “We snappen er niets van”
Al een tijd ligt er een splinternieuwe fiets- en voetgangerstunnel gevestigd op de Locomotiefstraat. Deze is bedoeld om de wijken Cartesius en Wisselspoor met elkaar te verbinden en om makkelijk in de binnenstad van Utrecht te zijn. Echter is deze nog steeds dicht en waarschijnlijk gaat de fietstunnel op korte termijn ook niet open. Het Wisselspoor is al een tijd bewoond, maar nu ook de eerste bewoners van de Cartesius wijk zijn gesetteld groeit de ergernis over de dichte fietstunnel.
De verbinding is niet alleen handig voor de bewoners van Cartesius en het Wisselspoor, ook is het prettiger voor het woon-werkverkeer van Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern. Het open van de fietstunnel zou lijden tussen de 500 en 1000 dagelijkse fietsbewegingen voordat de nieuwe sporthal en school opgeleverd worden. “Dit heeft gevolgen voor de sociale veiligheid”, vertelt de gemeente. “En om een veilige fietsverbinding te garanderen over privéterrein moeten er verschillende maatregelen genomen worden”, vult de woordvoerder van gemeente Utrecht aan. De verwachting is dat een groot aantal woningen samen met de nieuwe sporthal en basisschool in 2026 af zullen zijn, dan wordt de tunnel ook ter beschikking gesteld. “Om de fietstunnel eerder te openen moeten er tijdelijke fietspaden worden aangelegd, dat gaat ongeveer 6 ton kosten en dat geld is er niet”, laat gemeente Utrecht weten.
De nieuwe bewoners van de Cartesius wijk gingen ervan uit dat de fietstunnel open zou zijn als een deel van de woningen opgeleverd zou worden. Bewoners Roel en Thomas dachten dit ook: “In alle promotie over de nieuwe woonwijk werd gezegd dat het dicht bij de stad zou zijn dankzij de tunnel op de Locomotiefstraat, helaas is dit een valse belofte”, vertelt Roel.
Voor hen en andere inwoners is het een raadsel waarom de tunnel dicht is. “We snappen er niks van”, vertelt bewoner Thomas. “Het verhaal is dat ze de veiligheid niet kunnen garanderen met al dat bouwverkeer, maar de enige weg naar ons heeft al twee opritten voor bouwterreinen waar af en aan vrachtwagens, kranen en ander bouwverkeer op en af rijden, dus dat is ook niet echt veilig te noemen”, vult bij aan.
Er is nog een derde partij betrokken bij de spoorwegtunnel, namelijk ProRail. Zij hebben laten weten niet te willen reageren, omdat de gemeente over het besluit gaat wanneer de fietstunnel opengaat.
Met een groepje bewoners is er een petitie gestart om de onvrede over de spoorwegtunnel te uiten. Ook bewoner Roel staat achter deze petitie: “Ik vind het persoonlijk belachelijk dat de fietstunnel pas dan op gaat.” vertelt hij. “Ik vraag mij wel af of de petitie iets gaat opleveren.” Vult hij met weinig vertrouwen aan.
In november wordt de tweede woontoren van de nieuwbouwwijk opgeleverd. De bewoners hopen dat de tunnel tijdelijk wordt opgesteld, zodat de weg naar de binnenstad van Utrecht makkelijker is. Zodra de Cartesius wijk helemaal klaar is, zal de vraag naar fiets en voetgangerstunnel toenemen, voor de gemeente is dat reden genoeg om de opening uit te stellen en dus heeft de oplevering van het Track-gebouw geen invloed op het vervroegen van de opening van de spoorwegtunnel.
De historie van een ‘Stoer stukkie stad’
Een stukje spoorhistorie verscholen in de stad, de Tweede Daalsedijk. Een gebied wat langzaam, vanaf 1860, is volgebouwd door het bedrijf dat we nu kennen als de NS. Naast de kleine bruine arbeiderswoningen, waar vroeger de werknemers woonden, staan grote en ook kleine loodsen. Op deze werkplaatsen werd er door de vijfduizend werknemers voornamelijk gewerkt aan wagons, rails en rijtuigen. De loodsen zijn in de loop der jaren leeg komen te staan door het vertrek van de spoor werkgever. Het terrein is tot vandaag de dag nog steeds in handen van de NS en die verhuurt het nu aan particuliere organisaties.
