In de afgelopen jaren groeit de belangstelling voor de mogelijke invloed van vaccins op hersengezondheid. Vooral het Shingrix-vaccin, dat wordt aanbevolen tegen gordelroos, krijgt veel aandacht. In een artikel van Libelle werd gezegd dat Shingrix niet alleen effectief is tegen gordelroos, maar dat recent onderzoek mogelijk ook helpt bij het uitstellen of verminderen van dementie. Maar wat zeggen wetenschappers en gezondheidsinstanties hierover?

Bewering
“Shingrix wordt aanbevolen als vaccin dat effectief is tegen gordelroos. Recent onderzoek laat zien dat het mogelijk ook helpt bij het uitstellen of verminderen van dementie.”

Bron
De uitspraak komt uit het artikel “Moet ik me laten inenten tegen gordelroos?” dat in september 2025 op de website van Libelle verscheen. Het stuk beschrijft hoe Shingrix wordt ingezet om gordelroos te voorkomen en verwijst naar onderzoek dat wijst op een mogelijk gunstig effect op het risico op dementie.

Oordeel
Gedeeltelijk juist

Context
Shingrix is wereldwijd het meest gebruikte vaccin tegen gordelroos (herpes zoster). Dit is een ziekte waarbij het slapende waterpokkenvirus opnieuw actief wordt, vaak met hevige pijn en langdurige zenuwklachten, vooral bij ouderen. Volgens het RIVM biedt Shingrix uitstekende bescherming: het voorkomt in meer dan 90% van de gevallen dat gordelroos uitbreekt of ernstige klachten veroorzaakt.

Chantal Tesson, voorzitter van Stichting Pijn na Gordelroos, ziet dagelijks hoeveel impact gordelroos kan hebben. “De pijn en vermoeidheid kunnen maanden aanhouden. Dat er een vaccin is dat zulke klachten grotendeels kan voorkomen, is een enorme vooruitgang.”
Tesson benadrukt wel dat Shingrix alleen bedoeld is om gordelroos te voorkomen. “Artsen zijn daar heel duidelijk over. Het vaccin is niet ontwikkeld om dementie te behandelen of te voorkomen.”

Wetenschappers onderzoeken wel of vaccins een breder beschermend effect op de hersenen kunnen hebben. Bij Shingrix is de hypothese dat het voorkomen van herhaalde virusreactivaties ontstekingsprocessen in de hersenen kan tegengaan. Zulke ontstekingen worden gezien als mogelijke aanjagers van neurodegeneratie, het proces dat aan de basis ligt van verschillende vormen van dementie.

Feiten en cijfers
In 2025 verscheen in het tijdschrift Nature een grote studie over dit mogelijke verband. Onderzoekers keken naar medische gegevens van ruim 280.000 oudere mensen in Wales. Ze vergeleken mensen die net vóór of net na een bepaalde geboortedatum in 1933 geboren waren. Omdat het vaccin toen stap voor stap werd gegeven, konden ze goed zien wat het verschil was tussen gevaccineerden en mensen die het vaccin niet kregen.

De resultaten waren opvallend: mensen die het gordelroosvaccin kregen, hadden in de zeven jaar daarna ongeveer twintig procent minder kans om dementie te krijgen. Dat komt neer op 3,5 procentpunt minder nieuwe gevallen. Het effect was sterker bij vrouwen en bleef zichtbaar nadat werd rekening gehouden met gezondheid, inkomen en toegang tot zorg.

Belangrijk om te weten is dat deze studie ging over het oudere Zostavax-vaccin, dat inmiddels is vervangen door het modernere Shingrix. Omdat Shingrix een sterker en langduriger immuunsysteemrespons geeft, denken onderzoekers dat het vaccin een vergelijkbaar of zelfs sterker effect kan hebben. Volgens Stanford Medicine bevestigen meerdere internationale studies dat mensen die gevaccineerd zijn tegen gordelroos gemiddeld minder kans hebben op dementie, maar het is nog niet zeker of het vaccin daar direct de oorzaak van is.

Wetenschappelijke duiding
Waarom zou een vaccin tegen gordelroos invloed hebben op het risico op dementie? Eén mogelijke verklaring is dat Shingrix voorkomt dat het varicella-zoster-virus zich opnieuw activeert. Zo’n reactivatie kan lichte ontstekingen in het zenuwstelsel veroorzaken, die op lange termijn schade aan hersenweefsel kunnen geven. Door dat te voorkomen, zou vaccinatie indirect de hersenen kunnen beschermen.

Een andere hypothese is dat vaccinatie het immuunsysteem breder afstemt en ontstekingsreacties vermindert. Toch blijft voorzichtigheid geboden: het bewijs is observationeel en toont alleen verbanden, geen oorzakelijk bewijs. Om vast te stellen of Shingrix echt beschermt tegen dementie, zijn gerandomiseerde studies nodig. Die bestaan nog niet.

Standpunt van het RIVM
Het RIVM benadrukt dat Shingrix effectief en veilig is tegen gordelroos, maar niet als middel om dementie te voorkomen. Mogelijke voordelen voor hersengezondheid worden met belangstelling gevolgd, maar zijn nog niet bevestigd.

Conclusie
De claim dat Shingrix effectief is tegen gordelroos klopt. Het idee dat het mogelijk helpt bij dementie is deels juist: er zijn aanwijzingen voor een verband, maar geen sluitend bewijs. “Mogelijk helpt” is dus een passende formulering. Voorlopig biedt Shingrix vooral uitstekende bescherming tegen gordelroos, met een interessant, maar onbevestigd, potentieel bijkomend effect op de hersenen.