Volgens de PVV (2025) willen steeds minder leraren lesgeven op basisscholen, waardoor er een lerarentekort ontstaat. Dit leidt volgens de partij tot een structurele afbraak van het onderwijs, onder andere door zogenaamde linkse propaganda (zoals lessen over Lentekriebels of klimaat). Het gevolg zou zijn dat 1 op de 3 kinderen functioneel analfabeet is. Dit is een stevige claim, en om uit te zoeken of dit klopt, moeten we verschillende facetten onderzoeken. Klopt het dat 1 op de 3 kinderen functioneel analfabeet is? Klopt het dat steeds meer leraren het onderwijs verlaten of er niet aan beginnen? En kan het verband worden gelegd met linkse of ‘woke’ propaganda?
Leraren
Om te beginnen moeten we vaststellen of “Steeds meer leraren verlaten het onderwijs of beginnen er niet eens meer aan” (PVV, 2025) wel klopt. Uit de meest recente cijfers van OCW in Cijfers blijkt dat het aantal leraren in het primair onderwijs de afgelopen jaren niet is afgenomen, maar juist licht is toegenomen. Waar er in 2017 nog ongeveer 152.000 voltijdsequivalenten (fte) werkzaam waren, lag dat aantal in 2022 rond de 161.000 fte (OCW in Cijfers, 2025). Dit betekent dat de stelling dat er “steeds minder leraren” zijn, in absolute zin niet klopt. Toch wordt in de praktijk vaak gesproken over een lerarentekort. Dat heeft te maken met de verhouding tussen de vraag en het aanbod van leraren. De leerlingenaantallen, de vergrijzing van het lerarenbestand en de uitstroom door hoge werkdruk en ziekte zorgen ervoor dat scholen structureel moeite hebben om vacatures in te vullen (OCW in Cijfers, 2025). Het tekort wordt dus niet veroorzaakt door een sterke afname van het totale aantal leraren, maar door een toenemende druk op de bestaande capaciteit.
Laaggeletterdheid
Hierna komen we aan bij de vraag of 1 op de 3 kinderen de basisschool verlaat als functioneel analfabeet. Om te beginnen is functioneel analfabeet een ander woord voor laaggeletterd, wat inhoudt dat mensen moeite hebben met taalvaardigheden zoals lezen en/of schrijven, maar ook met rekenen en digitale handelingen. Volgens het PISA-onderzoek: “Een derde van de 15-jarigen in Nederland behaalt het minimumniveau voor lezen niet. Zij zijn laaggeletterd en lopen risico in hun verdere school- en werkloopbaan.” (Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht, Universiteit Twente). Volgens Stichting Lezen en Schrijven kun je sowieso niet spreken over laaggeletterdheid zolang kinderen nog leerplichtig zijn. De uitspraak dat kinderen die net van de basisschool komen laaggeletterd zijn, is dus niet juist.
Verband met linkse propaganda
Volgens Margje Woodrow, jeugdthrillerschrijfster en oud-juf, is er geen verband tussen meer aandacht voor linkse thema’s en laaggeletterdheid. Zij denkt dat het eerder ligt aan hoe scholen lessen invullen. Er wordt te veel nadruk gelegd op begrijpend lezen in plaats van lezen voor je plezier. Sandra van Ham, juf, ziet ook niet in hoe dingen zoals Lentekriebels het onderwijs in de weg zitten: “Zoals ik het ervaar op scholen waar ik werk, bieden we lezen en schrijven thematisch aan. Dus als het de Week van de Lentekriebels is, koppelen we dat thema aan rekenen en schrijven.” “Het onderwijs is niet minder aantrekkelijk geworden door zogenaamde ‘linkse invloeden’, zoals wordt beweerd. De afname in aantrekkelijkheid van het beroep leerkracht is eerder het gevolg van langdurige bezuinigingen, grotere klassen, toenemend externaliserend gedrag van leerlingen en een gebrek aan ondersteuning. Leerkrachten krijgen de complexe taak om inclusief onderwijs vorm te geven, maar worden daarbij onvoldoende ondersteund door extra mankracht of expertise,” aldus Ester van Duijn, directeur van de Alphense Montessorischool.
Conclusie
De claim van het PVV-programma (2025) wordt deels, maar niet volledig ondersteund door feiten. Het aantal leraren is de afgelopen jaren niet gedaald maar licht gestegen. Het tekort komt voort uit werkdruk, vergrijzing en onvoldoende instroom. Ook klopt het niet dat 1 op de 3 basisschoolleerlingen functioneel analfabeet is: PISA laat zien dat een derde van de 15-jarigen onvoldoende leesvaardigheid heeft, maar dit mag niet zo vertaald worden. Verder is er geen bewijs dat ‘linkse’ of ‘woke’ thema’s zoals klimaat of lessen over Lentekriebels de oorzaak zijn van leesachterstanden. Het probleem ligt eerder bij leesplezier, grotere klassen en voortdurende tekorten.
