Longread voor Innovaties Creëren
Je moet minstens twintig jaar terug in de tijd als je het hebt over een samenleving zonder mobiele apparaten. Ook in het onderwijs wordt er steeds meer digitaal; verschillende leerkrachten gebruiken diverse apps om de aandacht van hun leerlingen te trekken en erbij te houden. TikTok is hier een mooi voorbeeld van: wat voor potentie zit er in deze app en is dit te integreren in de klaslokalen?
Er was eens…
De naam “Douyin” zal veel mensen maar heel weinig zeggen, maar de nieuwe naam “TikTok” is een bekend begrip dat een hele hoop bellen laat rinkelen. In september 2016 werd “Douyin” in China gelanceerd door het Chinese technologiebedrijf ByteDance. Het platform werd omschreven als dé plek voor korte video’s met muziek en verschillende filters. Maar echt van de grond kwam de app niet.
“Douyin” moest concurreren met de app “Musical.ly”; gebruikers plaatsen hierop video’s waarbij ze bekende teksten uit films, series en muziek uit de hitlijsten playbackten. “Musical.ly” was wél in mum van tijd razend populair, met name in de Verenigde Staten en Europa. Hier zag ByteDance kansen: Musical.ly werd opgekocht, verdween als zelfstandige app van het toneel en werd geïntegreerd in de app “Douyin” (die inmiddels van nieuwe naam “TikTok” was voorzien). Zo kreeg ByteDance toegang tot een bredere gebruikersbasis en werd TikTok bekend om het eenvoudige gebruik, slimme algoritmes en de gepersonaliseerde inhoud van video’s.
De ontwikkeling van de app TikTok
De app is simpel: door middel van een ‘ForYou page’ krijgt de gebruiker video’s te zien die afgestemd zijn op zijn of haar voorkeuren. De informatie en data wordt geproduceerd door algoritmes gemaakt met geavanceerde kunstmatige intelligentie. Het houdt de gebruiker bezig; alles wat op je scherm komt is afgestemd op je interesses en sluit aan bij jouw beleveniswereld. De video’s zijn kort: de gemiddelde duur is 15 tot 60 seconden. Vanaf 2023 is het mogelijk langere filmpjes te produceren. Hiervoor is een tijdsbestek beschikbaar van 3 minuten, of zelfs 10. Onderzoek wijst uit dat gebruik van mini-video’s de tevredenheid van kijkers stemt. De creatieve manier van storytelling zorgt ervoor dat informatie beter wordt opgenomen en de kijker voelt zich verantwoordelijk voor zijn eigen kennisvergaring[1].
Waar de app begon als het broertje van Musical.ly, groeide het snel uit tot een wereldwijd succes. Inmiddels is de app beschikbaar voor download in meer dan 150 landen. Van de ruim 800 miljoen maandelijkse gebruikers, valt bijna de helft in de leeftijdscategorie 14 tot 16 jaar[2]. Dit zijn de jongeren die op de middelbare school zitten en naast studie tijd maken voor vriendschap, nieuwe ervaringen en zelfontplooiing. Een fase van voortdurende ontwikkeling, waarin ze ook ontzettend kwetsbaar zijn.
Muziekartiesten worden groot doordat hun muziek onder filmpjes wordt gebruikt, er worden grote challengesgestart en jong en oud waagt zich aan verschillende dansmoves. Er is een nieuwe generatie influencers ontstaan met grote volgersaantallen, van chefs die bekend worden om hun recepten, de ochtendroutine van een groot gezin tot vloggers in de sportschool. Verschillende pagina’s hebben hun eigen hashtags en inspireren: door #BookTok worden jongeren aangemoedigd meer te gaan lezen, #LearnOnTikTok werd tijdens de COVID-19 pandemie door het platform zelf opgestart.
Als je dan toch thuiszit…
TikTok werd in Nederland pas bekend vanaf 2019, en groeide daarna binnen korte tijd uit tot een veel gebruikte app. Uit het Nationale Social Media onderzoek van Newcom bleek in 2022 dat de coronapandemie fungeerde als versterker voor de populariteit van TikTok in Nederland[3]. Binnen één jaar kwam er toentertijd een miljoen gebruikers bij. Dit kwam voornamelijk door een grote behoefte aan sociale interactie en vermaak, vooral onder de jongere doelgroep. Met name twintigers[4] ontdekten de app als een plaats voor creatieve uitingen en zagen wat anderen met deze plots vrije tijd deden. TikTok bood een dynamisch en interactief platform dat aan deze behoeften voldeed.
