Met een snelheid nooit eerder gezien, kan Artificial Intelligence tegenwoordig muziek maken. Vaker is de vraag al gesteld: wat gaat dit betekenen voor de creatieve muzikant? Meerdere grote muzikanten benadrukten al hun zorgen . Sting (bekend van zijn solocarrière en van zijn band The Police) sprak: ‘’Ik denk niet dat we kunnen toestaan dat de machines het gewoon overnemen. We moeten op onze hoede zijn.” Machines die een volledige branche overnemen is voor veel mensen een zorgelijke ontwikkeling, maar hoe realistisch is het in de muziekwereld? De lijn tussen AI en menselijke composities wordt steeds dunner en voor de nieuwe generatie wordt het steeds ‘normaler’ met makkelijke toegang tot beide vormen. Zijn de zorgen in dit nieuwe luistertijdperk terecht?
Streamingstijdperk
Op oudjaarsavond zit ik op de bovenverdieping van het huis van mijn oom en tante, in het Oostenrijkse dorpje Pettneu. Op de kast staat een houten Marley soundbox. De Top 2000 wordt daar al de hele week op afgespeeld, en we zijn nu beland bij de laatste en dus écht beste nummers ooit gemaakt. Wanneer de gitaarsolo van notering 14 ‘Comfortbly Numb’ (Pink Floyd), gespeeld door David Gilmour, door de speakers klinkt, zie ik mijn oom en vader aandachtig luisteren. Mijn neefje, nichtje, zusje en broertje aan de andere kant van de kamer spelen ‘Hitster: guitly pleasure’. Een spel waarbij je aan de hand van korte fragmenten, nummers moet raden. Een tekenend beeld. Aan de ene kant de oudere generatie, luisterend naar een nummer van langer dan 6 minuten met veel verschillende secties, waar aandacht noodzakelijk is. Aan de andere kant steeds korte, snelle fragmenten van liedjes verpakt in een opwindend en hoog tempo spel.
Het sluit aan bij een onderzoek van Goltz & Sadakata uit 2021. Zij stelden vast dat jongeren minder vaak muziek luisteren als hoofdactiviteit, waar ouderen generaties die aandacht daar nog wel voor hebben. Jongeren groeien op in een muziekklimaat dat wordt gedomineerd door streamingplatformen zoals Spotify en Apple Music. Muziek wordt daardoor vaak gebruikt als achtergrondgeluid tijdens studeren, werken of ontspannen. Vaker worden nummers ook maar half afgeluisterd. Het stilzitten en luisteren, lijkt lastiger te worden. Ook duidt onderzoek aan dat muziek over de jaren versimpelt, zowel op instrumentaal vlak als op tekstueel vlak. Perinco, Klimek & Thurner gingen in 2014 diep in op de afname van de hoeveelheid instrumenten naarmate artiesten populairder werden. Varnum et al. constateerde in 2020 aan de hand van een analyse van meer dan 15.000 nummers uit de Billboard-charts (Amerikaanse hitlijsten), dat songteksten steeds simpeler werden. Het zijn allemaal elementen die bijdragen aan de mindere aandacht van jongere generaties voor bijvoorbeeld langere, complexere nummers.
Explainer
Met de technologische ontwikkelingen op het gebied van Artificial Intelligence (kunstmatige intelligentie), is ook AI muziek groot aan het worden. Doordat alle muziek van tegenwoordig wordt uitgebracht via streamingsplatforms, kunnen computers ook steeds meer data opnemen. Zo hebben zij veel meer kennis over bepaalde muzieksoorten en – stijlen. Hierdoor worden AI-nummers steeds moeilijker te herkennen en steeds makkelijker om te maken. Zo wordt ook duidelijk in de onderstaande reportage/explainer:
Weet jij het AI-nummer van het echte nummer te onderscheiden? Luister naar de twee onderstaande fragmenten en maak een keuze, voordat je klikt op het plusje voor het antwoord.
Correlatie leeftijd en herkenning AI
Eric Mangée, die zelf vaker AI-muziek maakt voor bedrijven vertelt over de correlatie die leeftijd en AI-muziekherkenning: ‘De generatie Z is opgegroeid met muziek waar veel autotune in zit. Je kunt je voorstellen dat zij dan ook sneller gewend zijn aan een gerobotiseerde stem, als je het zo wilt zeggen. Het lijkt alsof AI-muziek echt iets is van de afgelopen jaren, maar in feite is het ook wel geleidelijk gegaan. Bedrijven die het op de markt hebben gebracht, hebben gewoon heel lang gewacht, totdat alle systemen goed genoeg waren.’
