Elk jaar stelt uitkeringsinstantie UWV een ranglijst samen van de kansrijkste, én minst kansrijke, opleidingen met kans op een baan voor hbo’ers en academici. Ook in 2020 scoren de creatieve opleidingen weer hoog op de ladder van minst-kansrijke studies. Maar toch zijn er in 2020 bijna 20.000 studenten die op het Nederlandse hbo-kunstonderwijs (KUO) zitten. Wat maakt dat jongvolwassenen kunstenaar willen worden, terwijl de arbeidsmarkt krap is voor creatief opgeleiden? In deze portretreeks spreek ik zes kunstenaars van verschillende disciplines over hun gedrevenheid. Waar komt hun drive vandaan? En heeft de huidige arbeidsmarkt invloed op hun kunstenaarschap?
Net toen ik dacht dat Anne waarschijnlijk onze Zoomafspraak was vergeten, zie ik haar naam in de online wachtkamer verschijnen. Nadat ik haar als deelnemer aan de vergadering heb toegelaten verschijnt ook haar gezicht op mijn beeldscherm. Ze loopt door haar woonkamer in Zeeuws-Vlaanderen op zoek naar de plek waar de wifi het best is. Ze vertelt dat ze net terug is van haar vakantie, en nog aan het acclimatiseren is nu ze terug is in Nederland.
Dan ben ik kunstenaar, en dan?
“Vanaf het moment dat ik een potlood vast kan houden ben ik al bezig met kunst”, vertelt ze. “Creativiteit werd altijd al heel erg door mijn familie gestimuleerd. Mijn oma is kunstenares, en veel van mijn ooms en tantes zijn ook graag met creatieve dingen bezig. Ik heb altijd erg getwijfeld over wat ik wilde worden: modeontwerpster, schilder of zelfs fotograaf voor het magazine National Geographic. Het enige dat vast stond is dat ik mijn creativiteit kwijt wilde kunnen in de opleiding waarvoor ik zou kiezen.”
Toen Anne op de middelbare school de keuze voor een opleiding moest maken, was dit toch moeilijker dan verwacht. “Aan de ene kant wilde ik een creatieve opleiding volgen, omdat ik kunst toen al het allerleukste onderwerp vond om mee bezig te zijn. Maar aan de andere kant was ik me er toen ook al van bewust dat ik daar waarschijnlijk later niet veel geld mee zou gaan verdienen. Ik dacht: dan ben ik kunstenaar, en dan? Toen mijn ouders uiteindelijk vroegen wat mij het meest gelukkig zou maken, besefte ik mij dat creatief bezig zijn voor mij belangrijker is dan geld verdienen. Uiteindelijk heb ik daarom gekozen voor de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg, aan Fontys Hogeschool voor de Kunsten”, aldus Anne.
Naast het kunstenaarschap, worden de studenten bij deze studie ook opgeleid als kunstdocent. Anne heeft voor deze studie gekozen, omdat het docentschap meer zekerheid op een vaste baan en een vast inkomen zou bieden dan het kunstenaarschap alleen. “Omdat deze studierichting studenten ook tot kunstdocent opleidt, werd het voor mij een stuk minder zweverig en onzeker. Het gaf mij die extra zekerheid waar ik toch wel naar op zoek was.”
Voorbereiding op de arbeidsmarkt
“Ik ging in 2012 voor het eerst naar de Kunstacademie, denkende dat ik tekenaar of schilder zou worden. Ik was goed in natekenen, maar eenmaal op de Academie werd dit ‘trucje’ helemaal afgebrand. Er zat niet genoeg diepgang achter mijn werk. Toen ben ik op zoek gegaan naar een manier waarop ik mijn werk origineel kon maken. Uiteindelijk kwam ik erachter dat ik met fotografie mijn verhalen het best kon vertellen. Ik vond fotograferen altijd al heel leuk, maar had nooit gedacht dat fotografie mijn kunstvorm zou worden. In het derde jaar van mijn opleiding heb ik besloten dat ik me volledig op fotograferen wilde focussen”, vertelt Anne.
Ondanks het feit dat de studenten tijdens de opleiding veel tijd kregen om aan hun eigen kunst te werken, beseft Anne zich achteraf dat de focus binnen de studie toch veel meer lag op het docentschap dan op het kunstenaarschap. “Ik denk dat mijn opleiding ook niet even serieus wordt genomen als de Kunstacademie. Ik snap nu steeds meer waarom. Eén van die redenen is dat wij totaal niet werden voorbereid op de arbeidsmarkt waar wij als kunstenaars op terecht zouden komen. Achteraf gezien heb ik eigenlijk helemaal geen les gehad over het leven als kunstenaar na de Academie. Ik heb het destijds nooit gehad over de moeilijke arbeidsmarkt waar je als kunstenaar op terecht komt. Na de opleiding viel ik daarna wel in een soort gat, omdat ik niet precies wist hoe ik verder moest”, aldus Anne.
