Afgelopen mei stond de Britse stad Bristol op z’n kop door Upfest. Het grootste street-art festival van Europa vond voor de 15de keer plaats in deze kleurrijke, onder geschilderde stad. Bristol wordt als epicentrum van de ontwikkeling van street-art gezien. Het staat onder andere bekend als de geboortestad van wereldberoemde kunstenaar Banksy en speelt een belangrijke rol in het ontstaan van street-art. Upfest viert nu jaarlijks wat street-art voor de locals en bezoekers van de stad betekent. 

Op 23 mei ontmoet ik Nederlandse kunstenaar Michael Nolta (beter bekend als Nol) op het vliegveld van Bristol. Hij is 1 van de 290 artiesten die op Upfest mag komen schilderen dt jaar. In deze week gaat hij 4 muren in de wijk Bedminster vullen met zijn kunst. Komend weekend is het festival waarop iedereens werk gepresenteerd wordt en zowel de geschiedenis als de huidige staat van street-art wordt gevierd.

Nol is te lang voor de bus waar we instappen. Hij zit onhandig opgevouwen op het blauwe stoeltje. Maar na zijn dutje in het vliegtuig is hij te enthousiast om tegenslagen überhaupt op te merken. Hij komt al jaren naar deze kant van het Kanaal om aan Upfest en andere street-art festivals mee te doen. ‘Street-art leeft hier zoveel meer dan in Nederland’, zegt Nol terwijl de bus de stad in rijdt. Hij wijst naar de tientallen muurschilderingen in de eerste straat waar de grote dubbeldekker doorheen sjeest. ‘Bristol voelt toch een beetje als m’n tweede thuis. Voor Covid kwam ik zo’n 8 keer per jaar naar Engeland, dus het voelt als thuiskomen vandaag.’

Bristol als epicentrum voor street-art

Dat Nol graag naar Engeland komt voor street-art is geen verrassing. Engeland, en Bristol in het bijzonder, speelt een grote rol in de ontwikkeling van graffiti tot street-art. Begin jaren 80 kwam Hiphop de Atlantische oceaan over en verving daarmee punk als dominante muziek cultuur in het land. Hiphop bracht graffiti met zich mee, en de verf verspreidde zich snel over de Britse muren. Bristol was 1 van de eerste Britse steden waar graffiti en de cultuur eromheen snel groot werden.

De allereerste artiest die in Engeland werd gearresteerd voor illegaal spuiten was een man uit Bristol. Zijn werk is op sommige plekken nog steeds te vinden en staat hoog aangeschreven in de graffiti wereld.

Ook andere grote namen in de wereld hebben hun roots in het culturele Bristol. Onder andere Cheo, Inkie, en Banksy komen uit deze stad en begonnen ooit op deze muren. Veel van Banksy’s schilderingen staan nog op de muren in Bristol. Hij staat er om bekend maatschappelijke problemen aan te kaarten in zijn werk door er de spot mee te drijven. Die stijl maakte hem de brug tussen street-art en het grotere publiek, omdat meer dan alleen de graffiti spuiters geïnteresseerd werden in zijn kunst.

Nol op Upfest

Kunstenaar Nol heeft zelf nooit illegaal gespoten, nooit echt. ‘Ik bedoel, toen ik 17 ofzo was wel eens, maar nooit echt serieus en nooit grote stukken.’ Zijn carrière als street-artist kwam niet voort uit een passie voor graffiti spuiten, maar uit een opleiding tot zeefdrukker. Zijn stijl is dan ook sterk terug te koppelen aan zeefdrukken. Het bestaat uit duidelijke vlakken en lijnen, effen opvallende kleuren en herkenbare icoontjes.

Nol wil geen maatschappelijk punt maken of discussies starten met zijn werken, zoals bijvoorbeeld Banksy dat doet. De iconische wezentjes die hij op muren zet hebben geen naam en geen betekenis. ‘Als ik een doel zou moeten omschrijven zou dat gewoon zijn dat ik wat vrolijkheid de wereld in wil brengen.’

Tegenwoordig is street-art dus ook simpelweg iets vrolijks, en komt het niet meer alleen voort uit protest zoals in de jaren 80.

Operation Anderson

Aan het begin van de opkomst van graffiti in Bristol was het spuiten namelijk puur een vorm van protest. Dit kwam omdat elke vorm van graffiti spuiten illegaal was en als vandalisme werd gezien. Het werd een soort kat- en muisspel tussen de jonge spuiters en de lokale politie. De politie moest ze op heterdaad betrappen omdat aan een schildering of artiestennaam eigenlijk nooit een gezicht vastzat. Ze gingen er meer op patrouilleren, maar de jongeren reageerden met een snellere vorm van graffiti, bekend als ‘tagging’. Zo konden ze altijd, overal hun handtekening op de muur achterlaten. Ze pasten zich aan om de politie te kunnen ontwijken en de politie probeerde nieuwe technieken uit om de jongeren alsnog op te kunnen pakken. Deze wisselwerking ging zo jarenlang door.

