Neem elk willekeurige film en kijk het op volume nul. Gegarandeerd zal je de film niet op dezelfde manier ervaren als met het geluid aan. We staan er niet altijd bij stil, maar filmmuziek en sound design is essentieel. Gemiddeld duurt een film 90 tot 120 minuten, waarvan een derde dramatische muziek is. Maar hoe wordt filmmuziek gecomponeerd en gekozen?

Filmmuziek is de speciaal gecomponeerde muziek die wordt gebruikt om films te ondersteunen en versterken. De muziek doet meer dan alleen de betekenis geven aan scenes. Filmmuziek bouwt de spanning op, ondersteunt het drama en vormt sfeer en emotie. Het is zo belangrijk, dat in sommige gevallen de muziek zelf wereldberoemd wordt. Luister hieronder een compositie, hoelang duurt het voordat je de soundtrack herkent?

Gouden Kalf

In de Nederlandse filmwereld wordt er speciaal aandacht besteed aan filmmuziek en sound design. Het Gouden Kalf voor Beste Sound Design wordt sinds 2003 uitgereikt tijdens het Nederlands Film Festival. De prijs benadrukt het vakmanschap achter hoe geluid wordt gecreëerd en toegepast in films, wat essentieel is voor de impact van een productie. In 2024 won Gijs den Hartogh de Gouden Kalf voor zijn sound design en muziek in de film; Hardcore Never Dies.

Ondanks dat den Hartogh de waardering voor zijn werk en de reacties uit zijn omgeving heel leuk vond, kijkt hij kritisch naar het winnen van de prijs. “Omdat film in mijn optiek altijd een samenwerking tussen verschillende disciplines is, vind ik ook dat je de sound design van Hardcore Never Dies niet als iets los kan zien. Zonder de acteurs, de regisseur, editors etc. was mijn werk ‘niets’ waard,” vertelt Hartogh.

Wel geeft hij aan dat zijn werk voor Hardcore Never Dies om meerdere redenen uitdagend was. Er was behoorlijk veel tijdsdruk, en regisseur Jim Taihutti woont op Bali, Indonesië waardoor er veel op afstand gewerkt werd. Inhoudelijk gezien waren de feestscènes de grootste uitdaging. Het team wilden zo veel mogelijk het gevoel creëren alsof kijkers samen met de karakters daadwerkelijk op dat feest aanwezig waren. “Dit is niet een kwestie van alleen maar de muziek hard aan zetten. De feestscènes zijn opgebouwd uit soms wel 15 verschillende lagen geluid. Van muziek uit verschillende soorten boxen, voetstappen van hakkende gabbers, getril van resonerende plafonds, rinkelende glazen, trillende lockers, tot joelende mensen”, vertelt Hartogh.

Hartogh vertelt hoe Sound Design in elkaar zit, en hoe de samenwerking tussen sound designers en regisseurs verlopen. Klik hier op daar meer over te weten te komen.

Filmmuziek

Dr. Norah Lorway, professor Professional Music aan de Toronto Metropolitan University in Canada, is een muziekwetenschapper en componist. Ze componeerde samen met Rose Bolton de soundtrack voor Anthropocene: The Human Epoch. Lorway behaalde onder andere een master in Music Computing en een PhD in Computer Music & Human-Computer Interaction.

“Eind jaren twintig kon bewegend beeld en geluid samen opgenomen, toen werd het belangrijk om muziek speciaal voor film te componeren. Afhankelijke van het budget van een film wordt de muziek en sounddesign bepaald. Voor films met een groot budget, die originele orkestpartituur willen, zal de studio een componist inhuren om de muziek te componeren en dirigeren,” vertelt Lorway.

Binnen de filmwereld wordt de persoon die de film kiest, de music supervisor genoemd. De taken van een music supervisor omvatten onder andere:

• Het selecteren van bestaande nummers en het onderhandelen over licenties.
• Samenwerken met de regisseur om de muzikale sfeer van de film te bepalen.
• Coördineren met componisten, sound designers en andere muziektechnici.

