De geschiedenisboeken vertellen vaak niet alle verhalen. Als het aan de broers Sebastian en Tyler Koudijzer ligt moet dit veranderen. Met de voorstelling ‘De Gesuikerde Onderneming’ nemen de broers het publiek mee in een eigen, persoonlijk familieverhaal: het verhaal van de Javaans-Surinaamse contractarbeiders. Toerend door heel Nederland in een mix van spoken word, beeld en muziek staan de broers in vele theaters, en zo ook op dertig november op het podium van wijkcultuurhuis Cultuur19 in Leidsche Rijn.

Het ontstaan van het idee

Vele jaren vragen stellen aan onze ouders heeft er tot geleid dat we besloten dat het onderzoek hier in Nederland wel ophield, we moeten echt naar Suriname toe om het om het verhaal in de geschiedenis van de Javaanse contractarbeiders uit te lichten. Het is een geschiedenis dat nauwelijks in de geschiedenisboeken bekend is. Daarnaast is het nogal onbekend dat er Javaans-Surinamers zijn. Dat verhaal vinden wij heel belangrijk om uit te lichten als een stukje aanvulling op de geschiedenis, maar ook zeker als in persoonlijke zin. Daarin vinden we het heel belangrijk om niet alleen statistieken te vertellen met betrekking tot hoeveel Javanen er naar Suriname zijn gegaan, maar ook willen we gelijk echte menselijkheid achter die verhalen en het menselijke gevolg ook bloot kunnen leggen. Het zijn niet alleen maar koude feiten die worden verteld, maar ook wat voor menselijkheid er schuilt naast de feiten die je wellicht wel in de geschiedenisboeken hebt zien staan. Vrij vroeg in het onderzoek dat nog voor dit project is gevoerd vroegen wij onze moeder waarom wij eigenlijk zo weinig weten van de geschiedenis. Daarop antwoordde onze moeder destijds dat het misschien ook gewoon niet zo een mooie geschiedenis is, maar vooral een pijnlijke. In persoonlijke verhalen vinden we heel veel dingen waar we juist wel trots op kunnen zijn. Wat de Javanen en de Contractarbeiders is aangedaan willen we ook niet omheen draaien. Zo schrijnend als het is, willen we het ook wel kunnen vertellen. In dat onderzoek dat wij deden kwamen erachter dat wij, naar onze mening, heel weinig Javanen in hun kracht hebben gezien in geschiedenis. Als we dan een fotoarchieven gingen kijken, dan waren ze vaak onderdanig en ongeschikt aan kolonisatoren. Dat zei ook voor ons ook al heel veel van: oké, dus zelfs in de archieven zijn ze niet ontwikkeld, letterlijk en figuurlijk. Dat zorgde er voor ons voor dat we verandering en ook de vertegenwoordiging willen verbeteren: Er zijn ook Javanen waar je trots op kan zijn, die kracht hebben.

De reis naar Suriname

Vooral de eerste keer was het heel bijzonder, de tweede keer ook, maar dan kom je natuurlijk al met een bepaald referentiekader. Maar de eerste keer gingen we heel erg af op heel veel verhalen van onze opa en oma, die vroeger ook vertelde dat het daar heel mooi en warm was. En toen we in Mariënburg kwamen, zag je eigenlijk een soort ruïne van wat er vroeger was en zien wij onze opa letterlijk zijn momenten herbeleven. Voor onze ogen zien wij dat hij ziet hoe het er nu bij staat. En dat doet wel wat met je. Dat stukje begrip, dat had ik nog niet. En toen kreeg ik ineens niet alleen een heel mooi beeld van Suriname, maar een breder beeld van het land, wat het allemaal inhield om daar te wonen. En ook snappen wij eigenlijk nu veel meer het verlangen naar ergens anders naartoe gaan.

De voorstelling

In 2022 is dit project dan echt gestart vanuit de moestuin van bij onze opa en oma. We keken elkaar op een bepaald ogenblik aan en besloten al snel dat we echt naar Suriname moesten. En toen zijn we dus in 2023, in januari-februari samen met onze opa en oma naar Suriname gegaan, naar Mariënburg, waar zij zijn opgegroeid en waar onze moeder en onze ooms zijn geboren. Daar waren we met zijn allen vijf weken lang geweest en hebben we allerlei onderzoeken gedaan met zijn vieren op een heel fijn, rustig tempo. Dat onderzoek gaat ontwikkelen en de logische volgende stap was om er een voorstelling van te maken. Toen hebben we een superfijne try-out van ons concept gedaan. Direct daarna gingen we eigenlijk voor een tweede keer naar Suriname, maar dit keer dan met een filmmaker om samen documentaire te schieten. Voor ons is het allerbelangrijkste dat het verhaal verteld wordt en we zoeken steeds nieuwe vormen om dat te doen. Vormen die bij onszelf passen, maar ook willen we diversiteit: niet iedereen houdt van het theater, maar houdt dan bijvoorbeeld wel van fotografie. Iemand die niet van poëzie houdt, houdt weer van theater en zo proberen we dus op heel veel verschillende manieren dit verhaal te vertellen. Het verhaal is natuurlijk heel breed. En hoe meer je onderzoekt hoe meer verhalen naar boven komen, persoonlijke verhalen ook. Als we in een nieuw verhaal van onze opa en oma belandden, eigenlijk in hun vertellingen, dan besefte wij dat het alweer een hele nieuwe voorstelling zou kunnen zijn. In de voorstelling hebben we heel veel moeten nadenken over wat je dan laat zien: wat is heel persoonlijk? Daarin proberen we met respect naar onze familie het verhaal zo te vertellen, zonder dat zij zich daar onveilig over hoeven te voelen. Bij de laatste voorstelling was het heel fijn om te horen dat onze grootouders zo trots waren en zich echt gezien voelden. In bepaalde stukken van de voorstelling speelt Tyler ook opa, en het is dan ook spannend om te zien hoe hij dat ontvangt. Vindt hij het leuk vindt of voelt hij zich beledigt? Telkens als hij hem speelde en het publiek in keek had hij een grote glimlach op zijn gezicht.

Het gevoel

Wij hopen in ieder geval met de voorstelling een bepaalde warmte en liefde uit te stralen en dat deze dan ook warm genoeg is om alle hardheid te kunnen verdragen. Daarnaast hopen we ook een gevoel van nieuwsgierigheid te creëren, er is namelijk nog heel veel meer dan alleen een broodje kip-kerrie. Die nieuwsgierigheid willen wij stimuleren en ervoor zorgen dat die komt vanuit welwillendheid in plaats van angst. We spelen een hele range van emoties, hiermee willen we tonen dat het oké is om emoties te voelen wanneer je door zo’n proces heen gaat. We doen het samen met het publiek, en wij spelen het op dat moment, maar het is altijd oké om vragen te stellen.