Auteur: Nikola van Krieken

Elk jaar stelt uitkeringsinstantie UWV een ranglijst samen van de kansrijkste, én minst kansrijke, opleidingen met kans op een baan voor hbo’ers en academici. Ook in 2020 scoren de creatieve opleidingen weer hoog op de ladder van minst-kansrijke studies. Maar toch zijn er in 2020 bijna 20.000 studenten die op het Nederlandse hbo-kunstonderwijs (KUO) zitten. Wat maakt dat jongvolwassenen kunstenaar willen worden, terwijl de arbeidsmarkt krap is voor creatief opgeleiden? In deze portretreeks spreek ik zes kunstenaars van verschillende disciplines over hun gedrevenheid. Waar komt hun drive vandaan? En heeft de huidige arbeidsmarkt invloed op hun kunstenaarschap?

Helemaal doorweekt kom ik aan in Utrecht bij het huis van Felix. We nemen plaats aan de eettafel in zijn woonkamer. Hij vertelt mij dat hij al een uur aan het wachten is op zijn boodschappen die hij heeft besteld via een bezorgservice in Utrecht. Hierdoor lichtelijk geërgerd, schenkt hij mij een glas rosé in. Terwijl hij vol enthousiasme begint te vertellen over zijn passie voor films, lijkt zijn ergernis meteen verdwenen.

Zijn passie voor films begon in groep 8, toen hij in de bibliotheek een boek genaamd ‘1001 films die je gezien moet hebben’uit de kast pakte. Door dat boek is Felix geobsedeerd geraakt door films. Hij keek ook vanaf jonge leeftijd al films die eigenlijk voor een veel oudere doelgroep bedoeld waren, maar deze vond hij juist het meest interessant. “Omdat ik vroeger al zoveel films keek, droomde ik ervan om ook ooit zelf films te regisseren”, vertelt hij.

Filmacademie

Deze droom heeft hij waargemaakt, want als eind project voor de middelbare school heeft hij met twee klasgenoten en lange film gemaakt van 42 minuten gemaakt. Hierbij nam Felix de rol als regisseur op zich. Deze film heeft hij uiteindelijk ook opgestuurd naar de Filmacademie in de hoop daar toegelaten te worden. Felix kreeg het bericht dat hij door was naar de laatste selectieronde, maar is uiteindelijk toch niet aangenomen. Dat is ook niet zo gek als je bedenkt dat er zich jaarlijks ongeveer vijfhonderd studenten aanmelden voor deze academie, waarvan er uiteindelijk maar vijftien worden aangenomen. Voor de specifieke zijtak ‘regie fictie’, waar Felix zich voor aanmeldde, worden zelfs maar vijf studenten toegelaten.

Felix denkt dat de Filmacademie niet meer mensen dan dat aantal aanneemt, omdat anders het aanbod van goede Nederlandse regisseurs te groot wordt ten opzichte van de vraag ernaar. “Eigenlijk alle bekende Nederlandse regisseurs komen van de Filmacademie. Dus als je van de Filmacademie afkomt ben je ook écht heel goed, en is het dus ook reëel om hier je beroep van te maken. Als de Academie meer mensen gaat aannemen, wordt het aanbod te groot waardoor niet alle afgestudeerden per definitie aan een baan komen in deze sector”, aldus Felix.

 

Felix vindt dat de overheid te weinig aandacht en geld besteed aan de culturele sector in Nederland. “De filmsector is in bijvoorbeeld Duitsland, Denemarken en België een stuk beter dan in Nederland. Dit komt doordat de regering daar veel meer het belang van cultuur inziet. Ook zijn de Nederlandse filmfondsen vooral gericht op geld terugverdienen. Zij steken liever hun geld in een film zoals ‘Verliefd op Ibiza!’ dan in een nieuwe film die misschien minder bioscoopbezoeken oplevert.”

Droom najagen

Om meer ervaring op te doen en aan zijn portfolio te werken heeft Felix na zijn afwijzing door de Filmacademie een opleiding gevolgd bij Open Studio in Amsterdam. Hier kreeg hij twee dagen in de week les in ‘film maken’. Alle onderdelen van film maken kwamen hier aan bod, dus niet specifiek alleen regie. Hier heeft hij ook meegeholpen aan grote Nederlandse producties zoals de serie ‘Hollands Hoop’ en ‘Moffenmeid’.
Met deze ervaring op zak, en een nieuwe, professionelere film van 26 minuten, besloot hij het nog een keer te proberen bij de Filmacademie. Maar opnieuw wordt hij net niet toegelaten. Daarom schreef Felix zich hetzelfde jaar ook in voor de opleiding Media en Cultuur aan de Universiteit Utrecht. “Ik wilde nog steeds graag iets creatiefs doen en ik dacht dat deze studie daarbij zou passen. Maar tijdens het eerste jaar kwam ik er toch achter dat ik die manier van bezig zijn met film niet heel boeiend vond. Toen ben ik daar alsnog mee gestopt”, aldus Felix.

mdat hij nog steeds zijn droom van een leven als filmregisseur wilde najagen, schreef hij zich het jaar daarop in voor de opleiding Audiovisuele Media aan de HKU. Bij deze opleiding gold ook een toelating waarbij de studenten een portfolio moesten opsturen. Maar in tegenstelling tot het weinige aantal studenten dat bij de Filmacademie wordt toegelaten, wordt bij de HKU een kwart van de studenten toegelaten. Hier was Felix er één van.

Inmiddels zit hij in zijn derde studiejaar. In het eerste jaar van de opleiding kregen de studenten vakken die erg breed georiënteerd waren. Denk hierbij aan camerawerk, geluid regelen, regie, scenario’s schrijven en monteren. Op deze manier konden de leerlingen erachter komen welke tak van audiovisuele media hen het meest aansprak. In het tweede jaar kunnen de studenten een specifieke vakrichting kiezen. Felix heeft toen voor ‘regie’ gekozen. “We hebben niet echt basisvakken, het is vooral veel praktijk. Aan de hand daarvan krijgen we vervolgens uitleg over bijvoorbeeld spelregie, of hoe je iets het beste over kunt brengen op beeld.” Terwijl hij mij vertelt over zijn lessen waarin hij leert hoe je bepaalde vormen het beste kan framen op camera, pakt hij als voorbeeld een glas van tafel en maakt met zijn wijsvingers en duimen van beide handen een rechthoek waarmee hij een cameraframe uitbeeldt.