Bovendien waren scholen ten tijde van de pandemie gesloten. Dit zorgde noodgedwongen voor de grootschalige overstap van fysiek naar online onderwijs[5]. Leerkrachten zagen hun leerlingen op een klein hoekje in hun beeldscherm en huiswerk kon niet altijd gecontroleerd worden. ByteDance ontwikkelde zelf een pagina op TikTok met de hashtag #LearnOnTikTok. Hier ontstond een serie video’s, afkomstig van leraren en studenten met een tal van verschillende onderwerpen. Zo wordt er kort aandacht getrokken voor nieuwe recepten en creatieve kunstvormen, maar zijn er ook filmpjes over taal en scheikunde[6]. Uit onderzoek blijkt dat het multimediale concept waarbij video, tekst en audio worden gecombineerd bijdraagt aan het overdragen van de boodschap: in Spanje[7] werd er een pilot gelanceerd waar jongeren in en buiten de les gebruik mochten maken van TikTok. Het enthousiasme van de jongeren voor de bekende app zou hen motiveren de app ook voor hun opleiding te gebruiken.
Willen de ouders het ook eens proberen?
Het gebruik van verschillende social media apps onder Nederlanders in de periode 2015-2022
Bron: Nationale Social Media Onderzoek Newcom (2022)
Anno 2024 gebruiken er dagelijks 2,6 miljoen Nederlanders TikTok, waarbij de leeftijdscategorie 20 tot 39-jarigen de kroon spant[8]. Toch is de trend niet uitsluitend te zien onder jongeren; ook steeds meer volwassenen durven zich aan de nieuwe app te wagen. Volgens de NOS[9] zit de groei niet meer in de jongere leeftijdscategorie; zij zijn verzadigd. Er valt nog terrein te winnen in de oudere leeftijdscategorieën. Door het persoonlijke algoritme blijven de beleveniswerelden van verschillende generaties gescheiden: waar geen behoefte is aan playback video’s en dansjes, zullen deze ook niet op de beeldschermen verschijnen.
Gebruik van TikTok onder de oudere doelgroep stijgt ook met de rage mee
Bron: Nationale Social Media Onderzoek NewCom (2022)
Hoe zit het eigenlijk met de juf of meester?
De digitalisering in het onderwijs is nu al een aantal jaar in gang gezet: in de meeste lokalen hangt een digitaal beeldscherm, in plaats van een zware rugzak dragen sommige kinderen enkel een IPad en woordjes leren voor een proefwerk gaat inmiddels ook met allerlei apps. Maar de specifieke integratie van de smartphone en social media in het onderwijs staat nog in de kinderschoenen. Studenten groeien op in een digitale wereld en gebruiken daarom diverse social media platformen als bron van informatie[10]. Volgens wetenschappers Sanderson en Browning[11] is er sprake van ‘een demografische cluster die haast niet meer zonder social media kan’ en moet hier daarom op in worden gespeeld.
TikTok als media wordt door wetenschappers aangedragen voor het hoge potentiële educatieve gehalte. De trends zijn in gang gezet en bovenal onomkeerbaar[12]: het is haast noodzakelijk om mee te gaan met de trend en te begrijpen wat voor invloed deze kunnen hebben, óók in het onderwijs. Er moet volgens onderzoekers innovatief worden nagedacht over nieuwe tactieken om jongeren vaardigheden aan te leren, het liefst tactieken die ‘media-inclusief’ zijn.
Maar de digitale ontwikkelingen zijn nieuw, en wat onbekend is roept spanning op. Het is een uitdaging om technologieën door te voeren in het onderwijs, en iedereen is angstig om de eerste te zijn[13]. De voordelen komen in haast alle onderzoeken op dezelfde punten neer: je geeft de jongere “ownership”[14] over zijn eigen ontwikkeling en maakt hem enthousiast om te leren. De student engagement[15] wordt groter en er wordt een groepsgevoel gecreëerd. Daarnaast wordt er ruimte gelaten voor creativiteit[16] en worden jongeren aangemoedigd bezig te zijn met onderwerpen die ze wellicht links hadden laten liggen. Dit kan allemaal op een gratis app waar de meeste leerlingen al prima mee overweg kunnen[17].
Het zijn met name leerkrachten die twijfelachtig zijn over de opname van sociale media in het reguliere onderwijs. Het gebruik van andere middelen dan een schoolboek zou volgens onderzoekers problemen met autoriteit op kunnen leveren, of de lesdynamiek drastisch kunnen veranderen[18]. Eerder onderzoek wees al op de gevaren van slecht vergelijkingsmateriaal: ieder willekeurig persoon kan een filmpje online plaatsen, waarom zou je naar diegene luisteren?[19]. Bovendien zijn jongeren tot hun 18e in de wet nog niet zelfstandig en moet er in veel gevallen eerst toestemming van de ouders worden verleend. Het draait hierbij ook om veiligheid: de meeste jongeren zijn nog helemaal niet bekend met hun digitale voetafdruk.