In de explainer werd duidelijk dat oudere generaties vaak minder begrip hebben voor AI-muziek. De jongere generatie staat daar wat meer voor open. Zelfs AI-artiesten worden nu geadoreerd. Hatsune Miku (een Japanse AI-muzikante) is een ‘cartoonachtig’ personage dat veel fans heeft. Ook Nederlandse. Zo vertelt in 2024 een tiener aan het Jeugdjournaal: ‘‘Je ziet een keertje wat nieuws en dat vind ik juist zo leuk.’ Het lijkt alsof subgenre aan het worden is binnen de muziek. Als het goed is, zullen uiteindelijk oudere generaties vaker het juiste antwoord geven op de herkenningsvraag over AI-muziek van zojuist. Uit een onderzoek van Collins & Manji uit 2024 blijkt dat vooral door middel van de ervaring in muziekluisteren, het luisteren naar complexere stijlen in muziek en het aandachtiger luisteren zorgen dat mensen van 35+ beter scoren dan jongeren. In de komende video worden jong en oud getest op hun herkenning van twee ‘popnummers’ (één AI en één mens).
Wat opvalt, is dat de twee ‘oudere geïnterviewden’ allebei het juist antwoord geven op basis van stemgeluid. Zij zullen waarschijnlijk meer gewend zijn aan de warme, akoestische klanken van oudere muziek. Daartegenover stelt één van de jongeren dat hij in de war raakte. ‘Alle countrynummers klinken hetzelfde.’ Waarschijnlijk refereert hij naar moderne country die inderdaad nog moeilijk van elkaar valt te onderscheiden. Zo zien we de eerder aangetoonde informatie terug. Een kanttekening is wel dat voor deze reportage een select groepje wordt gepresenteerd en dus niet heel significant is. Dat is niet zo erg, aangezien het ondersteund wordt door de eerder benoemde onderzoeken.
Onterechte ‘grote’ zorgen
(AI) Componist Mathias Coppens beaamt het feit dat oudere generaties door afwijkende luistergewoontes van jongeren sneller AI weten te onderscheiden. Hij vindt wel dat mensen van oudere leeftijd soms te snel oordelen. ‘Artiesten als Sting die spreken hun zorgen uit, maar dat is allemaal een beetje onwetend. Je ziet in de hele muziekgeschiedenis dat bepaalde genres wanneer ze voor het eerst op de markt komen, totaal niet gewaardeerd worden. Wat dacht je van elektronische muziek en autotune? Dat zijn ook gewoon nu veel beter geaccepteerde vormen van muziek dan in het begin. Ik zie het ook als een nieuwe, spannende vorm, waar veel mogelijkheden van juist wél interactiviteit zijn. In mijn show Minerals combineer ik materiaal van mij als componist, maar laat ik met behulp van AI mensen uit het publiek kiezen: willen ze het stuk sneller of langzamer? Intenser? Hoger of lager? Op die manier combineer kun je AI-muziek aantrekkelijk maken en interactief. De mensen voelen alsof ze ook wat bijdragen en het is een creatieve manier van compositie dat weer heel anders is. Verder gaan mensen altijd nog naar live muziek willen gaan , dus dat zal echt niet verdwijnen ten koste van AI.’
Ook Eric Mangée vertelt: ‘AI kan juist artiesten helpen om hun menselijke creativiteit te stimuleren. Door genres te combineren en je dingen laten horen die je nooit had verwacht. Je kunt je juist laten inspireren door AI. Ik denk dat het belangrijk is dat we de mogelijkheden ervan goed gebruiken in de muziek.’
Het versimpelen van nummers kunnen we dus juist tegengaan door AI op slimme manieren te gebruiken. Inspiratie kan goed zijn om tot nieuwe menselijke composities te komen. ‘Het is niet zo dat de komst van AI opeens alle andere muziekvormen gaat uitsluiten. Muziek is nog altijd een overdracht van emotie en gebeurt nog altijd op een podium. Zo’n voorbeeld van die Japanse AI-artieste is dan een klein voorbeeld die een bepaalde groep mensen aanspreekt, maar nummers live spelen en de verhalen achter nummers van artiesten zullen altijd blijven. Bovendien kan AI alleen muziek maken van muziek die eerder al door mensen is gemaakt. De data moet constant worden gevoed, dus mensen zullen uit zichzelf ook altijd op zoek gaan naar iets nieuws. Anders krijg je iets dat heet: monocultuur. Alles gaat hetzelfde klinken. Nee het is dus niet zo dat AI muziek over gaat nemen. Dat is een foutieve gedachte’, aldus Coppens.