Over de moeilijke arbeidsmarkt gaat het tijdens de lessen nauwelijks. “Er zijn geen specifieke vakken die over het ‘jezelf in de arbeidsmarkt plaatsen’ gaan. Soms praat een docent per toeval over zijn eigen ervaringen, maar de studievakken zijn hier totaal niet op gericht”, zegt de HKU student.

Omdat Felix al in zijn derde studiejaar zit worden de opdrachten steeds vrijer. “Wij hebben bijvoorbeeld nauwelijks toetsen. We worden vooral beoordeeld op opdrachten zoals video of geschreven essays over bijvoorbeeld twee filmscenes die we met elkaar moeten vergelijken. Ook zijn er schouwsessies waarbij wij aan elkaar en aan de docenten moeten presenteren wat wij in de afgelopen periode hebben gemaakt. Alle opdrachten die we krijgen kun je zelf super vrij invullen.”

Ongeleid projectiel

Naast de opdrachten die hij verplicht van de HKU moet maken, vindt hij het nog steeds superleuk om ook in zijn vrije tijd bezig te zijn met filmscenario’s bedenken en films maken. “Mijn films gaan eigenlijk altijd over individuen die een mening aan het leven proberen te geven. Het gaat over onzekerheden, het ongemakkelijke van mens zijn, en daarmee om leren gaan.”

Omdat hij vanaf jongs af aan al bezig is met films maken is er naar Felix zijn mening duidelijke progressie te zien in zijn werk. “Je ziet bij mijn eerste films duidelijk dat het bedacht is door een ongeleid projectiel die veel te veel in één film wilde stoppen. Er zaten ook vrij veel clichés in. Inmiddels kan ik wel zeggen dat ik er beter in ben geworden. Het knapste aan het maken van films vind ik dat de verwachtingen van het publiek uiteindelijk worden weerlegd, en dat het plot totaal anders is dan iedereen van tevoren dacht. Er zijn ook films die inhoudelijk helemaal niet zo slecht zijn, maar waarin alles precies volgens het boekje gaat. Terwijl een film waarbij de regisseur een beetje buiten de lijntjes kleurt naar mijn mening veel interessanter is”, aldus Felix.

Als ik hem vraag naar zijn favoriete film begint hij gelijk te glunderen. Hij spelt de titel voor me uit: Synecdoche, New York. Geregisseerd door Charlie Kaufman. “Als je het hebt over verwachtingen overtreffen is deze film echt het toppunt. De film is zo ongelofelijk groots in ambities en de rare hersenspinsels van de regisseur komen er geweldig in uit. De eerste keer dat je de film hebt gezien is het gewoon niet te begrijpen. De tweede keer dat ik de film keek moest ik alleen maar huilen, omdat ik het zo overweldigend en mooi vond. Los van hoe idioot sommige elementen uit de film zijn, is het verhaal ook heel groots. Alle thema’s van het leven komen aan bod. Dat heeft de regisseur echt geniaal gedaan. Daarnaast is het ook goed gefilmd en geacteerd. Naast de regisseur van deze film is Andrei Tarkovsky zijn favoriete regisseur. “Elke film van hem vind ik echt prachtig.”

Dit onvoorspelbare probeert Felix zelf ook in zijn werk terug te laten komen. Als hij een bepaald genre zou moeten toekennen aan zijn films zou dat ‘psychologische thriller’ zijn. Een van zijn films gaat bijvoorbeeld over een jongen die het bericht krijgt dat er iets mis is met zijn gezondheid. Door dat bericht ontspoort de hoofdpersoon totaal. Een andere film (die hij ook heeft opgestuurd naar de Filmacademie) gaat over een jongen die telkens weer dezelfde droom heeft, en erachter wil komen wat dit betekent. “Mijn werk heeft vaak wel een duister uitgangspunt, het zijn niet bepaald vrolijke films”, zegt hij lachend. “Ik zou ook wel eens een film willen maken die minder zwaarmoedig is.”

Zie hieronder een van de korte films die Felix heeft gemaakt:

https://www.youtube.com/watch?v=A5vX2w3h77s&t=602s

Impact van corona

Het kenniscentrum voor kunst, cultuur en beleid meldt dat de coronapandemie voor veel verstoringen en verschuivingen heeft gezorgd in het domein Audiovisueel. Ook de opleiding van Felix heeft hieronder geleden. Veel lessen konden niet meer fysiek doorgaan, en filmen met meerdere acteurs of bijvoorbeeld op de set kon ook niet. Mede hierdoor heeft Felix besloten om naast zijn studie aan de HKU, de opleiding Sociale Geografie en Planologie aan Universiteit Utrecht te gaan studeren. Een andere belangrijke reden voor hem om er nog een opleiding naast te gaan doen, is de lastige arbeidsmarkt voor Nederlandse regisseurs. “De vrijgeestige werkwijze van de HKU sluit heel erg aan bij waar ik naar op zoek was. Maar omdat er relatief veel mensen afstuderen van de studie Audiovisuele Media, is de kans dat je echt full time filmregisseur kunt worden vrij klein. Misschien word je wel regisseur van kleine producties of reclames, maar geen filmregisseur. Deze kans veel groter als je de Filmacademie hebt afgerond. Omdat ik niet afhankelijk wil zijn van alleen de culturele sector, en kans wil hebben op een goede baan later, heb ik besloten om er nog een opleiding naast te volgen. Met deze studie kan ik bijvoorbeeld stadsarchitect of ambtenaar worden”, zegt Felix.

Doordat er op de arbeidsmarkt zo weinig Nederlandse regisseurs ‘nodig’ zijn, en de kans dat hij in dit werkveld terecht komt klein is, merkt Felix dat zijn motivatie voor de studie aan de HKU minder groot is geworden. “Omdat ik met de audiovisuele opleiding waarschijnlijk niet kan worden wat ik vanaf jongs af aan al wilde, is mijn andere studie meer mijn prioriteit geworden. Die onderwerpen vind ik ook heel interessant om mee bezig te zijn, en deze studie is qua baan kans een stuk realistischer”, aldus de student.