De music supervisor richt zich specifiek op het kiezen en plaatsen van muziek die al bestaat, terwijl de componist in sommige gevallen samen met de regisseurs werkt om originele muziek te componeren voor een film.  Denk aan de samenwerking tussen componist en muziekproducent Hans Zimmer en regisseur Christopher Nolan in onder andere, The Dark Knight (2008), Inception (2010), Interstellar (2014) en Dunkirk (2017).

“Filmmuziek en Sound Design zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het zijn twee verschillende expertises, maar ook twee disciplines die veel met elkaar gemeen hebben. Ik zie muziek zelf als een tool die je op allerlei verschillende manieren binnen de mix kan inzetten, om zo de filmische ervaring te sturen”, aldus Lorway.

The Art of Filmmusic

Volgens George Burt, componist en auteur, is het een gave om muziek te kunnen componeren en uitvoeren. Het is noodzakelijk dat componisten en regisseurs goed met elkaar communiceren. Echter is de communicatie tussen hun vaak gecompliceerd. In zijn boek; The Art of Film Music, vertelt hij hoe de meeste creatieve en hoog geskillede professionals van beide kanten klagen over dit ‘probleem’.

Gijs den Hartogh reageert hierop. “Geluid heeft in film naast het vertellende aspect ook een grote rol in het gevoel van de filmische ervaring. Een voorbeeld: Wanneer een horror film zo eng is, zet men vaak het geluid uit. Het beeld op zichzelf is dan vaak nog wel dragelijk. Sfeer in geluid en gevoel in muziek zijn dingen die lastig zijn te vangen in taal. Daarom kan het lastig zijn om hierover te communiceren. Het is denk ik van belang om dit al in een vroeg stadium op te starten, hierdoor krijg je de tijd om met elkaar een bepaalde ‘taal’ te ontwikkelen”.

Burt stelt dat muzikale terminologie op zichzelf al een hele kunst is. En dat bepaalde muzikale zaken, met name voor niet-muzikanten, moeilijke te begrijpen is.

Een van de problematische gebieden op dit vlak is dat er veel verschillende meningen en perspectieven zijn op de kracht van muziek; wat het wel en niet kan doen. Ook is er een opvallende aannames dat bepaalde scenes gelijk staan aan bepaalde type muziek. Zo werd er gezegd in de filmwereld, dat als er mensen aan het rennen zijn in de scene, de muziek ook moet ‘rennen’. Wanneer dat niet gebeurt, verandert al snel de toon en interpretatie van de scene.

De muziek in een film is niet het eerste wat opvalt, in principe trekt wat er op het scherm gebeurt de meeste aandacht. Over het algemeen introduceert muziek zich voor het eerst tijdens de openingstitels, waar het gelijk een blijvend effect op iemand creëert. Luister eens naar de audio hieronder, van welke film is deze soundtrack?

“De meeslepende openingsthemamuziek van Jerry Goldsmith voor Patton is een geweldig voorbeeld. In dit geval slaagt Goldsmith erin ons vanaf het begin veel te vertellen over het hoofdpersonage. Zijn gevoel voor religieuze overtuiging en persoonlijke toewijding aan het leger wordt duidelijk, wat ons voorbereidt op wat komen gaat. Het menselijke aspect is natuurlijk de sine qua non (essentie) van elk verhaal. Filmmakers rekenen erop dat muziek helpt dit naar voren te brengen”, aldus Lorway.

Sound design en filmmuziek vormen het onzichtbare fundament van iedere film. Ze voegen emotie, spanning en sfeer toe aan het verhaal, vaak zonder dat de kijker zich daar volledig van bewust is. Hoewel ze op de achtergrond opereren, zijn deze elementen cruciaal voor de filmische ervaring.

Een detail om mee af te sluiten: de audio’s die in dit artikel te horen waren, zijn de soundtracks van Pirates of the Caribbean en Schindler’s List. Een voorbeeld van hoe filmmuziek meteen herkenning oproept en de sfeer van een verhaal versterkt. Het maakt niet uit of het gaat om de dramatische klanken van een orkest, de subtiele voetstappen op een verlaten vloer, of zelfs de kracht van een veelbetekenende stilte. Geluid en muziek maken het verschil tussen een goede film en een meesterwerk. Achter het ritme van cinema schuilt vakmanschap dat ons als kijker die onvergetelijke momenten geeft.