In 2016 is studeerde Anne af. Ze had het geluk dat zij door een jury als een van beste uit haar afstudeerjaar werd geselecteerd. Hierdoor kreeg de fotografe gelijk na het afstuderen de kans om op een aantal exposities haar werk te laten zien. Maar toch miste ze vanuit haar opleiding de voorbereiding op de arbeidsmarkt. Ook oud-medestudenten die zij hier later over sprak vonden dat ze tijdens de studie erg aan hun lot werden overgelaten. “Op de Academie heb ik niet geleerd hoe jezelf het best in beeld kan krijgen bijvoorbeeld, of hoe je een fonds of subsidie aanvraagt,” zegt Anne met verbazing.
Eigen bedrijf
Omdat Anne haar voorkeur uitgaat naar een beroepsleven als kunstenares, schrijft zij zich na haar studie gelijk in bij de Kamer van Koophandel (KvK). Dan leert zij voor haar gevoel pas echt hoe het kunstwereldje werkt. De opdrachten die Anne in het begin vooral kreeg waren van organisaties die haar inhuurden om workshops te organiseren op scholen in het kader van Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV).“Voor zulke workshops verzin ik dan opdrachten die ook deels te maken hebben met mijn eigen kunst. Ik geef bijvoorbeeld een workshop fotografie of Photoshoppen. Deze les is dan gebaseerd op mijn eigen werk. Daarnaast verkoop ik mijn foto’s ook online via mijn website. In dat opzicht moet ik het hebben van mond op mond reclame. Het meeste van mijn werk verkoop ik uiteindelijk tijdens exposities. Als mensen fan zijn van mijn werk, vragen zij mij ook af en toe als fotograaf op een trouwerij of een familie fotoshoot.”
Kwetsbaarheid
Na haar studie is de kunstenares zich ook gaan richten op het opbouwen van haar eigen portfolio. Haar werk heeft altijd iets met ‘mens zijn’ te maken. Ze laat de mooie en de kwetsbare kanten van het leven zien. Het thema kwetsbaarheid loopt als een rode draad door al haar werk. “Kwetsbaarheid wordt vaak gezien als iets negatiefs, als iets dat vermeden moet worden, maar dit is juist wat ons mens maakt en het leven waardevol. Ik balanceer in mijn werk op de grens van realiteit en fictie. Ik vind het heel leuk om daarmee te spelen. Mijn werk is dus niet documentair. De foto’s zijn bijna altijd in scène gezet. Maar het verhaal dat ik vertel in mijn werk is wel realistisch. Ik houd me graag bezig met thema’s waar ik in mijn persoonlijke leven tegenaanloop. In mijn werk gebruik ik het naakte lichaam vaak als metafoor voor kwetsbaarheid. Ook natuur fascineert mij enorm. Ik hou van de combinatie tussen de tedere kwetsbaarheid en een ruwe achtergrond zoals de wilde natuur.”
De zware thema’s die terugkomen in haar foto’s probeert ze op een positieve manier te benaderen. “Ik heb zelf een paniekstoornis, waar ik ook een fotoserie over heb gemaakt. Deze serie gaat over de positieve kanten van het leven met een paniekstoornis. Bij die serie ben ik heel erg bezig geweest met het verzamelen van informatie uit mijn eigen ervaring, maar ook de ervaringen van anderen, over hoe het is om een paniekaanval te hebben. Ook onderzoek ik wat nou juist de voordelen zijn van deze stoornis. Het antwoord van veel mensen om mij heen (inclusief mijzelf) was: het is mooi is om jezelf kwetsbaar op te durven stellen. Je hoeft niet altijd je emoties te verbergen. Het heeft mij vooral geleerd dat je niet gelukkig kan zijn, zonder kwetsbaar te zijn. Je kwetsbaar kunnen opstellen is een voorwaarde om een goede band te kunnen vormen met een ander persoon. Maar ik heb ook geleerd dat soms gewoon om jezelf moet kunnen lachen, ook als iets niet gaat zoals je had verwacht. In plaats van boos en gefrustreerd te zijn. Bij mij uit mijn paniekstoornis zich ook in dat de wereld soms best wel letterlijk gekleurd is. Ik ben gevoelig voor bepaalde prikkels waardoor kleuren soms heel heftig overkomen. In de serie ben ik daarom heel erg bezig geweest met emotie en hoe dat de wereld (ver)kleurt. Ik zie de wereld soms echt anders dan anderen, door mijn heftige emoties op een bepaald moment. Dat heb ik proberen om te zetten in beeld. Ik heb bijvoorbeeld de wilde natuur gebruikt als metafoor voor de onvoorstelbare, woeste ontembare wereld.”