Omdat op dit moment Felix’ prioriteit bij de opleiding Sociale Geografie en Planologie ligt is hij van plan om deze studie eerst af te ronden, voordat hij Audiovisuele Media aan de HKU afmaakt. In de toekomst zou hij het liefst deze twee vakgebieden met elkaar combineren. “Het liefst zou ik films willen blijven maken, maar de nieuwe beste regisseur van Nederland worden is niet reëel door de huidige arbeidsmarkt. Als het lukt om beide vakgebieden met elkaar te combineren, dan is dat alleen maar mooi. Maar ik denk dat films maken eerder een passieproject gaat worden naast mijn normale vaste baan”, aldus Felix.

Pas na ons gesprek van een uur kijkt hij weer op zijn telefoon, omdat zijn eten nog steeds niet bezorgd is. Hij heeft inmiddels een bericht ontvangen dat de bezorging door grote drukte waarschijnlijk nog langer dan twee uur op zich laat wachten. Na ons gesprek praten we nog even na aan de eettafel, waarna ik weer vertrek naar huis. Ik ben benieuwd wanneer ik Felix zijn naam voor het eerst in de aftiteling van een film ga tegenkomen. Ook ben ik nieuwsgierig geworden naar zijn favoriete film en ik neem me voor om deze binnenkort zeker een keer te gaan kijken. 

Wil je meer horen en zien over Felix ten Haaf, of over de andere vijf jonge kunstenaars die onderdeel zijn van deze portretreeks? Kijk dan op de volgende Instagrampagina: https://www.instagram.com/artists_andstories_/

Elk jaar stelt uitkeringsinstantie UWV een ranglijst samen van de kansrijkste, én minst kansrijke, opleidingen met kans op een baan voor hbo’ers en academici. Ook in 2020 scoren de creatieve opleidingen weer hoog op de ladder van minst-kansrijke studies. Maar toch zijn er in 2020 bijna 20.000 studenten die op het Nederlandse hbo-kunstonderwijs (KUO) zitten. Wat maakt dat jongvolwassenen kunstenaar willen worden, terwijl de arbeidsmarkt krap is voor creatief opgeleiden? In deze portretreeks spreek ik zes kunstenaars van verschillende disciplines over hun gedrevenheid. Waar komt hun drive vandaan? En heeft de huidige arbeidsmarkt invloed op hun kunstenaarschap?

Net toen ik dacht dat Anne waarschijnlijk onze Zoomafspraak was vergeten, zie ik haar naam in de online wachtkamer verschijnen. Nadat ik haar als deelnemer aan de vergadering heb toegelaten verschijnt ook haar gezicht op mijn beeldscherm. Ze loopt door haar woonkamer in Zeeuws-Vlaanderen op zoek naar de plek waar de wifi het best is. Ze vertelt dat ze net terug is van haar vakantie, en nog aan het acclimatiseren is nu ze terug is in Nederland.

Dan ben ik kunstenaar, en dan?

“Vanaf het moment dat ik een potlood vast kan houden ben ik al bezig met kunst”, vertelt ze. “Creativiteit werd altijd al heel erg door mijn familie gestimuleerd. Mijn oma is kunstenares, en veel van mijn ooms en tantes zijn ook graag met creatieve dingen bezig. Ik heb altijd erg getwijfeld over wat ik wilde worden: modeontwerpster, schilder of zelfs fotograaf voor het magazine National Geographic. Het enige dat vast stond is dat ik mijn creativiteit kwijt wilde kunnen in de opleiding waarvoor ik zou kiezen.”

Toen Anne op de middelbare school de keuze voor een opleiding moest maken, was dit toch moeilijker dan verwacht. “Aan de ene kant wilde ik een creatieve opleiding volgen, omdat ik kunst toen al het allerleukste onderwerp vond om mee bezig te zijn. Maar aan de andere kant was ik me er toen ook al van bewust dat ik daar waarschijnlijk later niet veel geld mee zou gaan verdienen. Ik dacht: dan ben ik kunstenaar, en dan? Toen mijn ouders uiteindelijk vroegen wat mij het meest gelukkig zou maken, besefte ik mij dat creatief bezig zijn voor mij belangrijker is dan geld verdienen. Uiteindelijk heb ik daarom gekozen voor de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg, aan Fontys Hogeschool voor de Kunsten”, aldus Anne.

Naast het kunstenaarschap, worden de studenten bij deze studie ook opgeleid als kunstdocent. Anne heeft voor deze studie gekozen, omdat het docentschap meer zekerheid op een vaste baan en een vast inkomen zou bieden dan het kunstenaarschap alleen. “Omdat deze studierichting studenten ook tot kunstdocent opleidt, werd het voor mij een stuk minder zweverig en onzeker. Het gaf mij die extra zekerheid waar ik toch wel naar op zoek was.”

Voorbereiding op de arbeidsmarkt

 “Ik ging in 2012 voor het eerst naar de Kunstacademie, denkende dat ik tekenaar of schilder zou worden. Ik was goed in natekenen, maar eenmaal op de Academie werd dit ‘trucje’ helemaal afgebrand. Er zat niet genoeg diepgang achter mijn werk. Toen ben ik op zoek gegaan naar een manier waarop ik mijn werk origineel kon maken. Uiteindelijk kwam ik erachter dat ik met fotografie mijn verhalen het best kon vertellen. Ik vond fotograferen altijd al heel leuk, maar had nooit gedacht dat fotografie mijn kunstvorm zou worden. In het derde jaar van mijn opleiding heb ik besloten dat ik me volledig op fotograferen wilde focussen”, vertelt Anne.