De werkspoorfabriek was de grootste werkgever in Utrecht en daarmee heeft de stad heeft zijn bijnaam ‘De spoorstad van Nederland’ te danken aan dit ‘stoere stukkie stad’: Het wisselspoor.
Het is stil in de wijk, af en toe dendert er een trein voorbij. Het spoor ligt op een steenworp afstand van een kleine loods die zich bevindt aan het begin van de Tweede Daalsedijk.
Waarvan de ramen nog net niet uit hun voegen vallen en waar de graffiti er nog net niet van de muren druipt.
De loods, afkomstig uit 1950, was vroeger aangewezen als werkloods van de NS. Nu is het de weggeefwinkel van Utrecht, voor mensen die het minder hebben. De winkel streeft naar een samenleving waar het niet gaat om meer spullen of geld, maar door samen te werken en te delen genoeg is voor iedereen. Waar de loods vroeger voor werd gebruikt is voor de huidige werknemers onbekend.
Wagenmakerij
Op nog geen vijf minuten lopen van de Weggeefwinkel bevindt zich de Wagenmakerij. Een strategische plek langs het spoor tussen Utrecht en Amsterdam. Zo ook de oude Wagenmakerij. In opdracht van Staatsspoorwegen werd in 1892 een grote loods gebouwd voor het maken van spoorrijtuigen en staalconstructies. De rechthoekige hal met ‘sheddak’ had zowel aan de voor- en achterkant dertien grote boogramen. Om de rijtuigen het gebouw binnen te kunnen rijden liep aan de achterkant de rails via de poorten naar binnen. Langs de spoorrails waren verschillende kuilen zodat ook de onderstellen van de locomotieven onderhouden konden worden. Door middel van een ‘rolwagen’ konden de rijtuigen van het ene naar het andere spoor worden verplaatst.
Naast de Wagenmakerij was er ook een schilderwerkplaats, een kantoor en een zadelmakerij. Hier werden banken bekleed en zittingen gevuld. Na de sluiting van de Wagenmakerij werden de grote deuren dichtgemetseld, de rails verdwenen uit de hal en een deel van de zaagtanddaken werd dichtgelegd.
Dat er vroeger treinstellen gerepareerd werden is nu niet meer te zien. Tegenwoordig heeft de historische spoorloods ruimte gemaakt voor een lichte werkplek. Sinds 2017 werken zo’n 150 duurzame ondernemers samen in deze creatieve broedplaats onder de naam UCo (Utrecht Community). In de oude Wagenmakerij is ruimte voor verschillende werkplekken, het geven van workshops en gedeelde overlegruimtes. Gelukkig zijn nog veel originele elementen zichtbaar. Zoals het herkenbare sheddak en de ‘torenkamer’. Ook de ijzeren draagconstructie staat nog in de loods. In de duurzaam gerenoveerde loods zijn ook de gevels weer opengemaakt en is glas teruggeplaatst in de daken. Zo is de oude Wagenmakerij deels in ere hersteld.
Centraal magazijn Utrecht
Niet heel spannend maar zeker wel nodig, de logistieke loods van spoorwerkgever. Ook hier vallen de ontelbare kleine ramen nog net niet uit hun voegen Kort na de oorlog liet de NS dit magazijn bouwen voor het bewaren van spooronderdelen. Vroeger werden de onderdelen van de treinen door grote groene rolluiken binnengebracht en opgeslagen, tegenwoordig worden er grote hoeveelheden kartonnendozen uit vervoerd met folders, boekjes en bloknoten. Echter gaat daar verandering in komen het logistieke bedrijf van NS gaat naar Overvecht verhuizen. “De bestaande loods is opgekocht en in de toekomst worden er woningen in gerealiseerd”, vertelt een medewerker van het logistiek bedrijf van NS. “Het stond hier nog veel voller met dozen, maar een aantal hebben we al verplaatst naar de nieuwe locatie” Vult hij aan.
