Kas Bom zat tegenover de vader van zijn jeugdvriend Michel toen die het voor het eerst hoorde van hem. “Ik wil er niet meer zijn.” Het was geen opwelling, geen impulsieve uitroep na een slechte dag. Later hoorde Kas, dat Michel er jaren over had nagedacht. Hij leed aan een hardnekkige depressie die niet reageerde op behandelingen. Therapie, medicatie, opnames, niets hielp. Voor Michel was euthanasie geen vlucht, maar de enige uitweg die hij nog zag.

“Michel vertelde als we samen ging sporten en daarna naar de Mac weleens dat hij met dingen zat, waar ik zelf helemaal niet mee zat, dacht of überhaupt aan kan denken”, zegt Kas. “Michel was ook niet echt niet impulsief. Al heb ik er niet veel met hem over gesproken. Ik vond het lastig om het er met hem direct over te hebben. Ik kan het niet precies plaatsen, maar dat zit niet in mij. Feit blijft wel dat hij heeft het traject doorlopen, met artsen gesproken, alle opties bekeken en was uiteindelijk euthanasie de uitkomst, maar dat is natuurlijk wel groot.”

Het verhaal van Michel is geen uitzondering. Het aantal mensen dat euthanasie kreeg vanwege psychisch lijden is de afgelopen jaren gestegen van 62 gevallen in 2019 naar 164 in 2024. Een forse groei, maar nog altijd een zeer klein deel van het totaal: in 2024 ging het om ongeveer 2,2 procent van alle euthanasiemeldingen. Dat totaal steeg in dezelfde periode van ongeveer 7.000 naar bijna 10.000 meldingen.

Hierboven zie je de cijfers van het aantal mensen dat euthanasie pleegt in de afgelopen 5 jaar. Hierbij zie je dat psychologisch euthanasie de afgelopen jaren steeds vaker voorkomt vanaf 2019.

Toch is over de kleinste groep psychologische euthanasie veel discussie. Het plegen van euthanasie op psychologisch vlak roept namelijk een heel nieuwe discussie op. Sinds 2002 is euthanasie legaal in Nederland. De regeling stelt het volgende: een patiënt lijdt ondraaglijk en uitzichtloos, er is geen redelijke andere oplossing voor het lijden, en het verzoek is vrijwillig en weloverwogen. Daar kwam in 2018 nog een extra laag bij met het psychologische aspect in de euthanasie, wat de wet niet minder ingewikkeld maakt. Psychologische euthanasie is complex omdat het wettelijk mogelijk is, maar de criteria, onder andere ondraaglijk lijden en wilsbekwaamheid, moeilijk te beoordelen zijn bij psychiatrische aandoeningen.

Artsen worstelen met toenemende verzoeken

Psychiater Richard Wesseloo werkt bij GGZ Delfland en ziet de complexiteit dagelijks in de spreekkamer. “Wat mensen vaak niet weten, is dat euthanasie inmiddels een van de grootste doodsoorzaken is in Nederland. In 2024 ging het om bijna 10.000 meldingen. De wet is ook bedoeld voor veel van deze gevallen, maar ik merk wel dat er in de samenleving steeds meer het gevoel heerst dat het allemaal losser en losser moet. Dat zie je terug in het aantal aanvragen dat wij als psychiaters krijgen.”

In zijn praktijk merkt Wesseloo dat euthanasieverzoeken vaker en nadrukkelijker ter sprake komen. “Dat is niet alleen voor patiënten een worsteling, maar ook voor ons als behandelaars. We zien steeds vaker jongeren met een doodswens, ook bij aandoeningen zoals bipolaire stoornissen. Dat zijn aandoeningen waarmee sommige mensen met de juiste begeleiding en behandeling gewoon kunnen functioneren in de samenleving.”

Wesseloo benadrukt dat elk geval uniek is en zorgvuldig beoordeeld moet worden, maar maakt zich wel zorgen over een bredere ontwikkeling. “De grens voor wat in aanmerking komt voor euthanasie lijkt steeds breder te worden getrokken. Intern binnen de psychiatrie hebben we daar veel discussie over. Wat vaak naar voren komt, is dat die lijn juist steviger zou moeten worden. Euthanasie bij jongeren moet wat mij betreft écht een hoge uitzondering blijven, en niet een regel worden met uitzonderingen voor wie het niet kan.”