Ondanks het feit dat de studenten tijdens de opleiding veel tijd kregen om aan hun eigen kunst te werken, beseft Anne zich achteraf dat de focus binnen de studie toch veel meer lag op het docentschap dan op het kunstenaarschap. “Ik denk dat mijn opleiding ook niet even serieus wordt genomen als de Kunstacademie. Ik snap nu steeds meer waarom. Eén van die redenen is dat wij totaal niet werden voorbereid op de arbeidsmarkt waar wij als kunstenaars op terecht zouden komen. Achteraf gezien heb ik eigenlijk helemaal geen les gehad over het leven als kunstenaar na de Academie. Ik heb het destijds nooit gehad over de moeilijke arbeidsmarkt waar je als kunstenaar op terecht komt. Na de opleiding viel ik daarna wel in een soort gat, omdat ik niet precies wist hoe ik verder moest”, aldus Anne.

In 2016 is studeerde Anne af. Ze had het geluk dat zij door een jury als een van beste uit haar afstudeerjaar werd geselecteerd. Hierdoor kreeg de fotografe gelijk na het afstuderen de kans om op een aantal exposities haar werk te laten zien. Maar toch miste ze vanuit haar opleiding de voorbereiding op de arbeidsmarkt. Ook oud-medestudenten die zij hier later over sprak vonden dat ze tijdens de studie erg aan hun lot werden overgelaten. “Op de Academie heb ik niet geleerd hoe jezelf het best in beeld kan krijgen bijvoorbeeld, of hoe je een fonds of subsidie aanvraagt,” zegt Anne met verbazing.

Eigen bedrijf

Omdat Anne haar voorkeur uitgaat naar een beroepsleven als kunstenares, schrijft zij zich na haar studie gelijk in bij de Kamer van Koophandel (KvK). Dan leert zij voor haar gevoel pas echt hoe het kunstwereldje werkt. De opdrachten die Anne in het begin vooral kreeg waren van organisaties die haar inhuurden om workshops te organiseren op scholen in het kader van Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV).“Voor zulke workshops verzin ik dan opdrachten die ook deels te maken hebben met mijn eigen kunst. Ik geef bijvoorbeeld een workshop fotografie of Photoshoppen. Deze les is dan gebaseerd op mijn eigen werk. Daarnaast verkoop ik mijn foto’s ook online via mijn website. In dat opzicht moet ik het hebben van mond op mond reclame. Het meeste van mijn werk verkoop ik uiteindelijk tijdens exposities. Als mensen fan zijn van mijn werk, vragen zij mij ook af en toe als fotograaf op een trouwerij of een familie fotoshoot.”

Kwetsbaarheid

Na haar studie is de kunstenares zich ook gaan richten op het opbouwen van haar eigen portfolio. Haar werk heeft altijd iets met ‘mens zijn’ te maken. Ze laat de mooie en de kwetsbare kanten van het leven zien. Het thema kwetsbaarheid loopt als een rode draad door al haar werk. “Kwetsbaarheid wordt vaak gezien als iets negatiefs, als iets dat vermeden moet worden, maar dit is juist wat ons mens maakt en het leven waardevol. Ik balanceer in mijn werk op de grens van realiteit en fictie. Ik vind het heel leuk om daarmee te spelen. Mijn werk is dus niet documentair. De foto’s zijn bijna altijd in scène gezet. Maar het verhaal dat ik vertel in mijn werk is wel realistisch. Ik houd me graag bezig met thema’s waar ik in mijn persoonlijke leven tegenaanloop. In mijn werk gebruik ik het naakte lichaam vaak als metafoor voor kwetsbaarheid. Ook natuur fascineert mij enorm. Ik hou van de combinatie tussen de tedere kwetsbaarheid en een ruwe achtergrond zoals de wilde natuur.”

De zware thema’s die terugkomen in haar foto’s probeert ze op een positieve manier te benaderen. “Ik heb zelf een paniekstoornis, waar ik ook een fotoserie over heb gemaakt. Deze serie gaat over de positieve kanten van het leven met een paniekstoornis. Bij die serie ben ik heel erg bezig geweest met het verzamelen van informatie uit mijn eigen ervaring, maar ook de ervaringen van anderen, over hoe het is om een paniekaanval te hebben. Ook onderzoek ik wat nou juist de voordelen zijn van deze stoornis. Het antwoord van veel mensen om mij heen (inclusief mijzelf) was: het is mooi is om jezelf kwetsbaar op te durven stellen. Je hoeft niet altijd je emoties te verbergen. Het heeft mij vooral geleerd dat je niet gelukkig kan zijn, zonder kwetsbaar te zijn. Je kwetsbaar kunnen opstellen is een voorwaarde om een goede band te kunnen vormen met een ander persoon. Maar ik heb ook geleerd dat soms gewoon om jezelf moet kunnen lachen, ook als iets niet gaat zoals je had verwacht. In plaats van boos en gefrustreerd te zijn. Bij mij uit mijn paniekstoornis zich ook in dat de wereld soms best wel letterlijk gekleurd is. Ik ben gevoelig voor bepaalde prikkels waardoor kleuren soms heel heftig overkomen. In de serie ben ik daarom heel erg bezig geweest met emotie en hoe dat de wereld (ver)kleurt. Ik zie de wereld soms echt anders dan anderen, door mijn heftige emoties op een bepaald moment. Dat heb ik proberen om te zetten in beeld. Ik heb bijvoorbeeld de wilde natuur gebruikt als metafoor voor de onvoorstelbare, woeste ontembare wereld.”

Op dit moment is Anne bezig met een reeks over de bewuste keuze om geen moeder te willen worden. In deze serie wordt opnieuw de natuur gebruikt als metafoor. Dit begint al bij de naam van de serie ‘Burning lillies’. Lelies staan namelijk voor vruchtbaarheid en moederschap. “In deze serie heb ik allerlei soorten bloemen gebruikt om mijn verhaal te vertellen. Ik ben gaan kijken naar de achterliggende betekenis van elke bloem. Ik heb bijvoorbeeld Dahlia’s in mijn foto’s gebruikt, omdat die staan voor eeuwige partnerliefde. Alles wat ik laat zien in mijn werk heeft een specifieke boodschap”, aldus de fotografe.