Naast de logistieke loods bevindt zich een in 1905 gebouwde Bovenbouwwerkplaats. In deze industriële werkplaats werden vroeger de sporen op maat gemaakt en onderdelen voor wissels. Aan het karakteristieke uiterlijk van het monumentale pand wordt niets veranderd, waardoor de kwaliteiten van het industriële erfgoed tot hun recht komen. De bestemming gaat echter wel veranderen. In de toekomst zal dit dienen als parkeergarage en zullen er werkruimtes in worden gerealiseerd. Omdat het gebouw centraal in de nieuwe wijk ‘Het wisselspoor’ ligt, moet het gaan dienen als ‘de ontmoetingsplek’ van de wijk. Verder komt er een parkeergarage , zodat de wijk autoluw wordt, en er worden diverse werkruimtes gerealiseerd.
Villa concordia
Aan het einde van het gedeelte: De bovenbouwwerkplaats, ligt Villa Concordia. De blauwe deuren is het eerste wat opvalt zodra het oude pand in zicht komt.
De Concordiastraat 67a is omgetoverd tot theater en werkplaatsen voor kunstenaars en creatievelingen. Het pand diende eerst als oud laboratorium voor de telgrafie en telefonie. Vroeger was het heel normaal dat spoorwegmaatschappijen hun eigen telefoondienst hadden. Echter kwam daar verandering in. Vanaf 1960 diende het gebouw als werkplaats voor de afdeling Elektriciteit en Seinhuizen. Ook dit gebouw stamt uit 1905.
Zodra de deuren opengaan zijn de oude constructies zichtbaar. Zo geven de grote ijzeren schuiven deuren toegang tot verschillende ruimtes, waaronder de theaterzaal. Het plafond van de aula wordt omhooggehouden door grijze grove pilaren, deze schoren zijn typisch voor de bouwstijl van spoorwegmonumenten.
Sinds 2013 is het een gemeentelijk monument. Echter is het gebouw nog steeds in bezit van de NS en verhuurd aan het Theater Aluin en Stichting De Plaatsmaker.
De theatergroep maakt al meer dan 30 jaar toneel met veel humor en dynamiek, schrijven ze op hun website. De verhalen die ze maken komen uit de tijd van de oude Grieken tot aan Shakespeare. Stichting De Plaatsmaker daarentegen verhuurt de ruimtes binnen het pand aan kunstenaars.
Cartersius driehoek
Sinds de middeleeuwen is Cartesius al in gebruik. Eerst was het een stadsweide aan de rand van Utrecht, maar vanaf de jaren 40 van vorige eeuw werden er treinen, trams en bussen door diverse spoorwegmaatschappijen gemaakt. Vanaf de trein is een groot driehoekig terrein te zien, vandaar de naam. Een van de gebouwen die tot deze driehoek behoort is het CAB-gebouw.
CAB Gebouw
De volledige naam van dit stukje industrieel erfgoed is: Centraal Autoherstel Bedrijf. Het is ontworpen in 1949 door de architect Sybold van Ravensteyn. Naast het bedenken van dit gebouw is hij verantwoordelijk voor meerdere spoorgebouwen, zoals de hoofdgebouwen van de spoorwegmaatschappijen en het Seinhuisje Blauwkapel.
Heel vroeger verzorgde de NS het busvervoer in dunbevolkte gebieden, omdat andere vervoersmaatschappijen dit af lieten weten. Het CAB-gebouw werd gebruikt om deze bussen te herstellen. Eerst werden alleen de bussen van de NS hersteld, later kregen ook andere busbedrijven dit pand als uitvalsbasis. Naast het herstel van de bussen werden er onderdelen van treinen hersteld, zoals bijvoorbeeld de motor.
Om het terrein van CAB staan mentale hekken, waardoor het lastig is om het terrein op te komen. Toch ondanks de afzetting van het terrein wordt het monumentale pand nog steeds gebruikt door verschillende bedrijven die zich hier hebben gevestigd, zoals muziekstudio dB’s. Zij zijn inmiddels al twee decennia gevestigd in het pand.
