Elk jaar stelt uitkeringsinstantie UWV een ranglijst samen van de kansrijkste, én minst kansrijke, opleidingen met kans op een baan voor hbo’ers en academici. Ook in 2020 scoren de creatieve opleidingen weer hoog op de ladder van minst-kansrijke studies. Maar toch zijn er in 2020 bijna 20.000 studenten die op het Nederlandse hbo-kunstonderwijs (KUO) zitten. Wat maakt dat jongvolwassenen kunstenaar willen worden, terwijl de arbeidsmarkt krap is voor creatief opgeleiden? In deze portretreeks spreek ik zes kunstenaars van verschillende disciplines over hun gedrevenheid. Waar komt hun drive vandaan? En heeft de huidige arbeidsmarkt invloed op hun kunstenaarschap?
Helemaal doorweekt kom ik aan in Utrecht bij het huis van Felix. We nemen plaats aan de eettafel in zijn woonkamer. Hij vertelt mij dat hij al een uur aan het wachten is op zijn boodschappen die hij heeft besteld via een bezorgservice in Utrecht. Hierdoor lichtelijk geërgerd, schenkt hij mij een glas rosé in. Terwijl hij vol enthousiasme begint te vertellen over zijn passie voor films, lijkt zijn ergernis meteen verdwenen.
Zijn passie voor films begon in groep 8, toen hij in de bibliotheek een boek genaamd ‘1001 films die je gezien moet hebben’uit de kast pakte. Door dat boek is Felix geobsedeerd geraakt door films. Hij keek ook vanaf jonge leeftijd al films die eigenlijk voor een veel oudere doelgroep bedoeld waren, maar deze vond hij juist het meest interessant. “Omdat ik vroeger al zoveel films keek, droomde ik ervan om ook ooit zelf films te regisseren”, vertelt hij.
Filmacademie
Deze droom heeft hij waargemaakt, want als eind project voor de middelbare school heeft hij met twee klasgenoten en lange film gemaakt van 42 minuten gemaakt. Hierbij nam Felix de rol als regisseur op zich. Deze film heeft hij uiteindelijk ook opgestuurd naar de Filmacademie in de hoop daar toegelaten te worden. Felix kreeg het bericht dat hij door was naar de laatste selectieronde, maar is uiteindelijk toch niet aangenomen. Dat is ook niet zo gek als je bedenkt dat er zich jaarlijks ongeveer vijfhonderd studenten aanmelden voor deze academie, waarvan er uiteindelijk maar vijftien worden aangenomen. Voor de specifieke zijtak ‘regie fictie’, waar Felix zich voor aanmeldde, worden zelfs maar vijf studenten toegelaten.
Felix denkt dat de Filmacademie niet meer mensen dan dat aantal aanneemt, omdat anders het aanbod van goede Nederlandse regisseurs te groot wordt ten opzichte van de vraag ernaar. “Eigenlijk alle bekende Nederlandse regisseurs komen van de Filmacademie. Dus als je van de Filmacademie afkomt ben je ook écht heel goed, en is het dus ook reëel om hier je beroep van te maken. Als de Academie meer mensen gaat aannemen, wordt het aanbod te groot waardoor niet alle afgestudeerden per definitie aan een baan komen in deze sector”, aldus Felix.
Felix vindt dat de overheid te weinig aandacht en geld besteed aan de culturele sector in Nederland. “De filmsector is in bijvoorbeeld Duitsland, Denemarken en België een stuk beter dan in Nederland. Dit komt doordat de regering daar veel meer het belang van cultuur inziet. Ook zijn de Nederlandse filmfondsen vooral gericht op geld terugverdienen. Zij steken liever hun geld in een film zoals ‘Verliefd op Ibiza!’ dan in een nieuwe film die misschien minder bioscoopbezoeken oplevert.”
Droom najagen
Om meer ervaring op te doen en aan zijn portfolio te werken heeft Felix na zijn afwijzing door de Filmacademie een opleiding gevolgd bij Open Studio in Amsterdam. Hier kreeg hij twee dagen in de week les in ‘film maken’. Alle onderdelen van film maken kwamen hier aan bod, dus niet specifiek alleen regie. Hier heeft hij ook meegeholpen aan grote Nederlandse producties zoals de serie ‘Hollands Hoop’ en ‘Moffenmeid’.