Elk onderzoek, al zijn ze nog op een paar handen te tellen, wijst op de behoefte naar meer kennis en discussie. De voordelen wegen hier overwegend vaak tegen de nadelen op, maar ook wordt nadrukkelijk genoemd dat huidige onderwijzers klaar moeten worden gestoomd voor de veranderingen[20]. Er is sprake van een generatiekloof en een enorm personeelstekort in het onderwijs; de integratie van social media zou deze kunnen versterken. Stichting Kennisnet heeft een rapport[21] uitgebracht ‘Onderwijsvernieuwing met technologie’ met de vraag hoe docenten in kunnen spelen op de transitie van fysiek naar online onderwijs. Het sleutelwoord is ‘balans’[22]: het doel is dat kinderen nog steeds met plezier naar school gaan, na schooltijd voetballen op het veld en spelen op het klimrek. Niet dat de telefoon in deze situaties altijd in de handpalm ligt. Toch zijn er, ook in het Nederlandse onderwijs, al een aantal succesverhalen te vinden.
Wat als je het wel probeert?
Op YouTube waren het ‘Math with Menno’ en ‘Jort Geschiedenis’ die in grote tijd enorm groot werden. Door middel van filmpjes, vaak afgebakend in hoofdstukken of thema’s, geven deze twee docenten respectievelijk extra uitleg over wiskunde en geschiedenis. Jort kan rekenen op ruim 60 duizend abonnees, bij Menno staat de teller inmiddels al op 150 duizend. Zo kunnen leerlingen bij thuiskomst verder met hun huiswerk; als ze vastlopen hoeven ze niet te wachten tot de volgende les voor uitleg.
Er zijn al een aantal leerkrachten die op TikTok te vinden zijn. Voorbeelden hiervan zijn Meester Jesper of Meester Martijn. De één maakt educatieve content, de ander ziet er juist totaal vanaf. Meester Jesper maakt korte instructievideo’s over rekenen: via de comments kunnen kijkers vragen insturen, zodat hij weet waar de jonge doelgroep moeite mee heeft. Ook probeert hij door middel van zijn TikTok zijn leerlingen meer mediabewust te maken: hij heeft het over negatieve reacties en het gebruik van filters.
Meester Martijn ziet zelf af van de educatieve content en maakt video’s met de leerlingen zelf. Op ouderavonden vraagt hij toestemming aan ouders om kinderen, die het zelf willen, op beeld te zetten. Volgens hem heeft het maken van de filmpjes een meerwaarde: jongeren worden aangespoord hun creativiteit te gebruiken en wordt er een fijn groepsgevoel gecreëerd. Naar eigen zeggen bewaart Martijn breuken voor de lessen zelf. Deze TikTokker ziet het gebruik van zijn persoonlijke kanaal als een manier de baan te promoten: het tekort aan mannelijke leerkrachten is nog groter dan dat voor vrouwen, en hij hoopt als rolmodel op te kunnen treden[23].
Nieuwe beren op de weg
De digitalisering was al een fenomeen om rekening mee te houden, maar het is maar de vraag de integratie van nieuwe sociale media in het onderwijs van de grond komt. Per 1 januari 2024[24] zijn mobiele telefoons in de Nederlandse klaslokalen verboden. De uitvoering van deze nieuwe wet ligt bij scholen zelf, en zal dan ook anders worden ingevuld, maar de kans is zeer klein dat het zelfstandig content produceren door leerlingen gedaan kan worden. Feitelijk zou dit betekenen dat het hele plan overboord gegooid kan worden. Zoals onderzoek ook al vaststelt: het is afwachten en zien wat voor content er op de telefoons voorbij zal komen.
Bronnen
[1] Hsin, W. J., & Cigas, J. (2013). Short videos improve student learning in online education. Journal of Computing Sciences in Colleges, 28(5), 253-259.
[2] Fiallos, A., Fiallos, C., & Figueroa, S. (2021, Juli). TikTok and education: Discovering knowledge through learning videos. In 2021 Eighth International Conference on EDemocracy & Gouvernement (ICEDEG) (pp. 172-176). IEEE.
[3] Nieuws.nl. (2021, 18 februari). Nederlanders brengen sinds coronacrisis meer tijd door op sociale media – Nieuws.nl. Nieuws.nl. https://nieuws.nl/algemeen/20210218/nederlanders-brengen-sinds-coronacrisis-meer-tijd-door-op-sociale-media/
[4] Oosterveer, D. (2021, 23 januari). Social media in Nederland 2021: TikTok-gebruik door jongeren stijgt explosief en passeert Facebook – Marketingfacts. Marketingfacts. https://www.marketingfacts.nl/berichten/social-media-in-nederland-2021/
[5] Sobaih, A. E. E., Hasanein, A. M., & Abu Elnasr, A. E. (2020). Responses to COVID-19 in higher education: Social media usage for sustaining formal academic communication in developing countries. Sustainability, 12(16), 6520.
