AMERSFOORT – In het museumcafé van Nationaal Monument Kamp Amersfoort is van 1 tot 31 oktober een bijzondere tentoonstelling te zien. Deze expositie maakt deel uit van het project Ort der Verbundenheit (Plek voor Verbinding en Herinnering), een monument ter herdenking van de duizenden gevangenen van concentratiekamp Neuengamme, waar meer dan 5500 Nederlanders vastzaten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Nabestaanden en familieleden kunnen zelf posters ontwerpen voor zowel overleden als overlevende gevangenen. Deze posters zijn niet alleen in Neuengamme te zien, maar nu ook tijdelijk in Amersfoort.

In het museumcafé van Kamp Amersfoort hangen posters met de gezichten van de gevangenen, hun blikken zijn voor altijd vastgelegd. Terwijl bezoekers de posters bekijken, voel je de stilte om hen heen. Sommige mensen staan even stil en kijken naar de afbeeldingen van mannen die ooit hoopten op vrijheid, maar die in plaats daarvan te maken kregen met vreselijke omstandigheden.

De tentoonstelling in Kamp Amersfoort toont een selectie van posters die speciaal gewijd is aan gevangenen uit kamp Neuengamme. Op 1 oktober 1944 werden 659 mannen uit Putten opgepakt door Duitse troepen, als vergelding voor een verzetsactie. Twee dagen eerder, op 30 september, had een verzetsgroep uit Putten geprobeerd een Duitse legerauto aan te vallen, maar die aanval mislukte.

De opgepakte mannen werden naar Kamp Amersfoort gebracht en daar vastgehouden tot 11 oktober. Vervolgens werden ze gedeporteerd naar concentratiekamp Neuengamme. Slechts een klein aantal van hen overleefde de gruwelijkheden in het kamp en keerde na de oorlog terug.

‘De meeste van die gevangenen komen uit Putten. Op zaterdag 30 september 1944 pleegde een Puttense verzetsgroep een aanslag op een Duitse legerauto. Die aanslag mislukte, maar als vergelding daarvoor zijn op 1 oktober 659 mannen uit Putten opgepakt,’ legt Harry Broere, een vrijwillige gids bij Kamp Amersfoort, uit. ‘Op 2 oktober zijn ze naar Kamp Amersfoort afgevoerd, waar ze tot 11 oktober vastzaten. Daarna zijn ze op transport gezet naar Neuengamme, en van die mannen zijn er uiteindelijk maar een handjevol teruggekomen.’

In Neuengamme en zijn subkampen werden de gevangenen gedwongen tot zwaar werk onder slechte omstandigheden. ‘Ze moesten antitankgrachten graven, vier meter diep en drie meter breed, vaak tot hun middel in het water,” beschrijft Broere. “De barakken hadden geen ramen of deuren, het voedsel was slecht, en er heersten erbarmelijke hygiënische omstandigheden. Daardoor zijn veel mannen omgekomen.’ Aldus Broere.

De posters in de tentoonstelling vormen een eerbetoon aan de gevangenen van Neuengamme. Voor nabestaanden is het een manier om hun dierbaren te herdenken en ze een blijvende plaats in de geschiedenis te geven. ‘Het idee is dat je een poster kan laten maken voor een nabestaande die is omgekomen, of zelfs voor iemand die de oorlog heeft overleefd,’ zegt Broere. ‘Het is een soort monument voor thuis, een soort altaartje, een plek om te herdenken.’

De expositie roept bij bezoekers emotionele reacties op. Carla Krux, die in de horeca van het museum werkt, vertelt over een ervaring die haar bijzonder raakte: ‘Er waren twee vrouwen die binnenkwamen en foto’s van de posters bekeken. Ze herkenden een paar van hun familieleden, waaronder hun moeder en opa. Het was heel emotioneel voor hen om die gezichten weer te zien.’ Krux vindt de tentoonstelling een waardevolle toevoeging aan het museum. ‘Het is bijzonder om te zien hoe mensen reageren op deze posters. Het zorgt voor een persoonlijke verbinding met het verleden.’ Aldus Krux.

De tentoonstelling is onderdeel van een groter project in de KZ-Gedenkstätte Neuengamme in Duitsland. Daar worden de originele drukplaten van de posters tentoongesteld als monument.

In Kamp Amersfoort ligt een map waarin alle posters te zien zijn die tot nu toe voor Nederlandse gevangenen zijn gemaakt. Bezoekers kunnen door deze map bladeren en meer te weten komen over de gevangenen en hun verhalen. Het project biedt een bijzondere manier om de slachtoffers van Neuengamme te herdenken en hun herinnering levend te houden.

Broere hoopt dat de tentoonstelling bezoekers inspireert om na te denken over hun eigen familiegeschiedenis. ‘Sommige bezoekers herkennen verhalen van hun eigen familie,’ zegt hij. ‘Misschien willen ze zelfs een poster laten maken voor hun eigen vader of grootvader die in Neuengamme heeft gezeten. Het is een manier om ze te eren en een plek te geven in de geschiedenis.’

Als je de posters in het museumcafé bekijkt, besef je dat deze mannen niet alleen cijfers zijn, maar mensen met dromen en verhalen. De tentoonstelling herinnert ons eraan wat er is gebeurd en waarom het belangrijk is om nooit te vergeten. Het is een plek waar we stil kunnen staan bij het verleden en de slachtoffers kunnen herdenken, zodat hun herinnering voortleeft.

In het onderstaande audio reportage verteld Corinna Bilmaier meer over de posters.

Tekst: Suzanne Raven   Audio: Fienne Klerken