Kunstdocent

Al het harde werken als fotografe blijft niet onbeloond. Anne werd namelijk genomineerd voor Photographer of the year, Eyeem en de Head on Photo Award. In 2015 werd zij ook genomineerd voor de Foederer Talent Award. In 2016 werd zij tweede bij de Kunstschouw Award. En in 2018 won zij de Kunstschouw Award en kreeg zij een eervolle vermelding van de 11th International Color Awards. Trots loopt zij naar de plank die in haar huiskamer hangt om de trofee te filmen. Deze Kunstschouw Award kon de kunstenares winnen omdat zij onderdeel was van kunstroute in Zeeuws-Vlaanderen. Er kwam een jury langs waaraan de kunstenaars een presentatie moesten geven over hun werk. Anne exposeerde een serie over psychische problemen genaamd ‘Outside the lines’. De plaats van de kunstroute moet zij in ons gesprek wel drie keer herhalen, omdat ik zeg dat ik niet zo thuis ben in de eilanden van Zeeland. ‘Schouwen Duiveland’ versta ik uiteindelijk als de gemeente waar de route te zien was. “Ik kende al die eilandjes ook niet hoor, tot ik mee ging doen aan de route. Maar je moet zeker een keer langskomen, het is echt een aanrader.”

Ondanks de prijzen die ze heeft gewonnen en de nominaties op haar naam, biedt het kunstenaarschap toch niet genoeg inkomsten om goed rond te kunnen komen. Daarom werkt zij ook als kunstdocente op haar eigen oude middelbare school. Vrijwel direct na het afstuderen werd zij benaderd door haar oude school met de vraag of zij in dienst wilde komen als kunstdocent. In verband met de zekerheid van een vast inkomen, zei zij toen volmondig ja. Sindsdien werkt zij drie dagen per week als kunstdocent op deze middelbare school, en de rest van de tijd focust zij zich op haar eigen werk. “Als docent leer ik de leerlingen vooral de basis van bepaalde technieken. Mijn eigen werk staat hier totaal los van. Het is zo leuk om te zien hoe de leerlingen enthousiast worden van iets dat zij zelf hebben gemaakt”, vertelt ze met een brede lach op haar gezicht.

Maar ondanks dat Anne lesgeven erg leuk vindt om te doen, zou zij stiekem toch meer tijd willen besteden aan haar eigen werk. “Ik vind lesgeven oprecht heel erg leuk, maar het was eigenlijk nooit mijn plan. Het lesgeven heeft me wel veel gebracht. Ik heb bijvoorbeeld veel geleerd van het moeten presenteren en hoe ik het best mijn enthousiasme kan overbrengen aan de jeugd. Dat doe ik ook graag. Maar uiteindelijk ben ik het liefst bezig met het maken van mijn eigen werk. Nu ben ik docent, en maak ik kunst er een beetje bij. Maar het liefst zou ik die verhouding andersom hebben. Dat ik kunst maak, en ik een beetje docent erbij ben.”

Corona

Voor de coronacrisis was Anne goed bezig met het opbouwen van haar carrière als fotografe. Zij had toen ongeveer vier à vijf tentoonstellingen per jaar. “Ik was voor corona heel tevreden”, grapt ze.

“Maar met corona is alles gecrashed Ik heb het gevoel dat ik weer helemaal uit de picture ben verdwenen. Ik ben super introvert van mezelf, dus mezelf verkopen vind ik hééééél moeilijk. Voor corona zat ik in een soort flow, maar daar ben ik nu helemaal uit. Gelukkig heb ik binnenkort wel weer voor het eerst na corona een expositie. Dit is wel een groepsexpositie, maar dit is een goede optie om wat meer bekendheid te krijgen. Misschien komt daar weer iets uit voort.
Daarnaast heb ik me ingeschreven voor een aantal portfolio reviews. Dat heb ik nog nooit gedaan, maar dat schijnt een goeie manier te zijn om de juiste mensen te spreken. Bij zo’n review organiseert een bepaalde organisatie een speciale dag op bijvoorbeeld een kunstmarkt, met bekende fotografen die dan jouw portfolio beoordelen voor een klein bedrag. Op zo’n dag kun je dan ook mensen uit de sector spreken. Dit is een mooie manier om te netwerken, maar ik vind het ook heel spannend. Ik hoop dat deze review dan ook kan zorgen voor een nieuwe boost.”

Het fysiek netwerken vindt Anne sowieso lastig, omdat zij in Zeeuws-Vlaanderen woont. “Ik woon heel ver weg van de algemene Nederlandse kunstmarkt. Daardoor ga ik niet elk weekend naar de Randstad om bijvoorbeeld galeries te bezoeken en te netwerken. Ik praat wel met verschillende kunstenaars, veel online via Instagram, maar door mijn woonplaats heb ik niet vaak de kans om ergens fysiek bij aanwezig te zijn. En omdat ik hier drie dagen in de week lesgeef zodat ik mijn vaste lasten kan blijven betalen, wil ik hier eigenlijk ook niet weg. Lesgeven is mijn basis en dat doe ik nou eenmaal hier. Wat ook meespeelt is dat het in de Randstad ook een stuk duurder is om te wonen. Wij wonen hier nu in een prachtig huis met een tuin”, terwijl Anne vertelt over haar huis draait zij de camera van haar telefoon om, zodat ik haar woning kan zien. Ze woont in een groot en stijlvol huis, waar zij zelfs een eigen werkruimte heeft. Tijdens ons videogesprek loopt zij naar deze ruimte en filmt zij ook haar bureau. Aan de muur hangt in het klein haar eigen werk, en op haar bureau liggen allerlei papieren. “Als je zoiets wil kopen in de Randstad ben je echt meer een miljoen euro kwijt. Dus voorlopig woon ik hier prima met mijn man en onze drie katten.”

Als ik Anne vraag hoe het komt dat voor kunstenaars zo lastig is om rond te kunnen komen van hun werk, antwoord zij: “Helaas bestaat er geen bepaalde formule voor het zijn van kunstenaar. Je weet nooit óf en zo ja wanneer je het als kunstenaar gaat maken. In mijn geval was een goede voorbereiding op de arbeidsmarkt vanuit mijn opleiding fijner geweest. Maar daar komt bij dat er gewoon te weinig mensen nodig zijn op de kunstmarkt. Daardoor is er veel concurrentie en moet je maar net geluk hebben dat je wordt ontdekt door een belangrijk figuur in de kunstwereld. Of je moet de juiste lijntjes met de juiste mensen hebben, maar dat is best wel moeilijk. Zeker in de fotografie is het lastig om op te vallen omdat het een zeer toegankelijke kunstvorm is. Je moet als kunstenaar heel hard je best doen, terwijl je daar in de meeste gevallen niks voor terug krijgt. Ik doe bijvoorbeeld aan heel veel fotowedstrijden mee.  Meestal krijg ik dan een mailtje terug met de boodschap ‘dat ik wel bij de topselectie zat, maar het toch net niet ben geworden’. Je moet maar net het geluk hebben dat je er op de één of andere manier tussen komt.”