Op dit moment is Anne bezig met een reeks over de bewuste keuze om geen moeder te willen worden. In deze serie wordt opnieuw de natuur gebruikt als metafoor. Dit begint al bij de naam van de serie ‘Burning lillies’. Lelies staan namelijk voor vruchtbaarheid en moederschap. “In deze serie heb ik allerlei soorten bloemen gebruikt om mijn verhaal te vertellen. Ik ben gaan kijken naar de achterliggende betekenis van elke bloem. Ik heb bijvoorbeeld Dahlia’s in mijn foto’s gebruikt, omdat die staan voor eeuwige partnerliefde. Alles wat ik laat zien in mijn werk heeft een specifieke boodschap”, aldus de fotografe.
Kunstdocent
Al het harde werken als fotografe blijft niet onbeloond. Anne werd namelijk genomineerd voor Photographer of the year, Eyeem en de Head on Photo Award. In 2015 werd zij ook genomineerd voor de Foederer Talent Award. In 2016 werd zij tweede bij de Kunstschouw Award. En in 2018 won zij de Kunstschouw Award en kreeg zij een eervolle vermelding van de 11th International Color Awards. Trots loopt zij naar de plank die in haar huiskamer hangt om de trofee te filmen. Deze Kunstschouw Award kon de kunstenares winnen omdat zij onderdeel was van kunstroute in Zeeuws-Vlaanderen. Er kwam een jury langs waaraan de kunstenaars een presentatie moesten geven over hun werk. Anne exposeerde een serie over psychische problemen genaamd ‘Outside the lines’. De plaats van de kunstroute moet zij in ons gesprek wel drie keer herhalen, omdat ik zeg dat ik niet zo thuis ben in de eilanden van Zeeland. ‘Schouwen Duiveland’ versta ik uiteindelijk als de gemeente waar de route te zien was. “Ik kende al die eilandjes ook niet hoor, tot ik mee ging doen aan de route. Maar je moet zeker een keer langskomen, het is echt een aanrader.”
Ondanks de prijzen die ze heeft gewonnen en de nominaties op haar naam, biedt het kunstenaarschap toch niet genoeg inkomsten om goed rond te kunnen komen. Daarom werkt zij ook als kunstdocente op haar eigen oude middelbare school. Vrijwel direct na het afstuderen werd zij benaderd door haar oude school met de vraag of zij in dienst wilde komen als kunstdocent. In verband met de zekerheid van een vast inkomen, zei zij toen volmondig ja. Sindsdien werkt zij drie dagen per week als kunstdocent op deze middelbare school, en de rest van de tijd focust zij zich op haar eigen werk. “Als docent leer ik de leerlingen vooral de basis van bepaalde technieken. Mijn eigen werk staat hier totaal los van. Het is zo leuk om te zien hoe de leerlingen enthousiast worden van iets dat zij zelf hebben gemaakt”, vertelt ze met een brede lach op haar gezicht.
Maar ondanks dat Anne lesgeven erg leuk vindt om te doen, zou zij stiekem toch meer tijd willen besteden aan haar eigen werk. “Ik vind lesgeven oprecht heel erg leuk, maar het was eigenlijk nooit mijn plan. Het lesgeven heeft me wel veel gebracht. Ik heb bijvoorbeeld veel geleerd van het moeten presenteren en hoe ik het best mijn enthousiasme kan overbrengen aan de jeugd. Dat doe ik ook graag. Maar uiteindelijk ben ik het liefst bezig met het maken van mijn eigen werk. Nu ben ik docent, en maak ik kunst er een beetje bij. Maar het liefst zou ik die verhouding andersom hebben. Dat ik kunst maak, en ik een beetje docent erbij ben.”
Corona
Voor de coronacrisis was Anne goed bezig met het opbouwen van haar carrière als fotografe. Zij had toen ongeveer vier à vijf tentoonstellingen per jaar. “Ik was voor corona heel tevreden”, grapt ze.
“Maar met corona is alles gecrashed Ik heb het gevoel dat ik weer helemaal uit de picture ben verdwenen. Ik ben super introvert van mezelf, dus mezelf verkopen vind ik hééééél moeilijk. Voor corona zat ik in een soort flow, maar daar ben ik nu helemaal uit. Gelukkig heb ik binnenkort wel weer voor het eerst na corona een expositie. Dit is wel een groepsexpositie, maar dit is een goede optie om wat meer bekendheid te krijgen. Misschien komt daar weer iets uit voort.
