‘Ondervoeding, dat associëren we vooral met mensen die veel te mager zijn. Ondervoeding komt echter even vaak voor bij mensen met overgewicht.’ Dit stond in het Algemeen Dagblad, maar deze claim is niet goed te verifiëren.
Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie.
Het AD schreef een artikel over hoe ondervoeding vaak wordt gemist, vooral bij mensen met overgewicht. De symptomen worden niet of pas erg laat herkend, waardoor mensen hun herstel al snel mislopen.
Maar wat is ondervoeding eigenlijk?
Ik begon mijn zoektocht online. Volgens het Voedingscentrum Nederland komt ondervoeding voor bij iemand die een tekort aan energie of voedingsstoffen heeft. Door een afname van de spiermassa en een tekort aan eiwitten, belangrijke vetzuren, vitamines en mineralen leidt dit tot een lager gewicht en het slecht functioneren van het lichaam. Kort samengevat ligt ondervoeding niet per se aan hoeveel je eet, maar aan wat je eet en welke voedingsstoffen daarin zitten.
Daarna was ik wel benieuwd: wie lijdt er dan het meest aan ondervoeding? Ik kon niet veel actuele onderzoeken vinden, maar kwam wel terecht bij Zorg voor Beter. Zij hebben een pagina met cijfers over ondervoeding. Volgens die cijfers komt ondervoeding het meest voor in de thuiszorg (30 à 40%) en wordt dit gevolgd door zelfstandig wonende ouderen (75+), zonder thuiszorg (20%). In het verpleeghuis is 15 à 20 procent ondervoed, en in het ziekenhuis is dat 14 à 15 procent bij opname.
Het is mij in elk geval duidelijk dat ondervoeding in Nederland vooral voorkomt bij ouderen.
In het AD-artikel wordt dr. Marian de van der Schueren geciteerd, hoogleraar diëtetiek aan Wageningen University & Research en lector Voeding, Diëtetiek en Leefstijl aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Wanneer ik haar naam opzoek, stuit ik op het SCOOP-project, een onderzoek dat zij leidt.
SCOOP staat voor Screening op Ondervoeding en Obesitas bij Patiënten met een acute of chronische ziekte. Het onderzoek richt zich op ondervoeding en de kenmerken die gepaard gaan met overgewicht en obesitas. Het project is gestart in september 2023 en loopt nog.
Nu wilde ik weten hoe het zit met mensen die ondervoed zijn én ondergewicht hebben. Concrete cijfers daarover zijn lastig te vinden.
Wel vond ik het onderzoek van prof. dr. ir. M. Visser, met medewerking van dr. H. Wijnhoven en drs. J. Schilp. Zij onderzochten de preventie, incidentie en oorzaken van ondervoeding bij ouderen.
Hun onderzoek bevestigt deels de cijfers van Zorg voor Beter: ondervoeding komt het meest voor in verzorgingstehuizen en onder ouderen. Ze concluderen ook dat er geen eenduidige standaard is om ondervoeding te meten. Sommige studies kijken naar ondergewicht (lage BMI), andere naar tekorten aan vitamines of mineralen, en weer andere naar gewichtsverlies — of een combinatie van deze factoren.
Daarom is het lastig te bepalen hoeveel mensen met ondergewicht daadwerkelijk ondervoed zijn. En dus blijft mijn vraag: hoe is die vergelijking gemaakt, dat ondervoeding even vaak voorkomt bij mensen met overgewicht als bij mensen met ondergewicht?
Ik nam contact op met dr. De van der Schueren, maar zij was helaas op dit moment niet in de gelegenheid om mij hierover te spreken.
Het AD heb ik eveneens benaderd, omdat ik benieuwd was hoe de journalist, Priscilla van Agteren, tot deze vergelijking is gekomen. Zij zegt het volgende: “Dit is een direct citaat van mevrouw De van der Schueren, gebaseerd op haar ervaringen in de praktijk bij het behandelen van patiënten.”
Conclusie
De uitspraak uit het AD dat ondervoeding “even vaak voorkomt bij mensen met overgewicht als bij mensen die te mager zijn”, klopt niet helemaal.
Er zijn op dit moment geen cijfers die dit echt aantonen. In Nederland weten we wél dat ondervoeding het meest voorkomt bij ouderen, vooral in de thuiszorg (30 à 40%) of in verpleeghuizen (15 à 20%). Maar in die onderzoeken wordt niet gekeken naar of iemand te zwaar of te licht is.
Het SCOOP-onderzoek laat wel zien dat ondervoeding óók voorkomt bij mensen met obesitas. Dat komt doordat ondervoeding niet alleen gaat over hoeveel iemand eet, maar vooral over of iemand genoeg belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt.
Toch is er geen enkel onderzoek dat laat zien dat ondervoeding bij mensen met overgewicht net zo vaak voorkomt als bij mensen met ondergewicht. De claim uit het AD is dus met de beschikbare informatie niet goed te checken.