Magisch gevoel van creëren

“Het is echt heel moeilijk om te leven van het kunstenaarschap. Dat is echt maar voor een paar mensen weggelegd. Ik denk dat er heel veel getalenteerde mensen rondlopen die het gewoon net niet redden. Dat is echt zonde. Ik ben heel blij dat ik een mooie combinatie heb kunnen vinden tussen het zijn van kunstdocent en kunstenaar. Daardoor ben ik eigenlijk altijd bezig met kunst, en dat vind ik heel erg fijn. Ik zou echt doodongelukkig worden als ik niet kon creëren. Dat is namelijk echt het enige dat mij op werkgebied gelukkig maakt. Kunst is voor mij ook zeker een uitlaatklep. Ik haal zoveel voldoening uit dat magische gevoel van creëren. Ik kan niet omschrijven wat dat gevoel precies is. Maar dat moment waarop ik voel ‘yes , dit is ‘m’, is mij zoveel waard,” aldus de kunstenares.

Een gevoel dat ik wel meen te herkennen als journalist na het schrijven van een geslaagd artikel. Wie weet komen de wereld van mijn artikelen en de foto’s van Anne in de toekomst nog wel eens samen.

Wil je meer horen en zien over Anne Nobels, of over de andere vier jonge kunstenaars die onderdeel zijn van deze portretreeks? Kijk dan op de volgende Instagrampagina: https://www.instagram.com/artists_andstories_/

Elk jaar stelt uitkeringsinstantie UWV een ranglijst samen van de kansrijkste, én minst kansrijke, opleidingen met kans op een baan voor hbo’ers en academici. Ook in 2020 scoren de creatieve opleidingen weer hoog op de ladder van minst-kansrijke studies. Maar toch zijn er in 2020 bijna 20.000 studenten die op het Nederlandse hbo-kunstonderwijs zitten. Wat maakt dat jongvolwassenen kunstenaar willen worden, terwijl de arbeidsmarkt krap is voor creatief opgeleiden? In deze portretreeks spreek ik zes kunstenaars van verschillende disciplines over hun gedrevenheid. Waar komt hun drive vandaan? En heeft de huidige arbeidsmarkt invloed op hun kunstenaarschap?

Vlakbij de haven in Amsterdam-Oost doet Lucas verlegen de deur open. De hond begint gelijk enthousiast te kwispelen en te springen bij het horen van de bel. Als ik buk om deze te aaien zegt Lucas opgelucht: “Oh, geen angst voor honden dus. Dat is altijd nog wel de vraag.”

We lopen de trap op naar de woonkamer die zich op de eerste verdieping bevindt. Overal in de kamer hangen kleine schilderijtjes en tekeningen. “Die heb ik gemaakt”, Lucas wijst naar een groot schilderij dat prominent in het midden van de gang hangt. Ook de kleurrijke meubels en de mooie lichtinval in de woonkamer vallen mij gelijk op. We nemen plaats aan de eettafel, en ik gooi mijn tas naast me neer op de tafel. Later tijdens ons gesprek blijkt dat deze handeling Lucas had geïrriteerd, omdat Lucas autisme heeft. Dat weet hij pas sinds een paar maanden, vertelt hij.Ook het bericht dat ik eerder vandaag stuurde blijkt achteraf ongelukkig gekozen te zijn: ‘ik ben er rond 15:00 uur’. De tijdsindicatie ‘rond 15:00’ was niet specifiek genoeg.

Queer artist

Omdat er op het Instagram account van Lucas ‘queer artist’ in de bio staat, stel ik een voor mijn doen ongebruikelijke eerste vraag, namelijk met welke voornaamwoorden Lucas aangesproken wil worden. Lucas geeft aan zich in geschreven teksten het prettigst te voelen bij de voornaamwoorden ‘die’ en ‘diens’.

Lucas heeft vanaf jongs af aan al gestruggled met diens gender en seksualiteit. Toen die werd geboren als meisje, was het enige wat die zeker wist: ik ben geen vrouw. Die dacht ‘gewoon dat die anders was’. Totdat die op diens twaalfde naar een aflevering van ‘De Wereld Draait Door’ keek, daar zaten twee jongens aan tafel die allebei transgender waren.

‘Transgender’ was toen nog geen bekend begrip. Maar na deze aflevering is het kwartje langzaam gevallen, en kwam Lucas op diens dertiende uit de kast als transgender. “Ik was toen nog best wel jong. Maar toch denk ik dat de mensen om mij heen eerder dan ik doorhadden dat ik trans was. Er werd vroeger namelijk standaard aan mij gevraagd of ik een jongen of een meisje was. Ik dacht toen dat dat voor iedereen een normale vraag was om te krijgen, later kwam ik erachter dat dat niet zo was”, vertelt Lucas.

Vanaf dat moment ging die ook naar school als ‘Lucas’ en is die in transitie gegaan. Ondanks dat die in Amsterdam op school zat, wist de schooldirectie niet goed hoe ze hiermee om moest gaan. Met gym vonden de meiden het ongemakkelijk als Lucas zich in de meisjeskleedkamer omkleedde, maar andersom vonden de jongens dat ook ongemakkelijk. Uiteindelijk moest Lucas zich daarom omkleden in iets dat leek op een bezemkast op de gang waarbij de deur niet op slot kon. De kast stond op de gang precies tussen de jongens -en meisjeskleedkamers in.

