In 2023 steeg het aantal stakingen in Nederland tot een historisch hoogtepunt, zoals blijkt uit recente data. Terwijl voorgaande jaren relatief weinig stakingen zagen, lijkt de toename van arbeidsconflicten in 2023 ongekend. Wat ligt aan de basis van deze trend en wat zegt het over de huidige arbeidsmarkt?

Uit de grafiek met het aantal stakingen per jaar blijkt duidelijk dat 2023 een uitschieter is. Er zijn verschillende factoren die deze plotselinge stijging kunnen verklaren. Na de wereldwijde coronapandemie en de onverwachte inval in Oekraïne in 2022, kreeg Nederland – zoals vele andere landen – te maken met een ongekende inflatie. De kosten van levensonderhoud stegen snel, wat de koopkracht van werknemers onder druk zette. Volgens Guus Staats, woordvoerder FNV, heeft deze economische druk bijgedragen aan de toename van stakingen, omdat werknemers in veel sectoren eisten dat hun lonen zouden meegroeien met de inflatie. “De hoge inflatie zorgde ervoor dat tijdens de cao-onderhandelingen werknemers aandrongen op een compensatie voor de gestegen prijzen.”

De jaren voor 2023

Als we kijken naar de grafiek van het aantal betrokken werknemers bij stakingen in de afgelopen twee decennia, valt op dat de jaren vóór 2023 over het algemeen lagere stakingsaantallen kenden. Guus Staats wijst erop dat deze lagere cijfers een combinatie zijn van een relatief stabiele economische situatie en de afwezigheid van grote externe schokken zoals die in 2022. “Doordat 2023 een uitzonderlijk jaar was, lijken de voorgaande jaren rustiger, terwijl het arbeidsconflict in sectoren zoals de zorg in 2019 een vergelijkbare piek vertoonde. In 2019 bijvoorbeeld, werd een opvallend groot aantal werknemers betrokken bij stakingen, met name in de zorgsector. Dit was te wijten aan cao-conflicten in ziekenhuizen, waar de arbeidsvoorwaarden als ongunstig werden ervaren. Werknemers uit deze sectoren, vaak met een groot aantal personeelsleden, zorgden voor een aanzienlijke toename van het aantal betrokken werknemers in dat jaar.”

Sectorale spreiding

De sectorale data laat zien dat stakingen niet gelijkmatig over de verschillende sectoren verspreid zijn. Twee sectoren vallen vooral op: de industrie en de vervoerssector. Hier vindt een groot deel van de stakingen plaats. De industrie is goed voor 191 stakingen, terwijl de vervoerssector 151 stakingen kende tussen 2003 en 2023. Volgens Staats komt dit doordat deze sectoren een hoge vakbondsdichtheid hebben. Werknemers in deze sectoren worden vaker vertegenwoordigd door vakbonden en hebben meer middelen om collectief actie te ondernemen wanneer ze zich ondergewaardeerd voelen.

In andere sectoren, zoals de handel, is het aantal stakingen lager. Dit komt doordat werknemers in deze sectoren vaak minder goed georganiseerd zijn en er minder vakbondsleden zijn. Bovendien zijn de arbeidsomstandigheden en lonen hier vaak minder gunstig, wat de drempel voor stakingsacties verhoogt.

Verantwoording data:

De gegevens die in dit artikel zijn gebruikt, zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het CBS verzamelt jaarlijks informatie over arbeidsconflicten en stakingen in Nederland. Deze data wordt gepubliceerd in rapporten en statistieken die openbaar beschikbaar zijn en inzicht geven in het aantal stakingen, de betrokken werknemers, en de sectorale verdeling hiervan.

Voor de analyse van trends in stakingen in 2023 zijn verschillende datasets van het CBS geraadpleegd, waaronder de jaarlijkse rapportages over het aantal stakingen per sector en het totaal aantal betrokken werknemers. De specifieke cijfers over de industriële sector en de vervoerssector zijn gebaseerd op de statistieken over arbeidsconflicten tussen 2003 en 2023. Hoewel de data als betrouwbaar gezien kan worden schetst het toch niet het volledige beeld. Zo zijn niet alle stakingen geregristreerd door het CBS is niet van elke staking bekend in welke sector deze was. Toch kan deze data wel inzicht geven in de bredere trends op dit gebied.

Gebruikte datasets: https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/84376NED

https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/60061ned

https://opendata.cbs.nl/statline/?ts=1587575191768#/CBS/nl/dataset/84376NED/table

https://opendata.cbs.nl/statline/?ts=1587575191768#/CBS/nl/dataset/84376NED/table