Een meisje wordt geweigerd bij de ingang van de kermis in Hoogland. Niet veel later escaleert de situatie. Er wordt gevochten, een agent raakt gewond en de kermis wordt voortijdig gesloten. In Emmeloord gooien jongeren stenen naar kramen. In Haarlem wordt beveiliging met steekwerende vesten de standaard. En steeds vaker verschijnen er hekken, detectiepoortjes en zerotolerancebeleid op plekken die ooit symbool stonden voor onschuld en vermaak.

De kermis, ooit een van de meest verbindende tradities in Nederlandse dorpen en steden, lijkt steeds vaker het toneel van onrust en overlast. Waar het vroeger draaide om botsautootjes, suikerspinnen en dorpsgenoten die elkaar weer even zagen, staat het evenement nu onder druk van maatschappelijke spanningen, groepsvorming en veiligheidsoverwegingen.

Geschiedenis van de kermis

De kermis heeft een geschiedenis van bijna duizend jaar. In de middeleeuwen werden nieuwe kerken ingewijd met een speciale ‘kerkmis’, een religieuze viering waarbij het hele dorp samenkwam. De ‘kerkmis’ groeide uit tot een jaarlijks feest ter ere van de patroonheilige van de kerk, waarbij geloof, gemeenschap en feestelijkheid hand in hand gingen. De naam ‘kermis’ is daaruit ontstaan, een samentrekking van ‘kerk’ en ‘mis’.

In de loop van de eeuwen ontwikkelde de kermis zich van religieus ritueel tot seculier volksfeest. Theatershows met medische demonstraties, zoals het beroemde anatomisch theater van Dr. Spitzner in 1892, trokken massaal publiek. De kermis werd een plek waar volksvermaak en kennisoverdracht samenkwamen.

Rond de 20e eeuw deed het mechanische vermaak zijn intrede. Draaimolens, rutschbanen en later botsauto’s en achtbanen bepaalden steeds meer het gezicht van de kermis. Religie en educatie verdwenen langzaam naar de achtergrond. Toch bleef de kermis lange tijd een laagdrempelig cultureel evenement waar jong en oud samenkwam. Een feest voor iedereen.

Pas eind 20e eeuw, en vooral sinds de eeuwwisseling, veranderde dat beeld. Alcoholgebruik, groepsgedrag en sociale spanningen begonnen vaker te botsen met de open, vrije structuur van de kermis. Waar het vroeger om samenkomen ging, lijkt het nu vaker te om grenzen opzoeken of zelfs overschrijden.

Psychologie

Volgens cultuurpsycholoog Myra van Zwieten is de verschuiving in de betekenis van de kermis onderdeel van een bredere maatschappelijke verandering. “Waar de kermis ooit symbool stond voor collectieve tradities en saamhorigheid, leven we nu in een veel individuelere samenleving”, zegt Van Zwieten. “Er is minder gemeenschapszin, minder informele sociale controle. Dat maakt publieke evenementen, zoals de kermis, kwetsbaarder.”

De cultuurpsycholoog wijst ook op de rol van sociale media. Jongeren zijn zich voortdurend bewust van hoe ze overkomen op anderen. De kermis is voor sommigen niet alleen een plek om plezier te maken, maar ook een podium. “De drang om gezien te worden, en misschien zelfs om chaos te veroorzaken, is sterker dan ooit.”

Ze benadrukt dat dit niet betekent dat de kermis zelf faalt. “De context is veranderd. Dezelfde openheid en laagdrempeligheid die vroeger voor verbinding zorgden, maken het nu juist lastig om controle te houden. Dat vraagt iets nieuws van organisatoren.”

Kermis van nu

Kermissen in Nederland kampen steeds vaker met incidenten en overlast. In de media verschijnen berichten over vechtpartijen, vernielingen, vuurwerkoverlast en zelfs aanvallen op politieagenten. Volgens politiedata piekt het aantal meldingen van jeugdoverlast in de maanden mei tot augustus, exact wanneer de meeste kermissen plaatsvinden.

Uit de dataset waarin het aantal geregistreerde meldingen bij de politie, van verschillende soorten overlast van april 2024 tot april 2025 is opgenomen, blijkt dat met name de voorjaars- en zomermaanden er significant uitspringen. Zo ligt het totaal aantal meldingen in mei 2024 (41.784) en juni 2024 (42.015) bijna 10.000 meldingen hoger dan in januari 2025 (31.621) en februari 2025 (31.146) Ook augustus 2024 (41.854) laat een piek zien. Juist deze maanden zijn traditioneel het domein van kermissen.

Vooral de overlast door jongeren vertoont een opvallend patroon. In de periode mei tot en met augustus 2024 registreerde de politie ruim 33.000 meldingen van jeugdoverlast, bijna een derde van het totaal aantal meldingen in dat jaar. Ter vergelijking: in de wintermaanden januari en februari 2025 waren dat er samen nog geen 10.000. Die piek valt vrijwel één op één samen met de kermisperiode.