Gender-hokjes-denken

Toen mensen Lucas ineens tijdens en na zijn transitie ineens zien en aanspreken als ‘jongen’ of als ‘man’ voelde dat ook niet helemaal goed. “Toen ik in transitie ging wist ik alleen heel zeker dat ik geen vrouw ben. Maar waarom heeft iemand anders ons regels en kaders opgelegd om per se man of vrouw te zijn? Nadat ik in transitie ben gegaan ben ik mijzelf gaan identificeren als ‘non binair”, vertelt Lucas.

Een non-binair persoon is iemand die zich niet thuis voelt in de binairegendercategorieën man of vrouw. Het gaat erom dat we mensen niet aan de hand van hun biologische geslacht zomaar kunnen opdelen in kaders ‘mannen’ en ‘vrouwen’. Tussen man en vrouw zitten namelijk nog allerlei variaties. Genderfluid is een term voor mensen die zich niet altijd geheel man of vrouw voelen.

Een anekdote die het hokjes denken van mensen – en dan specifiek het gender-hokjes-denken – goed illustreert, is dat Lucas op diens zesde diens haar kort had geknipt. Toen die dit had gedaan kwamen er allemaal moeders naar diens moeder toe op het schoolplein om te melden dat die nu wel heel erg op een jongetje leek. “Als ik zulke verhalen hoor denk ik: wat maakt dat uit?” Terwijl Lucas diens zin probeert af te maken springt diens hond tegen Lucas aan en begint te blaffen.

Mede door diens jeugd heeft Lucas een fascinatie ontwikkeld voor mensen die in de ogen van de maatschappij ‘anders’ zijn. “Ik wil gewoon ander soort mensen tekenen dan de personen die in het biologieboek staan. Bijna niemand heeft namelijk zo’n ‘perfect’ lichaam. En ik kan me voorstellen dat veel mensen die níet zo’n lichaam hebben, denken dat ze daarom raar of anders zijn. Dat had ik zelf namelijk ook. Ik vind het fijn om mensen te choqueren en iets te tekenen wat mensen niet vaak zien, en om daar vervolgens een gesprek of harde discussie over te voeren. Mensen om mij heen vragen zich vaak af waarom ik bijna uitsluitend naakte mensen teken. Zij vinden het vaak té. Maar precies om die reden maak ik het juist.”

 

Kunstenaar zijn is geen ‘echt’ beroep

Na de middelbare school heeft Lucas eerst de opleiding ‘grafische vormgeving’ afgerond, en nu studeert die illustratie aan de HKU. De keuze voor een creatieve opleiding was geen verrassing voor het gezin. “Mijn broer heeft de fotografie-opleiding gevolgd aan de HKU. Mijn moeder heeft kunstgeschiedenis gestudeerd en ze heeft daarna ook nog een andere kunststudie afgerond. Mijn vader is inmiddels zes jaar geleden overleden, maar hij was de enige in het gezin die geen creatieve opleiding heeft gevolgd. Hij studeerde biologie. Door mijn vader ben ik eerst grafische vormgeving gaan studeren. Hij vond dat de kunstacademie geen écht vak is, en dat als ik later mijn eigen brood wilde verdienen, ik een ‘echt beroep’ moest leren”, aldus de HKU student.

En dit is precies hoe veel andere mensen ook denken over kunstopleidingen. “Als ik zeg dat ik aan de HKU studeer denkt iedereen altijd gelijk dat ik later een zwerver word”, grapt Lucas. “Sommige mensen vinden tekenen ‘wel leuk’, maar veel ouders hadden bijvoorbeeld toch liever gezien dat hun kind dokter was geworden, in plaats van kunstenaar. Dat is tenminste een ‘echt’ beroep”, voegt die sarcastisch toe.

Strenge toelating bij de HKU

Tijdens de grafische opleiding heeft Lucas veel geleerd, maar wat die leerde was wel vanuit het idee dat die later bij een bedrijf in loondienst zou komen. “Ik kon tijdens die opleiding geen vrije kunst maken. Ik maakte alleen producten die vervolgens gebruikt konden worden door bedrijven”,  zegt Lucas bijna met walging in diens stem. Tijdens deze opleiding werd het idee dat die niet is gemaakt voor commerciële opdrachten alleen maar bevestigd.

Na deze vierjarige opleiding heeft Lucas zich ingeschreven voor illustratie aan de HKU. De toelatingseisen van de HKU zijn streng. Van alle studenten die zich hebben ingeschreven voor de opleiding wordt er uiteindelijk maar een kwart toegelaten. Om toegelaten te worden moest Lucas een portfolio aanleveren. “In dat opzicht heb ik wel iets gehad aan mijn opleiding daarvoor, want daardoor had ik al een flink portfolio opgebouwd. Er waren ook jongeren die geen vooropleiding hadden gevolgd, en daardoor maar een paar tekeningen konden aanleveren als portfolio. Dan word je bijna automatisch al niet toegelaten”, vertelt Lucas.

Naast het portfolio moeten de aankomend HKU-studenten ook een thuisopdracht maken, en een gesprek voeren over waarom zij de opleiding willen volgen. Uiteindelijk zijn er in Lucas’ jaar twee klassen van elk 15 studenten overgebleven uit deze selectie.

Leven in een bubbel

In diens werk wil Lucas mensen portretteren die je in het dagelijks leven zelf niet vaak tegenkomt. Het meeste van diens werk maakt die digitaal. Lucas heeft zelf diabetes daarom tekent die bijvoorbeeld vaak personen met een insulinepomp. Daar waar die bij de opleiding grafisch vormgeven diens creativiteit niet geheel kwijt kon, voelt die zich nu bij de HKU helemaal thuis. “Ik vind het gewoon heel leuk om nieuwe dingen te leren. Dat komt misschien ook omdat ik tijdens mijn middelbareschooltijd niet mezelf kon zijn omdat ik heel erg werd gepest om wie ik was, en omdat mijn vader toen heel ziek was. Op de HKU zijn mensen wél aardig tegen me. Echt bizar. Ik vind het heel leuk om met dezelfde soort creatieve mensen te zijn. Maar daardoor ben ik ook wel in een bubbel terecht gekomen. Ik hoop dat ik met mijn kunst ook mensen buiten mijn bubbel kan inspireren en hen aan het denken kan zetten.”

