Het is niet voor niets dat artikelen zoals ‘Jaarlijks 7 miljoen doden door luchtvervuiling’ in omloop zijn. Een alarmerende inhoud waar onder andere een Rotterdamse longarts (Dr. Veen) het zeker mee eens is: “Die luchtverontreiniging zijn zulke kleine deeltjes dat je ze voor het blote oog niet kan zien en dat betekent dus dat je ze niet merkt. Daarmee zijn het een soort sluipmoordenaars.” Rond 2007 was dit gedachtegoed al bekend bij de gemeente Utrecht waarna zij dit probleem wilden verminderen door middel van het inzetten van een milieuzone. Maar welke effecten heeft deze zone tot nu toe opgebracht?

Dr. Veen benoemde het in de introductie al; ‘luchtverontreiniging’. Een vorm van deze verontreiniging is fijnstof. Dit bestaat uit zeer kleine deeltjes, zoals roet en andere verbrandingsproducten vanuit het verkeer in de stad. Deze deeltjes worden in de lucht verspreid en kunnen schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid. Dr. Veen ziet de gevolgen hiervan binnen ziekenhuizen terug: “4% van de ziektelasten in totaal in Nederland is gerelateerd aan luchtverontreiniging…duizenden bezoeken op de eerste hulp door acute blootstelling.”

Het is hierom niet raar dat de Gemeente Utrecht in 2007 een milieuzone heeft opgezet. Deze zone is ‘een gebied in een stad waar bepaalde vervoersmiddelen niet mogen rijden’; voor Utrecht een groot deel van de binnenstad. Welke voertuigen wel of niet in de zone mogen komen, wordt momenteel bepaald op basis van de emissieklasse. Hierbij geldt het principe ‘hoe hoger het cijfer, hoe schoner het voertuig’.

Figuur 1

Verscheidene ontwikkelingen hebben plaatsgevonden om bij de huidige regels voor de milieuzone te komen. Maar welke effecten leveren deze ontwikkelingen op? Om dit te onderzoeken, zijn de drie meest recente ontwikkelingen van de milieuzone onder de loep genomen. Hiervoor is de data vanuit het initiatief van ‘Samen Meten Utrecht’ gebruikt (‘Snuffelfiets’) om te kijken wat de hoeveelheid fijnstof voor en na de ontwikkelingen was. De resultaten zijn in onderstaand figuur weergegeven.

Figuur 2

Op 29 oktober 2020 (onderin) kregen door een verandering in de landelijke regeling voor milieuzones enkele typen auto’s, vrachtauto’s en autobussen een vrijstelling voor de milieuzone. Dit zou logischerwijs betekenen dat het fijnstof gehalte weer zou gaan stijgen. In drie van de vier opvolgende weken was dit dan ook het geval.

Voor de aanscherping van 1 april 2021 en 1 januari 2022, werden de regels voor personen-, bestel- en vrachtwagens strenger. Daar waar een emissieklasse 3 in eerste instantie voldeed, werd dit nu klasse 4. Voor vrachtwagens werd de overstap zelfs van klasse 4 naar 6. Wat bijzonder is om te zien, is dat het fijnstofgehalte voor de aanscherping in 2021 (met uitzondering van week 12) niet zo veel verandert. Sterker nog, voor de aanscherping in 2022 is het fijnstofgehalte zelfs gestegen!

Wat kan hieruit opgemaakt worden? Vanuit deze data komt het over alsof de aanscherpingen weinig tot geen effect hebben gehad op de luchtverontreiniging in de stad. Er zijn echter nog meer factoren om in ogenschouw te nemen; denk aan de weersomstandigheden. Zo zou bij koud weer o.a. fijnstof zich kunnen ophopen (RIVM, 2011). Dit zou goed het geval kunnen zijn bij de aanscherping rondom 1 januari 2022.

Kortom, aan deze gegevens zou geen directe conclusie verbonden kunnen worden. Dit neemt echter niet weg dat maatregelen nog steeds van belang zijn.

Verantwoording

Voor de gegevens over de hoeveelheid fijnstof voor en na een verandering/ontwikkeling in de regeling van de milieuzone, zijn de datasets gebruikt van Snuffelfiets. Een deel van deze data is open data (vooral de near time data), maar voor dit onderzoek was een account binnen het CKAN-dataplatform nodig om bij de betreffende gegevens te komen.

Vanuit het CKAN-dataplatform werden de ‘snuffelfietsdata’ opgeslagen en bewerkt. Deze data waren verkrijgbaar per week, wat maakt dat er 24 datasets zijn gebruikt (3 ontwikkelingen met ieders 4 weken voor en na de ontwikkeling). Iedere meting is verbonden aan een latitude, longitude coördinaat. Door middel van een formule in Excel werd een specifiek gebied vanuit de milieuzone gefilterd uit alle metingen. Vanuit deze overgebleven resultaten werd, wederom door middel van Excel, een gemiddelde genomen van de PM2,5 waarde; het fijnstofgehalte.

Vanuit een eigen anticipatie, werd enkel het deel van de milieuzone in rekening genomen die de directe binnenstad betreft (rechtsboven in de milieuzone). De overige plekken bevatten onder andere voornamelijk spoorwegen, welke niet relevant zijn binnen dit onderzoek en de gebruikte informatiebron (snuffelfietsen).