Nergens worden er zoveel daklozen op de bon geslingerd voor buitenslapen als in Den Haag, blijkt uit cijfers van het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB). In 2022 deelde de Hofstad maar liefst 242 boetes uit. Het hoogste aantal in 5 jaar.
‘’Wat je hier nu ziet is eigenlijk puur het criminaliseren van dakloosheid’’, reageert Joyce Falkena van Straat Consulaat, een belangenorganisatie voor dak- en thuislozen in Den Haag op de cijfers. Volgens haar zijn die boetes extra cru, omdat opvanglocaties vaak ook nog eens vol zitten. En niet iedereen die dakloos is, heeft automatisch recht op opvang, zo worden dakloze arbeidsmigranten uitgesloten: ‘’Wel beboeten en geen plek, waar moeten die mensen dan van de aardbodem verdwijnen?’’
Om die reden hebben verschillende gemeenten, waaronder Den Haag, toegezegd terughoudend te zijn met daklozen beboeten voor noodzakelijkheden, waaronder buiten slapen. In 2021 ontstond er ophef toen naar buiten kwam dat een dakloos stel 34 boetes kreeg in één maand tijd voor het slapen onder een brug. Er werden vragen over gesteld in de Haagse gemeenteraad. Burgemeester van Zanen liet toen aan de raad weten dat boetes nooit het uitgangspunt zijn en dat daklozen begeleid moeten worden naar zorg. Ook zou handhaving destijds overleg hebben gehad over de richtlijnen, om boetes zo veel mogelijk te voorkomen. Maar nog zonder resultaat.
Het kan ook anders, blijkt uit de cijfers van Amsterdam. De bestuurlijke boetes waren daar al lange tijd een doorn in het oog van daklozenorganisaties. Volgens hen maken al die boetes het daklozen nog moeilijker om uit hun precaire situatie te komen. Iemand die een boete krijgt voor buitenslapen, heeft de volgende dag nog steeds geen onderdak. En dus stapelen de schulden zich op, tot soms wel tienduizenden euro’s. Hierdoor wordt het moeilijk gemaakt voor daklozen om met een schone lei te beginnen als ze eenmaal een woning hebben gevonden. In extremere gevallen raken daklozen vervolgens hun huis weer kwijt, als ze hun boetes niet kunnen betalen en gegijzeld worden.
In Amsterdam is Halsema eind 2020 in gesprek gegaan met politie en handhaving om af te spreken dat boetes voor buitenslapen niet meer worden uitgeschreven. De data van het CJIB laat dan ook een flinke daling zien. Ook Jolijn van Tongeren van Bureau Straatjurist, een juridisch bureau dat daklozen helpt in Amsterdam, bevestigt dat die boetes nauwelijks meer voorkomen: ‘’Wij zien deze boetes bijna niet meer en als ze er wel zijn kunnen we ze vrij makkelijk kwijtschelden.’’
Falkena: ‘’Wij staan als stad nu ongelofelijk in onze hemd. Wij zijn al meerdere keren in gesprek geweest met politie en handhaving. Frustrerend dat daar niets mee gebeurt.’’
Data verantwoording
De data die gebruikt is in de visualisatie, komt van de website van het CJIB. Er is gekozen om boetes voor buitenslapen te vergelijken (feitcode F114B), omdat die volgens belangenorganisatie vooral uitgedeeld worden aan daklozen. Boetes voor openbaar dronkenschap en buiten plassen komen ook geregeld voor binnen deze groep, maar mensen die niet dakloos zijn krijgen deze boetes ook.