Op de vraag hoe die de mensen in diens bubbel zou omschrijven antwoordt die het volgende: “Ik zou het omschrijven als leuke mensen. Hele linkse, vrijdenkende types, waarbij gender en kleur niets uitmaakt. Soms vergeet ik daardoor dat dat niet op de hele wereld zo is.”

Voorbereiding op de kunstpraktijk

Volgens Vereniging Hogescholen voelen studenten zich in veel gevallen niet genoeg voorbereid op de kunstpraktijk en het zelfstandig ondernemerschap. Volgens Lucas wordt er op diens opleiding inderdaad niet veel gesproken en lesgegeven over de kunstpraktijk en de kans op een baan van de toekomstige kunstenaars. Maar, ondanks dat er tijdens de lessen niet veel aandacht wordt besteed aan de moeilijke arbeidsmarkt voor kunstenaars, is Lucas zich hier door diens eigen ervaring wel van bewust. Naast diens studie doet die opdrachten als freelance-kunstenaar. Freelancen is voor kunstenaars de meest voorkomende werkvorm. Uit onderzoek van het Centrum voor Beleidsstatistiek blijkt namelijk dat afgestudeerden aan creatieve opleidingen vaker als zelfstandige werken dan andere afgestudeerden. In 2020 voerde 63 procent van de kunstenaars in Nederland hun werkzaamheden uit als zelfstandige.Lucas diens kunstenaarschap is diens enige inkomen, en die zou hier momenteel niet van kunnen leven. Gelukkig woont die nog thuis, dus heeft die geen vaste lasten waarvoor die moet betalen.

Lucas merkt tijdens diens werk dat er vaak op diens neer gekeken wordt, omdat die ‘maar een kunstenaar is’. “Hoe jonger je bent hoe lastiger het is om ergens geld voor te krijgen. Bedrijven denken (of bluffen) dan dat je weinig kan. In het begin maakt denk ik elke kunstenaar daarom de fout om veel werk gratis te doen, vooral voor grote bedrijven. Nu heb ik vaak een uurtarief. Ik doe verschillende opdrachten, maar ik vind het wel belangrijk dat wat ik maak maatschappelijk relevant is. Mijn enige vaste opdracht die ik momenteel heb zijn de illustraties voor op de website www.fckyeah.nl. Dit is een seksuele voorlichtingswebsite voor jongeren. Dit doe ik wel op vrijwilligersbasis. Voor de rest heb ik soms losse opdrachten.”

 

 

SOA-kliniek

Ondertussen lopen we naar diens kamer op de bovenste verdieping. Het is een kleine, knusse kamer met één felgele muur. Aan elke muur in diens kamer hangen tientallen tekeningen en schilderijen die Lucas heeft gemaakt. Tussen deze enorme hoeveelheid kunstwerken, hangen ook werken die onderdeel waren van diens eerste expositie die hing in een SOA-kliniek. De kliniek wilde om het gebouw iets op te vrolijken kunstwerken die iets met intimiteit te maken hadden ophangen. Lucas was een van de kunstenaars die tijdelijk diens werk hier mocht laten zien.

Als tweede exposeerde Lucas diens kunst op het seksfestival bij poppodium Tivoli Vredenburg in Utrecht. Daar hing ook één illustratie van een persoon met een insulinepomp. “Er kwam tijdens de voorbereiding voor het festival een man naar me toe die zelf ook een insulinepomp heeft. Hij vertelde dat hij dit nog nooit ergens zo afgebeeld had gezien. Hij herkende zichzelf voor het eerst in zijn leven ergens in.” Terwijl Lucas dit vertelt wordt die, net als tijdens het festival, emotioneel. Met glazige ogen zegt die: “Dit soort reacties is precies waar ik het voor doe. Dat iemand het even leuk vindt om zichzelf te herkennen en erdoor geraakt is.”

 Kans op een vaste baan is klein

Het is Lucas’ droom om later diens volledige inkomen met diens kunst te kunnen verdienen, maar die realiseert zich ook dat dit door de lastige arbeidsmarkt hoogstwaarschijnlijk niet gaat lukken. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat in de periode tot 2020 het persoonlijk bruto-inkomen van kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep meer toegenomen is dan dat van werkenden in het algemeen. Maar afgemeten aan het huishoudensinkomen is hun relatieve inkomenspositie niet of nauwelijks veranderd. Kunstenaars zijn daardoor gemiddeld negatiever over hun financiële situatie dan zelfstandig ondernemers uit andere sectoren.

“Omdat ik weet dat het voor kunstenaars onzeker is hoeveel zij kunnen verdienen met hun werk, vind ik het een erg fijn idee dat ik ook de opleiding ‘grafisch vormgeven’ heb afgerond. Als kunstenaar is de kans op en vaste baan met een vast, goed inkomen erg klein. Bedrijven zijn wel vaak opzoek naar een vaste grafisch vormgever. Ik denk dat ik om genoeg geld te verdienen later, ik een vaste baan als grafisch vormgever moet hebben, en mijn eigen kunst daarnaast moet maken”, aldus Lucas.

Het belangrijkste aspect aan kunstenaar zijn is voor Lucas dat die plezier beleeft aan het maken van illustraties, en dat die daarmee iets kan bijdragen aan de huidige maatschappij. “De kunst die ik maak heb ik zelf vroeger heel erg gemist. Iets waarin ik mijzelf kon herkennen. Als ik in de spiegel keek dacht ik altijd dat ik er raar uitzag, maar langzamerhand ben ik erachter gekomen dat bijna niemand er zo perfect uit ziet als in de schoolboeken. Ik wil anderen graag goed laten voelen in hun eigen lichaam, en laten zien dat het oké is.”

Terwijl Lucas diens hond tegenhoudt zodat die niet de voordeur uit rent, zeggen we elkaar gedag. Die doet de voordeur achter mij dicht, en ik loop langs de haven naar de bushalte honderd meter verderop. Ik bedenk me dat ik Lucas vergeten ben te vragen een mooie illustratie te maken van ons gesprek.

Wil je meer horen en zien over Lucas Braak, of over de andere vier jonge kunstenaars die onderdeel zijn van deze portretreeks? Kijk dan op de volgende Instagrampagina: https://www.instagram.com/artists_andstories_/