Met deze ervaring op zak, en een nieuwe, professionelere film van 26 minuten, besloot hij het nog een keer te proberen bij de Filmacademie. Maar opnieuw wordt hij net niet toegelaten. Daarom schreef Felix zich hetzelfde jaar ook in voor de opleiding Media en Cultuur aan de Universiteit Utrecht. “Ik wilde nog steeds graag iets creatiefs doen en ik dacht dat deze studie daarbij zou passen. Maar tijdens het eerste jaar kwam ik er toch achter dat ik die manier van bezig zijn met film niet heel boeiend vond. Toen ben ik daar alsnog mee gestopt”, aldus Felix.
mdat hij nog steeds zijn droom van een leven als filmregisseur wilde najagen, schreef hij zich het jaar daarop in voor de opleiding Audiovisuele Media aan de HKU. Bij deze opleiding gold ook een toelating waarbij de studenten een portfolio moesten opsturen. Maar in tegenstelling tot het weinige aantal studenten dat bij de Filmacademie wordt toegelaten, wordt bij de HKU een kwart van de studenten toegelaten. Hier was Felix er één van.
Inmiddels zit hij in zijn derde studiejaar. In het eerste jaar van de opleiding kregen de studenten vakken die erg breed georiënteerd waren. Denk hierbij aan camerawerk, geluid regelen, regie, scenario’s schrijven en monteren. Op deze manier konden de leerlingen erachter komen welke tak van audiovisuele media hen het meest aansprak. In het tweede jaar kunnen de studenten een specifieke vakrichting kiezen. Felix heeft toen voor ‘regie’ gekozen. “We hebben niet echt basisvakken, het is vooral veel praktijk. Aan de hand daarvan krijgen we vervolgens uitleg over bijvoorbeeld spelregie, of hoe je iets het beste over kunt brengen op beeld.” Terwijl hij mij vertelt over zijn lessen waarin hij leert hoe je bepaalde vormen het beste kan framen op camera, pakt hij als voorbeeld een glas van tafel en maakt met zijn wijsvingers en duimen van beide handen een rechthoek waarmee hij een cameraframe uitbeeldt.
Over de moeilijke arbeidsmarkt gaat het tijdens de lessen nauwelijks. “Er zijn geen specifieke vakken die over het ‘jezelf in de arbeidsmarkt plaatsen’ gaan. Soms praat een docent per toeval over zijn eigen ervaringen, maar de studievakken zijn hier totaal niet op gericht”, zegt de HKU student.
Omdat Felix al in zijn derde studiejaar zit worden de opdrachten steeds vrijer. “Wij hebben bijvoorbeeld nauwelijks toetsen. We worden vooral beoordeeld op opdrachten zoals video of geschreven essays over bijvoorbeeld twee filmscenes die we met elkaar moeten vergelijken. Ook zijn er schouwsessies waarbij wij aan elkaar en aan de docenten moeten presenteren wat wij in de afgelopen periode hebben gemaakt. Alle opdrachten die we krijgen kun je zelf super vrij invullen.”
Ongeleid projectiel
Naast de opdrachten die hij verplicht van de HKU moet maken, vindt hij het nog steeds superleuk om ook in zijn vrije tijd bezig te zijn met filmscenario’s bedenken en films maken. “Mijn films gaan eigenlijk altijd over individuen die een mening aan het leven proberen te geven. Het gaat over onzekerheden, het ongemakkelijke van mens zijn, en daarmee om leren gaan.”
Omdat hij vanaf jongs af aan al bezig is met films maken is er naar Felix zijn mening duidelijke progressie te zien in zijn werk. “Je ziet bij mijn eerste films duidelijk dat het bedacht is door een ongeleid projectiel die veel te veel in één film wilde stoppen. Er zaten ook vrij veel clichés in. Inmiddels kan ik wel zeggen dat ik er beter in ben geworden. Het knapste aan het maken van films vind ik dat de verwachtingen van het publiek uiteindelijk worden weerlegd, en dat het plot totaal anders is dan iedereen van tevoren dacht. Er zijn ook films die inhoudelijk helemaal niet zo slecht zijn, maar waarin alles precies volgens het boekje gaat. Terwijl een film waarbij de regisseur een beetje buiten de lijntjes kleurt naar mijn mening veel interessanter is”, aldus Felix.
Als ik hem vraag naar zijn favoriete film begint hij gelijk te glunderen. Hij spelt de titel voor me uit: Synecdoche, New York. Geregisseerd door Charlie Kaufman. “Als je het hebt over verwachtingen overtreffen is deze film echt het toppunt. De film is zo ongelofelijk groots in ambities en de rare hersenspinsels van de regisseur komen er geweldig in uit. De eerste keer dat je de film hebt gezien is het gewoon niet te begrijpen. De tweede keer dat ik de film keek moest ik alleen maar huilen, omdat ik het zo overweldigend en mooi vond. Los van hoe idioot sommige elementen uit de film zijn, is het verhaal ook heel groots. Alle thema’s van het leven komen aan bod. Dat heeft de regisseur echt geniaal gedaan. Daarnaast is het ook goed gefilmd en geacteerd. Naast de regisseur van deze film is Andrei Tarkovsky zijn favoriete regisseur. “Elke film van hem vind ik echt prachtig.”