Daarnaast heb ik me ingeschreven voor een aantal portfolio reviews. Dat heb ik nog nooit gedaan, maar dat schijnt een goeie manier te zijn om de juiste mensen te spreken. Bij zo’n review organiseert een bepaalde organisatie een speciale dag op bijvoorbeeld een kunstmarkt, met bekende fotografen die dan jouw portfolio beoordelen voor een klein bedrag. Op zo’n dag kun je dan ook mensen uit de sector spreken. Dit is een mooie manier om te netwerken, maar ik vind het ook heel spannend. Ik hoop dat deze review dan ook kan zorgen voor een nieuwe boost.”
Het fysiek netwerken vindt Anne sowieso lastig, omdat zij in Zeeuws-Vlaanderen woont. “Ik woon heel ver weg van de algemene Nederlandse kunstmarkt. Daardoor ga ik niet elk weekend naar de Randstad om bijvoorbeeld galeries te bezoeken en te netwerken. Ik praat wel met verschillende kunstenaars, veel online via Instagram, maar door mijn woonplaats heb ik niet vaak de kans om ergens fysiek bij aanwezig te zijn. En omdat ik hier drie dagen in de week lesgeef zodat ik mijn vaste lasten kan blijven betalen, wil ik hier eigenlijk ook niet weg. Lesgeven is mijn basis en dat doe ik nou eenmaal hier. Wat ook meespeelt is dat het in de Randstad ook een stuk duurder is om te wonen. Wij wonen hier nu in een prachtig huis met een tuin”, terwijl Anne vertelt over haar huis draait zij de camera van haar telefoon om, zodat ik haar woning kan zien. Ze woont in een groot en stijlvol huis, waar zij zelfs een eigen werkruimte heeft. Tijdens ons videogesprek loopt zij naar deze ruimte en filmt zij ook haar bureau. Aan de muur hangt in het klein haar eigen werk, en op haar bureau liggen allerlei papieren. “Als je zoiets wil kopen in de Randstad ben je echt meer een miljoen euro kwijt. Dus voorlopig woon ik hier prima met mijn man en onze drie katten.”
Als ik Anne vraag hoe het komt dat voor kunstenaars zo lastig is om rond te kunnen komen van hun werk, antwoord zij: “Helaas bestaat er geen bepaalde formule voor het zijn van kunstenaar. Je weet nooit óf en zo ja wanneer je het als kunstenaar gaat maken. In mijn geval was een goede voorbereiding op de arbeidsmarkt vanuit mijn opleiding fijner geweest. Maar daar komt bij dat er gewoon te weinig mensen nodig zijn op de kunstmarkt. Daardoor is er veel concurrentie en moet je maar net geluk hebben dat je wordt ontdekt door een belangrijk figuur in de kunstwereld. Of je moet de juiste lijntjes met de juiste mensen hebben, maar dat is best wel moeilijk. Zeker in de fotografie is het lastig om op te vallen omdat het een zeer toegankelijke kunstvorm is. Je moet als kunstenaar heel hard je best doen, terwijl je daar in de meeste gevallen niks voor terug krijgt. Ik doe bijvoorbeeld aan heel veel fotowedstrijden mee. Meestal krijg ik dan een mailtje terug met de boodschap ‘dat ik wel bij de topselectie zat, maar het toch net niet ben geworden’. Je moet maar net het geluk hebben dat je er op de één of andere manier tussen komt.”
Magisch gevoel van creëren
“Het is echt heel moeilijk om te leven van het kunstenaarschap. Dat is echt maar voor een paar mensen weggelegd. Ik denk dat er heel veel getalenteerde mensen rondlopen die het gewoon net niet redden. Dat is echt zonde. Ik ben heel blij dat ik een mooie combinatie heb kunnen vinden tussen het zijn van kunstdocent en kunstenaar. Daardoor ben ik eigenlijk altijd bezig met kunst, en dat vind ik heel erg fijn. Ik zou echt doodongelukkig worden als ik niet kon creëren. Dat is namelijk echt het enige dat mij op werkgebied gelukkig maakt. Kunst is voor mij ook zeker een uitlaatklep. Ik haal zoveel voldoening uit dat magische gevoel van creëren. Ik kan niet omschrijven wat dat gevoel precies is. Maar dat moment waarop ik voel ‘yes , dit is ‘m’, is mij zoveel waard,” aldus de kunstenares.
Een gevoel dat ik wel meen te herkennen als journalist na het schrijven van een geslaagd artikel. Wie weet komen de wereld van mijn artikelen en de foto’s van Anne in de toekomst nog wel eens samen.
Wil je meer horen en zien over Anne Nobels, of over de andere vier jonge kunstenaars die onderdeel zijn van deze portretreeks? Kijk dan op de volgende Instagrampagina: https://www.instagram.com/artists_andstories_/