In de nacht van de jaarwisseling zijn de steden gevuld met feestelijke kleuren en luid geknal van vuurwerk. Voor veel inwoners is dit een jaarlijks hoogtepunt, maar door de ogen van beleidsmakers blijft vuurwerk een zorgwekkend probleem. Dat is de reden waarom Utrecht volgende jaarwisseling vuurwerkvrij wordt. Een bewoner van Utrecht, die jaarlijks zelf geen vuurwerk afsteekt wegens gezondheidsproblemen, merkte vorig jaar een verbetering in de luchtkwaliteit. Maar zal een vuurwerkvrij Utrecht ook echt verschil maken in de luchtkwaliteit? 

Utrecht zet zich in op de Snuffelfiets. In Utrecht rijden al een aantal jaar vrijwilligers op deze fietsen rond, uitgerust met sensoren die data verzamelen, waaronder fijnstofdata. Uit de data van de Snuffelfietsen blijkt dat er extreem hoge PM10-waardes te vinden zijn tijdens de jaarwisseling. PM10-waardes zijn fijnstofdeeltjes, dezelfde fijnstofdeeltjes die door het afsteken van vuurwerk de lucht in komen. Om het effect van vuurwerkvrije zones op de luchtkwaliteit nog nauwkeuriger te kunnen volgen, zijn daarnaast extra bronnen geraadpleegd. 

In verschillende steden, zoals Rotterdam, die al sinds 2020 officieel vuurwerkvrij is, worden nog steeds hoge fijnstofconcentraties gemeten. De data laten zien dat ondanks het vuurwerkverbod in Rotterdam de luchtkwaliteit op 1 januari een flinke piek vertoont, met een gemiddelde PM10-concentratie die bijna tot 80 µg/m³ stijgt. Dit roept een aantal vragen op: hoe effectief is het vuurwerkverbod werkelijk, en heeft de handhaving voldoende impact?

Ook Utrecht zet zich in om de luchtkwaliteit te verbeteren. De stad begon in 2017 met vuurwerkvrije zones en heeft sinds april 2024 een volledig vuurwerkverbod ingevoerd. Met dit nieuwe beleid blijft het de vraag of Utrecht de komende jaarwisseling daadwerkelijk schonere lucht zal ervaren. 

Opvallend genoeg wijst de data erop dat in Rotterdam, ondanks het verbod, de algemene fijnstofconcentraties nog steeds hoger ligt dan in Utrecht. 

Maar hoe zit het met de vuurwerkvrije zones binnen Utrecht? Om dit beter te begrijpen, zijn twee fijnstofsensoren geanalyseerd: één in een vuurwerkvrije zone en één in een zone waar vuurwerk wel toegestaan was. Verrassend genoeg laten de data zien dat de gemiddelde fijnstofconcentratie tijdens de afgelopen jaarwisseling juist hoger lag in de vuurwerkvrije zone.  

Hoewel de cijfers misschien onverwacht zijn, zijn er meerdere mogelijke verklaringen voor dit resultaat. Het weer speelt een grote rol: harde wind verspreidt fijnstofdeeltjes sneller, terwijl deze bij windstilte langer blijven hangen. Regen kan de lucht “schoonwassen” door de fijnstofdeeltjes neer te slaan. Ook het aantal mensen per locatie kan een verschil maken in de concentratie van fijnstof. 

Voor de bewoner die zich zorgen maakt over de luchtkwaliteit, geeft de invoering van vuurwerkvrije zones dus nog geen garantie voor schonere lucht. Misschien is het dan toch verstandiger voor deze bewoner om het vuurwerk van binnenuit te aanschouwen. 

Dataverantwoording

Voor dit onderzoek hebben we verschillende data gebruikt om de impact van vuurwerkvrije zones op de luchtkwaliteit in kaart te brengen. We hebben gekozen voor data van vaste meetpunten en andere betrouwbare bronnen, zodat we een representatief beeld konden krijgen van de luchtkwaliteit tijdens de jaarwisseling in specifieke zones in Utrecht.

Waarom niet enkel Snuffelfietsdata?
Hoewel Snuffelfietsdata veel interessante informatie oplevert, wordt het door de wisselende meetlocaties en -tijden minder geschikt voor onze specifieke analyse. Daarom hebben we deze data alleen beperkt gebruikt en vooral gegevens van vaste meetpunten geraadpleegd, zoals de sensoren van het KnowYourAir-netwerk, waar Snuffelfietsdata ook in verwerkt zit.

Focus op PM10-deeltjes
Vuurwerk verhoogt vooral de concentratie van PM10-deeltjes in de lucht, en deze grotere deeltjes hebben directe invloed op de luchtkwaliteit. Daarom ligt onze focus op PM10, wat een realistischer beeld geeft van de situatie tijdens Oud en Nieuw.

Locaties en Handhaving van Vuurwerkvrije Zones
Bij onze analyse hebben we de exacte coördinaten van de meetpunten vergeleken met de vuurwerkvrije zones in Utrecht. Zo konden we de luchtkwaliteitsmetingen rondom de vuurwerkvrije zones zorgvuldig volgen. Dit was mogelijk via publieke data van het RIVM’s Samen Meten platform.

Filter voor Onrealistische Waardes
We hebben een drempelwaarde van 550 μg/m³ toegepast om eventuele meetfouten uit de data te halen. Waarden boven deze grens worden vaak veroorzaakt door storingen in de sensoren, en zouden het beeld kunnen vertekenen.

Extra Factoren zoals Weer
Ook hebben we rekening gehouden met de windrichting en -snelheid. Deze factoren hebben een grote invloed op de verspreiding van fijnstof en zijn daarom essentieel om het effect van vuurwerk op luchtkwaliteit goed te begrijpen.

Toepassing
Door het gemiddelde te nemen van de PM10_average waarde van elke sensor per uur en per stad, hebben we de lijngrafieken kunnen genereren.

Voor de bubble map hebben we bepaalde sensoren geïsoleerd door middel van lat/long waardes. Van deze sensoren hebben we de PM10_average waarde tijdens de jaarwisseling verwerkt in de grafiek.