Wanneer mensen het hebben over veehouderijen, zijn er weinig overtuigend enthousiast. En waarom zouden ze? Veehouderijen stinken, zijn slecht voor het milieu en zorgen voor veel stikstofuitstoot. Het stikstofprobleem is de afgelopen jaren veel in het nieuws. Boerenbedrijven worden opgeschort en boeren begaven zich met harken, maaimachines en trekkers op snelwegen naar Den Haag. De regering trekt alles uit de kast voor Europese stikstofdoelen: een scala aan subsidies en regelingen staat klaar voor boeren die vrijwillig hun landbouwonderneming afstaan. Maar hoe zit het eigenlijk met de fijnstofuitstoot van deze landbouwbedrijven?

De landbouw blijkt volgens het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat niet alleen de grootste stikstofuitstoter, maar ook één van de grootste fijnstofuitstoters. De veehouderij is de grootste boosdoener. Net als stikstof heeft blootstelling aan fijnstof effect op de gezondheid van mensen. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt dat mogelijke symptomen van fijnstof verminderde longfunctie, luchtwegklachten en extra medicijngebruik zijn. Volgens medici kunnen de kleinste fijnstofdeeltjes ook hart- en vaatziekten veroorzaken. Moeten we ons net zo veel zorgen maken over de fijnstofuitstoot van de veehouderij als we doen over de stikstofuitstoot van de veehouderij?

Samen Meten Utrecht startte in 2019 met het project ‘Snuffelfiets’: ongeveer vijfhonderd inwoners uit de provincie Utrecht fietsen door hun omgeving met een klein sensorkastje op hun fiets. De sensorkastjes van Snuffelfiets meten het fijnstofniveau in de lucht. De Snuffelfietsers komen langs de meest uiteenlopende locaties. Met de data die de Snuffelfietsers verzamelen, start de provincie initiatieven om de fijnstofuitstoot in Utrecht te beperken. Koen Smilde is één van die deelnemers en hij vertelde ons het volgende: “Ik verwacht niet per se dat veehouderijen een grotere invloed hebben dan andere vervuilers zoals snelwegen en industriegebieden. Ik denk dat ze allemaal vervuilend zijn.”

De provincie Utrecht maakte in 2019 bekend dat de provincie de advieswaarden van de WHO rondom fijnstof overschrijdt. Het gaat hier vooral om fijnstof PM2,5. Dit zijn de kleinste fijnstofdeeltjes, die bij inademen kunnen doordringen tot in de longen. De grootste uitstoters van fijnstof in de provincie Utrecht zijn het verkeer, de industrie en je raadde het misschien al: de landbouw. Omdat de veehouderij het grootste deel van de fijnstofuitstoot op haar naam heeft staan, besloten wij het volgende te testen: bewijst de Snuffelfietsdata (net als de provincie Utrecht beweert) dat de veehouderij veel invloed heeft op het fijnstofniveau in de lucht?

De Snuffelfietsers komen langs veel plekken. Om zuiver te testen, zijn de steekproeven genomen op plekken waar uitsluitend een veehouderij, industrieterrein, snelweg of geen van allen (recreatie-/natuurgebied) in de buurt is. Bij twee veehouderijen is het fijnstofniveau in de lucht inderdaad veel hoger dan normaal. Echter, bij één veehouderij is het fijnstofniveau juist laag. Mogelijke verklaringen hiervoor zijn dat de Snuffelfiets niet dicht genoeg langs de veehouderij fietste of dat het vee binnen op stal stond. De vijf onderzochte industrieterreinen kennen een laag fijnstofniveau. Dit komt waarschijnlijk doordat er uitsluitend bedrijvenpanden op deze terreinen staan of omdat de Snuffelfietser hier alleen ’s avonds was. Uit de RIVM-fijnstofkaart blijkt dat in 2019 het fijnstofniveau rondom snelwegen hoger is dan de Snuffelfietser mat, dit komt waarschijnlijk doordat de Snuffelfietser te ver van de snelweg was.

Uit de gegevens is dus op te maken dat Snuffelfietsers weldegelijk een hoger niveau van fijnstof meten rondom veehouderijen. Misschien is het tijd voor fijnstofmaatregelen of vertrekt menig boer dan opnieuw richting Den Haag?

Verantwoording

Voor deze dataproductie gebruikten we een dataset van Snuffelfiets betreffende de week van 9 oktober tot 16 oktober 2023 in de provincie Utrecht. In deze week waren er 55 snuffelfietsers actief. Van elke Snuffelfietser brachten we in het programma LocalFocus in kaart waar deze heeft gefietst per dag. Op basis van luchtfoto’s en Google Maps bepaalden we in hoeverre een Snuffelfietser in de buurt was van veehouderijen, industrie- en bedrijventerreinen, snelwegen en recreatie- en natuurgebieden (waar veel bomen staan).

In de gevisualiseerde kaart waren de Snuffelfietsen wel in de buurt van snelwegen (je kan immers niet óp de snelweg gaan fietsen), maar niet dicht genoeg om het fijnstofgehalte goed te meten. Vandaar dat we de fijnstofkaart van het RIVM gebruiken, dit geeft namelijk een representatiever beeld van het fijnstofgehalte op snelwegen.

De mogelijke mitsen en maren zijn in dit geval dat we slechts drie veehouderijen, vijf industrie-/bedrijventerreinen, drie snelwegen en drie recreatie-/natuurgebieden vonden die we met elkaar konden vergelijken. Dit beperkte aantal maakt het lastig om algemene conclusies te trekken over de relatie tussen veehouderijen en het fijnstofniveau in vergelijking met andere plekken in de provincie Utrecht.

Door: Noortje Harms, Rutger van der Wind & Kevin de Jong