Advocaat Richard Korver was woensdag 19 november te gast in het SBS-programma Nieuws van de Dag. Hier belandde hij met Tom Staal in een felle discussie over Zwarte Piet. Richard Korver trok deze discussie op een gegeven moment breder dan alleen zwarte piet en zei dat er meer donkere mensen dan witte mensen uit trams gehaald worden. De vraag is nu, is dat zo?
Bewering:
‘Donkere mensen worden veel vaker uit de tram gehaald dan witte mensen.’
Context:
De uitspraak van Korver suggereert een structureel patroon binnen het OV. In Nederland bestaan echter geen datasets waaruit blijkt: hoe vaak reizigers uit trams worden gehaald, om welke redenen en welke achtergrond zij hebben.
GVB, HTM, RET, U-OV en andere vervoerders publiceren deze gegevens niet, en ook gemeenten of ministeries houden deze statistieken niet openbaar bij.
Daarom beoordelen we de bewering op basis van bredere onderzoeken naar etnisch profileren door controleorganisaties in de openbare ruimte.
Wat weten we wel?
Amnesty International: etnisch profileren gebeurt bij controleorganisaties.
Amnesty stelt in 2024 dat etnisch profileren breed voorkomt bij instanties die burgers controleren, waaronder gemeenten, politie en andere toezichthouders. Het rapport benadrukt: “De praktijk laat zien dat discriminerende controles kansrijk zijn bij overheidsorganisaties die burgers controleren, zoals politie, Koninklijke Marechaussee, gemeenten en andere toezichthouders in de openbare ruimte.”
Amnesty wijst op de impact van dit soort profilering: “Etnisch profileren is een ernstige vorm van rassendiscriminatie en in strijd met de mensenrechten. Het wordt door mensen als vernederend en stigmatiserend ervaren en draagt bij aan negatieve beeldvorming over bepaalde groepen burgers.”
Specifiek voor Nederland: “Mensen van kleur en mensen met een migratieachtergrond worden in Nederland vaker onderworpen aan (extra) controles dan witte mensen, terwijl daar geen objectieve en redelijke rechtvaardiging voor is.”
Kabinetsreactie: overheid erkent risico’s op profilering.
In de kabinetsreactie op Amnesty’s onderzoek stelt de overheid dat het gebruik van risicoprofielen altijd zorgvuldig moet gebeuren: ‘De overheid acht het gebruik van risicoprofielen soms nuttig en effectief, maar dat mag nooit ten koste gaan van burgers, tot discriminatie of stigmatisering leiden.’ In de Reactie staat ook dat, ‘Wanneer organisaties toch gebruik maken van risicoprofilering dit moet gebeuren met de grootst mogelijke zorgvuldigheid, behoedzaamheid, transparantie, goede monitoring en een met waarborgen omkleed proces.’ In de reactie wordt discriminatie in bijvoorbeeld het OV niet ontkend. ‘Het kabinet erkent dat er verbeteringen nodig zijn in het voorkomen en de aanpak van stelselmatige discriminatie en discriminatie door de overheid.’
Reactie uit de praktijk: machinist herkent het beeld niet
Bram van der Vucht is machinist en herkend het beeld van discriminatie door hem en zijn collega’s niet. In het OV wordt er zover ik meekrijg bij het verwijderen van mensen slechts gekeken naar het gedrag van de reiziger en of deze een kaartje bezit.’ Hij herkent het beeld ven etnisch profileren in het OV dus niet.
Conclusie
Er is geen bewijs dat donkere mensen vaker uit de tram worden gehaald dan witte mensen.
Wel tonen onderzoeken van Amnesty en andere bronnen dat etnisch profileren voorkomt bij handhavers en toezichthouders en dat mensen van kleur vaker extra controles ervaren. Maar omdat OV-bedrijven en gemeenten geen gespecificeerde cijfers publiceren over tramhandhaving, is Korvers uitspraak niet te onderbouwen.