“Grenzen worden niet opgerekt”

Volgens de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) is er de afgelopen jaren niet losser omgegaan met euthanasie. “Dat grenzen worden opgerekt is onzin”, stelt woordvoerder Rob Edens. “De euthanasiewet stelt strikte zorgvuldigheidseisen. Een verzoek moet vrijwillig en weloverwogen zijn, iemand moet ondraaglijk en uitzichtloos lijden en er moet een medische grondslag zijn.”

De organisatie wijst erop dat euthanasie als percentage van alle overlijdens weliswaar stijgt, maar dat dat meevalt: van 4,1 procent in 2020 naar 5,8 procent in 2024. “De Regionale Toetsingscommissies Euthanasie komen jaar in jaar uit tot de conclusie dat Nederland een zeer zorgvuldige euthanasiepraktijk kent.”

Toch erkent de NVVE dat er meer mogelijk zou moeten zijn. “Wij vinden principieel dat mensen over hun eigen leven gaan”, zegt Edens. De organisatie pleit voor uitbreiding naar ‘voltooid leven’: hulp bij zelfdoding voor mensen zonder medische diagnose, als ze er goed over hebben nagedacht. “Nederland heeft een prima euthanasiewet, maar de praktijk leert dat er mensen tussen wal en schip vallen.” Met 177.000 leden streeft de NVVE naar een maximale benutting van de mogelijkheden die de huidige euthanasiewet biedt, en daarnaast naar meer mogelijkheden voor een vrijwillig levenseinde.

Opvallend is dat ook jongere mensen vaker om euthanasie vragen. De NVVE vindt het juist goed dat een doodswens van jonge mensen bespreekbaar is. “Dat helpt jongeren juist heel vaak bij verder kunnen leven, blijkt uit onderzoek”, aldus Edens. Hij benadrukt dat vragen niet automatisch betekent krijgen. “Het is al zo dat er extra zorgvuldig wordt omgegaan met euthanasieverzoeken bij jongere mensen met psychische aandoeningen.”

“Het gesprek moet geopend worden”

Kas Bom denkt daar anders over. Het verlies van Michel heeft hem tot nadenken gezet over hoe de samenleving omgaat met psychisch lijden en de doodswens. “Ik denk dat het gesprek over euthanasie geopend moet worden. Ik las laatst een artikel over het feit dat er in de afgelopen jaren meer zelfdodingen zijn geweest. Buiten het feit dat er meer hulp moet komen tegen zelfdoding, is het serieuzer nemen van zorgen ook belangrijk. Het verbieden van euthanasie onder bijvoorbeeld een bepaalde leeftijd is heel gevaarlijk.”

Kas voegt eraan toe: “Ik geloof niet dat iemand, die al heel dapper is om hulp te zoeken op jonge leeftijd, direct denkt: ‘Ik zit hier, omdat ik over 3 jaar euthanasie wil plegen.’ Mensen zoals Michel komen voor hun problemen, en als euthanasie een oplossing is, dan moet je die ook kunnen bieden. Hoe moeilijk dat misschien ook klinkt.”

Artsen in dilemma

Voor artsen blijft de praktijk echter ingewikkeld. Wesseloo hekelt organisaties die vanaf de zijlijn roepen dat de wetgeving minder streng moet. “Vanuit hun oogpunt snap ik de NVVE wel. Het is heel simpel om dat te zeggen, ‘ja het moet makkelijker gemaakt worden.’ De publieke opinie is het vaak eens met dat geluid, omdat je dit persoonlijke verhaal hoort. Alleen zijn sommige dingen niet mogelijk. Als je de verhalen hoort, dan vind ik het te makkelijk om te zeggen: maak de wetgeving minder streng. Je wilt ook niet euthanasie stimuleren.”

Audio:

Na mijn herkansing toegevoegd:

Ook heb ik om helder te maken dat er een stijging is in het psychologische euthanasie is gestegen in de afgelopen 5 jaar. Dat is hieronder te zien in de datavisualisatie hieronder:

Foto’s voor socials