“Het verschil met dertig jaar geleden is: wij hadden geen minachting voor jazz. De jonge mensen van nu wel”, vertelt jazzsaxofonist Branford Marsalis in een interview met de Volkskrant. Jazz is groot geworden in New Orleans en heeft zich verspreid naar Europa. In de jaren ‘20 domineerde dit genre dan ook onder de jongere generatie. 100 jaar later heeft deze muziek zich echter teruggetrokken naar de achtergrond.
Voor de Tweede Wereld Oorlog was jazz in Nederland een prominent genre. Mensen konden erop dansen en drinken. Ook na de Tweede Wereld Oorlog bleef jazz populair.
Eind 1945 bracht professor G. van der Leeuw – leider van het departement Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen – een standpunt in kaart. Deze betrof zijn zorg over de jongerencultuur en hun verwilderde staat door de oorlog.
Van der Leeuw kwam met het initiatief om jongeren meer te laten luisteren naar volksmuziek en hier op dansen in plaats van de Amerikaanse jazzmuziek. Het volksdansen zou volgens hem bijdragen tot “lichamelijke en geestelijke tucht en tot de ontwikkeling van de geheele persoonlijkheid”. Van der Leeuw had er dan ook veel moeite mee dat de jeugd Amerikaanse liedjes zong en van jazz hield.
Van populair genre naar nauwelijks interesse
In het inmiddels niet meer bestaande jazztijdschrift Philharmonic stelde redacteur, Henk Niesen jr. de vraag waarom jongeren liever luisteren naar jazz en bebop dan naar Back en Beethoven? Zijn antwoord was: jazzmuziek bestaat uit relatief kinderlijke, door eenvoudige negerslaven op hun eigen wijze bewerkte liedjes van hun blanke onderdrukkers met een aanstekelijk ritme en unieke instrumentatie. “Vroeger hadden we nog geen streamingdiensten, Spotify kwam in 2006 op de markt en Youtube in 2005”, vertelt Bert van den Brink, jazzpianist, leraar op het conservatorium in Utrecht en componist. “We luisterden naar muziek op de radio en vinyl. De keuze was daardoor erg gelimiteerd, er waren ook maar twee radiozenders. Je luisterde wat erop stond waardoor je automatisch genres luisterde waar je anders misschien geen aandacht aan zou geven. Waar de jongeren nú geen aandacht aan geven, omdat ze dat niet hoeven.”
Redenen voor afname populariteit
Een reden voor de afname van populariteit van jazzmuziek onder jongeren is de afname van jazz op de radio. In 2022 werd NPO Radio 4 omgedoopt tot NPO Klassiek, waardoor er weer een zender minder is op de radio die aandacht wijdt aan jazzmuziek. De zender NPO Soul en Jazz is nu nog maar een van de weinige zenders die jazzmuziek afspeelt. Door de afname van jazz gerelateerde radiozenders hebben jonge jazzmuzikanten minder mogelijkheid tot uitbloeien naar een grote muzikant.
Trompettist Enrico Rava vertelt in een interview met Jazznu dat de interesse voor jazzmuziek veel lager ligt: “Men was vroeger nieuwsgierig, dat is nu niet meer. Liefhebbers behoren tot een sekte, in elke stad is er wel iemand die zich er mee bezig houdt maar het is niet meer zoals vroeger. Toen Miles Davis in de jaren vijftig naar Italië ging, schreef elke krant erover. Rondom jazz zie ik dat nu niet meer gebeuren.”
Bert van den Brink geeft hiervoor een verklaring: “Dat komt omdat de drempel om muziek te produceren veel lager is geworden. Iedereen kan nu muziek uitbrengen waardoor de consument door de bomen het bos niet meer kan zien, er zijn dus zo ontzettend veel kleine jazzmuzikanten bij gekomen dat luisteraars het gemakkelijker vinden om er dan maar niet meer naar te luisteren”.
Muziek producer en programmamaker voor het programma injazz Radio, een zender die draait om het maken van jazzmuziek Co van der Kloet, vertelt: “Een andere reden voor het niet meer luisteren naar jazzmuziek door jongeren is inderdaad de overvloedige hoeveelheid jazzmuzikanten. De jazz die deze mensen maken is ook anders dan de jazz die vroeger werd gemaakt. Jazz van nu valt niet meer te omschrijven, dat geldt overigens niet voor blues of soul muziek. Ik zeg altijd: muziek waarvan je niet weet hoe je deze moet omschrijven, onder andere door de vele fuseringen binnen de jazz en andere genres, is jazzmuziek. Ik denk dat dit ook zeker een grote factor kan zijn voor jongeren om niet meer naar jazz te willen luisteren”, aldus van der Kloet.
Lees meer over de denkwijze van van der Kloet bij zijn portret
Een voorbeeld van moderne jazz is onderstaande audio track. Naam van muzikant: Jon Shuemaker.
Bron: Free Music Archive
Bezoekersaantallen van jazzoptredens meer dan gehalveerd
Het CBS heeft een vergelijking gemaakt tussen 1990 en 1999 van het aantal jazzbezoekers in Nederland. In 1990 waren er nog 431.000 bezoekers aan verschillende jazzoptredens in Nederland en in 1999 is dit aantal gedaald naar 210.000 bezoekers. De bezoekersaantallen zijn dus meer dan gehalveerd in tien jaar tijd. Hierna zijn de cijfers echter niet meer bijgehouden.
“Jongeren moeten luisteren naar wat ze willen”
Uit eigen onderzoek onder 40 deelnemers tussen de 18 en 25 blijkt dat 37,1% van de ondervraagden niet of nauwelijks naar jazzmuziek luistert en 53,8% luistert het afwisselend met andere genres. 0% luistert voornamelijk naar jazzmuziek.
Op de vraag of jongeren meer naar jazzmuziek zouden moeten luisteren is het antwoord meestal: “nee, jongeren moeten luisteren naar wat ze willen.”
“Maar omdat ze de kans hebben om te luisteren naar wat ze willen, komen ze dus niet in aanraking met muziek die ze anders niet zouden luisteren waardoor jazz buiten de loep valt”, legt van den Brink uit. “Dat betekent uiteraard niet dat het genre compleet zal vervallen. Er is altijd wel iemand die besluit om een andere doelgroep te willen aanspreken dan normaal gedaan wordt. Iemand die er bovenuit springt, die personen zullen altijd blijven waardoor jazz ook altijd blijft en een nieuwe, frisse blik ontwikkeld.”
Dataverantwoording
De gebruikte dataset is vanuit eigen onderzoek. De 40 ondervraagden hebben een leeftijd tussen de 18 – 25 jaar oud. De opgestelde enquête is eerst bij studenten journalistiek getest waarna gevraagd is naar feedback om de enquête zo correct mogelijk te kunnen uitzetten. De officiële versie is uitgezet op Instagram en in twee whatsappgroepen waar studenten in zitten.
Nadat de enquête is uitgezet en er al een aantal antwoorden waren verzameld, werd er een fout in de enquête gespot. Bij de vraag: “uit welke decennia jazzmuziek luister je voornamelijk?” ontbrak de optie: “ik luister niet naar jazzmuziek”, waardoor de antwoorden incorrect waren. Daarom is de keus gemaakt om deze vraag niet te verwerken in de datavisualisatie.
Vanwege de gevarieerde plekken van publicatie van de enquete kan deze gezien worden als representatief voor alle jongeren in Nederland. Jongeren met verschillende opleidingen en verspreid over het hele land hebben de vragenlijst beantwoord.
