Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie.
Lidewij deelt in een video op hun TikTok pagina dat “de laaggeletterdheid in Nederland is gestegen van 13% in 2023 naar 33% in 2023”. Die claim blijkt onjuist: er is geen officiële bron die deze stijging bevestigt. Het CBS en Stichting Lezen en Schrijven schatten het aantal laaggeletterden in Nederland rond de 15 tot 20% onder de volwassenen. De claim lijkt een combinatie van cijfers uit verschillende onderzoeken.
CBS en PIAAC-cijfers
Het CBS verwijst in het ‘Landelijk Beeld Volwasseneneducatie 2024’ (verslagjaar 2023) naar PIAAC 2023. In dit onderzoek wordt geschat dat 2,2 miljoen volwassenen moeite hebben met taal en rekenen. Dat komt neer op ongeveer 15-18%. Dit komt overeen met eerdere onderzoeken die al rond de 2,5 miljoen laaggeletterden rapporteerden. Het rapport neemt in hun uitslagen niet alleen taal, maar ook rekenen mee. Wat ze wel schrijven over taal: ‘In Nederland beschikt 15,9% van de 16-65-jarigen een laag niveau van taalvaardigheden: zij hebben moeite met het lezen van langere teksten of om verschillende soorten informatie met elkaar te vergelijken”. Er wordt in het rapport nergens een stijging van 13% naar 33% genoemd.
Waar komt 33% dan vandaan?
Het getal van 33% komt terug in een heel ander onderzoek, namelijk de internationale PISA-toets 2022, waarbij bleek dat een derde van de 15-jarigen in Nederland het minimale leesniveau niet haalde. Dat cijfer gaat over 15-jarige scholieren die hebben meegewerkt aan het onderzoek, niet over volwassenen. Het percentage van 13% wordt soms genoemd in oudere PIAAC of ecbo-publicaties als aandeel volwassenen met lage taalvaardigheid. Het is dus aannemelijk dat Lidewij de jeugdresultaten (33%) en volwassenencijfers (13-15%) door elkaar heeft gehaald.
Bron van Forum voor Democratie
Na mijn verzoek aan Forum voor Democratie voor toelichting over de oorsprong van deze uitspraak, kreeg ik een artikel van NOS doorgestuurd. Berend, medewerker Team Webcare bij Forum voor Democratie, zei dat de claim volgens hem uit het gestuurde NOS-artikel kwam. Het artikel gaat over de campagne van 26 organisaties voor duidelijke politiek voor mensen met een licht verstandelijke beperking. De laaggeletterdheid wordt in dit artikel besproken, zo wordt er gesproken van 3 miljoen laaggeletterden in Nederland. Een nieuw getal, maar weer geen 13% en een stijging naar 33%.
Verkeerd geïnterpreteerde claim
De bewering lijkt te zijn ontstaan door een verkeerde interpretatie of combinatie van losse cijfers uit verschillende onderzoeken. Het CBS-rapport ‘Landelijk Beeld Volwasseneneducatie’ gaat bovendien primair over deelname aan cursussen, en niet over het nationale percentage laaggeletterden.
Op navraag door een journalistieke student verwees Forum voor Democratie via hun webcare-team naar een NOS-artikel over een campagne voor mensen met een licht verstandelijke beperking als bron voor de genoemde percentages. In dat artikel worden echter de cijfers van 13% en 33% niet genoemd. Daarmee blijft de herkomst van de specifieke percentages onduidelijk.
Conclusie
De claim dat “de laaggeletterdheid in Nederland is gestegen van 13% in 2023 naar 33% in 2023” is onjuist. Het CBS en PIAAC laten een stabiel beeld zien van rond de 15-18% laaggeletterde volwassenen.
Het cijfer van 33% hoort bij scholieren (PISA), niet bij volwassenen. Daarom kun je zeggen dat de claim is ontstaan uit een foutieve combinatie van cijfers. Dat laaggeletterdheid een groot probleem is klopt, maar de genoemde percentages zijn verkeerd toegepast.