De NS heeft samen met de gemeente besloten om boven het CAB-gebouw een woontoren te realiseren, waarbij de schil van Van Ravensteyn wordt behouden. In de toekomst zullen 246 woningen zich boven het monument bevinden. In relatief korte tijd zijn er rondom het pand al diverse woontorens gebouwd. Het monumentale pand komt centraal te staan in de nieuwbouwwijk: “Als een soort huiskamer van de wijk”, vermeldt de projectontwikkelaar op de website.
De unieke architectuur van Van Ravesteyn
Niet alleen in het Wisselspoor zijn gebouwen van de NS te vinden, ook in andere delen van de stad speelt het spoorverleden nog steeds aanwezig. Vroeger werd het treinverkeer geregeld vanuit seinhuisjes. De meeste zijn gesloopt, behalve het seinhuisje aan de grens van Tuindorp.
Blauwkapel
Het seinhuisje op de Eykmanlaan, ook wel Post T, had als doel om de grensovergang Blauwkapel van de spoorlijn Utrecht – Hilversum te bedienen. Ook dit is een ontwerp van Sybold van Ravesteyn. De architect werd vroeger veelvuldig ingeschakeld door de Nederlandse Spoorwegen voor het ontwerpen van stations en seinhuisjes.
Het unieke van het seinhuisje is dat het een van de eerste huisjes was waarbij de beveiliging volledig automatisch was. Nu is het juist een van de laatste seinhuizen in Nederland. Op 21 april 1952 is het huisje opgeleverd en 1962 is het opgeknapt voor nog een nieuwer model van het beveiligingssysteem. Aan het eind van de vorige eeuw bleek het seinhuisje niet meer nodig te zijn, omdat de aansturing van het spoorverkeer centraal geregeld werd.
Bij het seinhuisje ligt het knooppunt Blauwkapel, deze bestaat als sinds het locomotief tijdperk en was het laatste knooppunt waar het spoor met elkaar kruiste. Vanwege veiligheid en gemak is dit kruispunt weggehaald.
Het oude seinhuisje is omgetoverd tot café mevrouw peer (Foto: Utrechts archief)
Het monumentale seinhuisje is in 2019 omgetoverd tot lunchroom genaamd ‘Mevrouw Peer’. ProRail was al een tijd op zoek naar een partij om het seinhuisje over te dragen. De eis was dat zij die het achterstallig onderhoud en herstel van het seinhuisje op zich zouden nemen. In de lunchroom is aandacht voor de geschiedenis van het spoor.
Van Ravesteyn
In Utrecht Oost bevindt zich eenzelfde soort huisje als Seinhuis Blauwkapel, namelijk het woonhuis van Sybold van Ravesteyn. In 1932 ontwierp hij het huis. De spoorweg architect
wilde een huis van bescheiden materiaal om in te wonen én te werken. Zo zijn de gele bakstenen waarmee de fundering van het huis is gelegd de afdankertjes van de spoorwegen.
Waar hij vooral om bekend is geworden is zijn gebruik van golvende lijnen en krullende vormen, dit was tegen de principes van het Nieuwe Bouwen in de 20ste eeuw. Daar stond functionaliteit en zakelijkheid centraal.
Van Ravesteyn experimenteerde ook met verschillende functies in één ruimte, hiermee was hij een van de eerste in die tijd. In het huis heeft de architect ook aandacht besteed aan de praktische zaken, zoals een doorgeefluik van de keuken naar de woonkamer. De inspiratie hiervoor heeft hij opgedaan in de trein.
Sociaal aspect:
Explainer video over de verschillen tussen Overvecht en Tuinwijk:
Het spoor in Utrecht: een verbindende factor of zorgt het voor een scheiding?
Het spoor zorgt soms voor verbinding in een stad. In sommige gevallen kan het ook voor een kloof zorgen. In deze video zoeken we uit wat het spoor betekent voor de stad Utrecht.