Dit onvoorspelbare probeert Felix zelf ook in zijn werk terug te laten komen. Als hij een bepaald genre zou moeten toekennen aan zijn films zou dat ‘psychologische thriller’ zijn. Een van zijn films gaat bijvoorbeeld over een jongen die het bericht krijgt dat er iets mis is met zijn gezondheid. Door dat bericht ontspoort de hoofdpersoon totaal. Een andere film (die hij ook heeft opgestuurd naar de Filmacademie) gaat over een jongen die telkens weer dezelfde droom heeft, en erachter wil komen wat dit betekent. “Mijn werk heeft vaak wel een duister uitgangspunt, het zijn niet bepaald vrolijke films”, zegt hij lachend. “Ik zou ook wel eens een film willen maken die minder zwaarmoedig is.”
Zie hieronder een van de korte films die Felix heeft gemaakt:
https://www.youtube.com/watch?v=A5vX2w3h77s&t=602s
Impact van corona
Het kenniscentrum voor kunst, cultuur en beleid meldt dat de coronapandemie voor veel verstoringen en verschuivingen heeft gezorgd in het domein Audiovisueel. Ook de opleiding van Felix heeft hieronder geleden. Veel lessen konden niet meer fysiek doorgaan, en filmen met meerdere acteurs of bijvoorbeeld op de set kon ook niet. Mede hierdoor heeft Felix besloten om naast zijn studie aan de HKU, de opleiding Sociale Geografie en Planologie aan Universiteit Utrecht te gaan studeren. Een andere belangrijke reden voor hem om er nog een opleiding naast te gaan doen, is de lastige arbeidsmarkt voor Nederlandse regisseurs. “De vrijgeestige werkwijze van de HKU sluit heel erg aan bij waar ik naar op zoek was. Maar omdat er relatief veel mensen afstuderen van de studie Audiovisuele Media, is de kans dat je echt full time filmregisseur kunt worden vrij klein. Misschien word je wel regisseur van kleine producties of reclames, maar geen filmregisseur. Deze kans veel groter als je de Filmacademie hebt afgerond. Omdat ik niet afhankelijk wil zijn van alleen de culturele sector, en kans wil hebben op een goede baan later, heb ik besloten om er nog een opleiding naast te volgen. Met deze studie kan ik bijvoorbeeld stadsarchitect of ambtenaar worden”, zegt Felix.
Doordat er op de arbeidsmarkt zo weinig Nederlandse regisseurs ‘nodig’ zijn, en de kans dat hij in dit werkveld terecht komt klein is, merkt Felix dat zijn motivatie voor de studie aan de HKU minder groot is geworden. “Omdat ik met de audiovisuele opleiding waarschijnlijk niet kan worden wat ik vanaf jongs af aan al wilde, is mijn andere studie meer mijn prioriteit geworden. Die onderwerpen vind ik ook heel interessant om mee bezig te zijn, en deze studie is qua baan kans een stuk realistischer”, aldus de student.
Omdat op dit moment Felix’ prioriteit bij de opleiding Sociale Geografie en Planologie ligt is hij van plan om deze studie eerst af te ronden, voordat hij Audiovisuele Media aan de HKU afmaakt. In de toekomst zou hij het liefst deze twee vakgebieden met elkaar combineren. “Het liefst zou ik films willen blijven maken, maar de nieuwe beste regisseur van Nederland worden is niet reëel door de huidige arbeidsmarkt. Als het lukt om beide vakgebieden met elkaar te combineren, dan is dat alleen maar mooi. Maar ik denk dat films maken eerder een passieproject gaat worden naast mijn normale vaste baan”, aldus Felix.
Pas na ons gesprek van een uur kijkt hij weer op zijn telefoon, omdat zijn eten nog steeds niet bezorgd is. Hij heeft inmiddels een bericht ontvangen dat de bezorging door grote drukte waarschijnlijk nog langer dan twee uur op zich laat wachten. Na ons gesprek praten we nog even na aan de eettafel, waarna ik weer vertrek naar huis. Ik ben benieuwd wanneer ik Felix zijn naam voor het eerst in de aftiteling van een film ga tegenkomen. Ook ben ik nieuwsgierig geworden naar zijn favoriete film en ik neem me voor om deze binnenkort zeker een keer te gaan kijken.
Wil je meer horen en zien over Felix ten Haaf, of over de andere vijf jonge kunstenaars die onderdeel zijn van deze portretreeks? Kijk dan op de volgende Instagrampagina: https://www.instagram.com/artists_andstories_/