Uiteindelijk realiseerden de autoriteiten dat hun verzet tegen de spuitende jongeren het gedrag stimuleerde. Ze minderden hun weerstand en de klopjachten naar graffiti spuiters. John Nation, een maatschappelijk werker uit Bristol, bedacht een actie waarmee de jongeren uit de illegaliteit zouden kunnen komen. Hij creëerde een plek met verf en lege muren waar de jongeren zich op een positieve manier konden uiten, in plaats van het groeiende conflict met de autoriteiten op te blijven zoeken.

In 1989 besluit de politie om de jongeren die John had samengebracht 1 voor 1 te arresteren. Er worden in 6 maanden tijd zo’n 46 jonge spuiters opgepakt en dit staat tot op de dag van vandaag bekend als ‘Operation Anderson’. Ook voor Nol is deze rijke, karakteristieke geschiedenis van groot belang. ‘Zonder die grondleggers had ik nu vast nooit op een festival muren mogen komen beschilderen.’

Upfest

24 mei begint Nol al om 5:30 met de voorbereidingen. ‘Daar heb ik een app voor, dan kan ik mijn design en een foto van de muur samenvoegen en weet ik hoe ik alles in de juiste proporties kan zetten’, verteld hij. Een paar uur later begint hij onderaan North street op zijn eerste muur. Hij zet een vrolijk muziekje aan, bind zijn masker om en stapt z’n trappetje op.

We lopen in een halve dag heel North street uit, en hij beschilderdt onderweg 3 van de 4 muren die hij heeft gekregen van Upfest. Onderweg komen we andere kunstenaars en organisatoren tegen. Veel daarvan zijn bekenden voor Nol en hij maakt met iedereen een praatje. Ook bewonderaars lopen langs en blijven even staan kijken naar hoe hij de spuitbussen over de muur laat vliegen, hoe hij zijn maffe wezentjes een nieuw thuis biedt in elke muur die hij onder handen neemt.

Zelfs nu het festival nog niet begonnen is lopen veel locals en zelfs al wat bezoekers door de straten. Als er een stoet kinderen langsloopt, gooit Nol een stapel stickers in de lucht. Het regent kleurrijke wezens. De kinderen pakken wat ze pakken kunnen.

Upfest was niet altijd zo groot als nu met haar 290 artiesten en 80 muren die door hen beschilderd mogen worden. Het begon ooit in een café. Volgens 1 van de oprichters van het festival waren er toen zo’n 40 artiesten, ‘en ook 40 bezoekers’, zegt hij er lachend achteraan. Elk jaar groeide het met zo’n 50 artiesten en ondertussen krijgen ze jaarlijks meer dan 1200 aanmeldingen van kunstenaars die de muren van Bedminster willen komen beschilderen. ‘Dat die ene poging tot iets leuks rondom street-art organiseren uit zo lopen tot het grootste street-art festival van Europa had ik niet verwacht’, verteld hij.

Het festivaldeel dit weekend bestaat uit een bom aan activiteiten in Greville Smyth Park. Dat is het park vlakbij North Street, waar Upfest  Er is muziek, een bar en talloze kraampjes met eten, koffie, shirts en meer. Door het hele park heen staan borden die minder grote artiesten mogen beschilderen. Overal waar je kijkt is kunst, overal waar je kijkt staat iemand te spuiten. Er zijn close-ups van zoenende mannen, schilderingen van vogels, bloemen en portretten. In de gallerij verderop hangt werk van elke artiest te koop. De mokken en prints van Nol zijn op de laatste dag van het festival helemaal uitverkocht. ‘Zo verdien ik er zelfs nog wat mee’, zegt hij als hij dat nieuws hoort.

Op dezelfde plek waar ooit in de jaren ‘80 de eerste arrestatie plaatsvond voor graffiti spuiten, is nu dus jaarlijks het grootste festival om juist dat samen te vieren. Kunstenaars, Bristolians en bezoekers komen samen om de kracht en kunst van street-art, het nieuwe graffiti, te bewonderen.

In plaats van arrestaties en illegaliteit, is er nu ruimte voor kinderen van alle leeftijden om te experimenteren met kunst. Daar zegt de vermoeide mede-oprichter van Upfest Steve Hayes iets moois over op de laatste dag van het festival. Na maanden aan organiseren staat hij in het park even om zich heen te kijken naar het resultaat van al dat harde werk. Ik kom hem te midden van de spuitende mensen tegen op het festivalterrein.

‘I love to see these kids choose a pen or some paint over their tablet and see them discover the joy something so small and simple can bring them.’