[6] Fiallos, A., Fiallos, C., & Figueroa, S. (2021, juli). TikTok and education: Discovering knowledge through learning videos. In 2021 Eighth International Conference on EDemocracy & Gouvernement (ICEDEG) (pp. 172-176). IEEE.
[7] Escamilla-Fajardo, P., Alguacil, M., & López-Carril, S. (2021). Incorporating TikTok in higher education: Pedagogical perspectives from a corporal expression sport sciences course. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 28, 100302.
[8] Newcom Research & Consultancy Onderzoeksbureau. (2024, 7 februari). Nationale Social Media Onderzoek – 2024 – NewCom. https://www.newcom.nl/product/nationale-social-media-onderzoek-basis-2024/
[9] NOS. (2022, 6 februari). Nu zelfs dagelijkse soap op TikTok: gebruikers worden ouder en platform volwassener. https://nos.nl/artikel/2415943-nu-zelfs-dagelijkse-soap-op-tiktok-gebruikers-worden-ouder-en-platform-volwassener
[10] Adams, B., Raes, A., Montrieux, H., & Schellens, T. (2018). “Pedagogical tweeting” in higher education: boon or bane?. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 15(1), 1-16.
[11] Sanderson, J., & Browning, B. (2015). From the physical to the social: Twitter as a pedagogical innovation in the sport communication and sport management classroom. Sport Management Education Journal, 9(2), 124-131.
[12] Sarwar, B., Zulfiqar, S., Aziz, S., & Ejaz Chandia, K. (2019). Usage of social media tools for collaborative learning: The effect on learning success with the moderating role of cyberbullying. Journal of Educational Computing Research, 57(1), 246-279.
[13] Escamilla-Fajardo, P., Alguacil, M., & López-Carril, S. (2021). Incorporating TikTok in higher education: Pedagogical perspectives from a corporal expression sport sciences course. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 28, 100302
[14] Westera, W. (2012). The eventful genesis of educational media. Education and Information Technologies, 17, 345-360
[15] Scott, O. K. M., & Stanway, A. R. (2015). Tweeting the lecture: How social media can increase student engagement in higher education. Sport Management Education Journal, 9(2), 91-101.
[16] Marr, J., & DeWaele, C. S. (2015). Incorporating Twitter within the sport management classroom: Rules and uses for effective practical application. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 17, 1-4.
[17] Langedam, J. (2021, 4 januari). TikTok in het klaslokaal: hoe begin je eraan? – Schoolit.
https://schoolit.be/blog/innovatie/tiktok-in-het-klaslokaal/
[18] Chawinga, W. D. (2017). Taking social media to a university classroom: teaching and learning using Twitter and blogs. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 14(1), 1-19.
[19] Van Den Beemt, A., Thurlings, M., & Willems, M. (2020). Towards an understanding of social media use in the classroom: a literature review. Technology, Pedagogy and Education, 29(1), 35-55.
[20] Marr, J., & DeWaele, C. S. (2015). Incorporating Twitter within the sport management classroom: Rules and uses for effective practical application. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 17, 1-4.
[21] Schouwenburg, F. (2024, 26 februari). Onderwijsvernieuwing met technologie. Een internationale blik. Kennisnet. https://www.kennisnet.nl/beleid-en-organisatie/onderwijsvernieuwing-met-technologie-een-internationale-blik/
[22] TMI One (z.d.) TikTok in het basisonderwijs: Statistisch geen voor- noch nadelen, praktisch gezien wel https://www.tmi.one/blog/tiktok-in-het-basisonderwijs-statistisch-geen-voor-noch-nadelen-praktisch-gezien-wel#:~:text=Social%20media%2Dapp%20TikTok%20blijft,platform%2C%20zijn%20daarentegen%20zelden%20onderzocht
[23] De Leeuw, B. (2024, 19 april). Basisschoolleraar Martijn geeft op TikTok een kijkje in zijn klaslokaal: ‘Iedere dag is compleet anders’ – BNNVARA. https://www.bnnvara.nl/artikelen/basisschool-tiktok-leraar-martijn
[24] Ministerie van Algemene Zaken. (2024, 15 april). Gebruik van mobiele telefoons niet toegestaan in de klas. Voortgezet Onderwijs | Rijksoverheid.nl. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/voortgezet-onderwijs/mobiele-apparaten-in-de-klas