Achter de cijfers en krantenkoppen schuilt een groeiende zorg bij lokale organisatoren. De kermis mag dan gratis en laagdrempelig zijn, het vraagt wel een professionele aanpak om alles in goede banen te leiden. Wie het evenement draaiende houdt, moet niet alleen zorgen voor attracties en suikerspinnen, maar ook voor veiligheid, toezicht en crisisplannen.

Veiligheid op de kermis

Ed Mense, ruim 30 jaar organisator van de kermis in Haarlem, ziet de ontwikkelingen van dichtbij. “Vroeger was er ook wel gedoe,” zegt hij, “maar dan sloegen ze elkaar nog gewoon met de vuist. Nu is het mes erbij. De risico’s zijn veel groter geworden.” Hij bevestigt ook het gebruik van steekwerende vesten bij beveiligers.

De organisatie werkt tegenwoordig met een eigen regiekamer, vol cameratoezicht. Iedere verdachte situatie wordt vastgelegd en direct gedeeld met handhaving. “We kunnen niet meer zonder technologie”, vertelt hij. “En toch is dat niet genoeg. De sleutel ligt bij het begrijpen van je doelgroep.”

Daarom worden er steeds vaker jongerenwerkers ingezet. Mensen die de taal van jongeren spreken, die weten wie er op het terrein rondloopt en spanningen kunnen aanvoelen vóórdat ze escaleren. “We hebben ook vrijkaarten op zak, die willen we soms nog wel is uitdelen. Dit heeft een positief effect op de sfeer van de kermis”, zegt Mense.

Ook wordt de sfeer op de kermis bewust gestuurd. Geen harde beats of opzwepende muziek op familiekermissen, duidelijke huisregels, en zerotolerancebeleid voor wapens, alcohol en drugs. Beveiligers worden getraind om signalen op te vangen, en bij overtreding volgt op verschillende kermissen direct terreinontzegging. Toch blijft het balanceren. “Je wilt geen kazerne bouwen, je wilt feest mogelijk maken. Maar de werkelijkheid dwingt ons tot steeds strengere maatregelen”, aldus Mense.

Naast de gebruikelijke inzet van beveiliging en cameratoezicht nemen organisatoren van kermissen steeds vaker aanvullende maatregelen om overlast structureel te voorkomen. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is het gericht sturen op publieksstromen en gedragsdynamiek op het terrein. Denk hierbij aan de fysieke inrichting van de kermis: brede looppaden, strategisch geplaatste attracties en duidelijke oriëntatiepunten moeten zorgen voor een overzichtelijk terrein met minimale kans op opstoppingen of confrontaties.

Tijdslots en spreiding van bezoekersstromen worden soms toegepast door middel van aangepaste openingstijden of het organiseren van speciale momenten voor bepaalde doelgroepen, zoals families met jonge kinderen. Dit zorgt ervoor dat piekdrukte beter beheersbaar blijft en de sfeer rustiger is.

Daarnaast wordt er gebruikgemaakt van digitale monitoring en data-analyse. Op basis van crowd control-software en eerdere bezoekersdata kunnen organisatoren beter inschatten wanneer extra inzet nodig is. Bij verhoogde risico’s kan extra personeel worden ingezet of kan besloten worden bepaalde risicovolle zones tijdelijk te sluiten.

Ook communicatie voorafgaand aan en tijdens het evenement speelt een rol. Via sociale media, posters en omroepberichten worden gedragsregels en veiligheidsmaatregelen duidelijk gecommuniceerd. Dit helpt verwachtingen te managen en het gevoel van toezicht te versterken.

Sociologie

Volgens socioloog Bibian Bevers, is de kermis een klassiek voorbeeld van een plek waar mensen, en vooral jongeren, tijdelijk loskomen van sociale normen. “Ze zijn met leeftijdsgenoten, zonder toezicht, in een prikkelrijke omgeving. De drempel om grenzen te verleggen wordt dan heel laag.”

Bevers haalt de ‘deïndividualisatie-theorie’ naar boven. In grote groepen, zeker als je je anoniem voelt, neemt het zelfbewustzijn af en is men sneller geneigd tot impulsief gedrag. Voeg daar alcohol, muziek, duisternis en rivaliserende groepen aan toe, en je hebt een explosieve mix.

“In steden zie je ook vaker groepsvorming op basis van afkomst of herkomstwijk,” legt de socioloog uit. “Soms laait een conflict op dat zijn oorsprong ergens anders heeft. De kermis is dan alleen het decor, niet de oorzaak.” Toch blijft het de verantwoordelijkheid van de samenleving om dat decor veilig te houden. “Publieke ruimte is van iedereen, maar ook van niemand. Daarom is toezicht, herkenbaarheid en aanspreekbaarheid van groot belang”, aldus Bevers.

Preventie

De kermis is niet dood, maar het verandert. Wat ooit een religieus en verbindend volksfeest was, is in de huidige samenleving vooral een logistieke, sociale en veiligheidsuitdaging geworden. Toch blijkt uit alles dat er nog altijd behoefte is aan wat de kermis oorspronkelijk bood: laagdrempelig vermaak, samenzijn en even ontsnappen aan de dagelijkse sleur.

De vraag is of we dat nog op dezelfde manier kunnen organiseren. Gemeentes, organisatoren en hulpdiensten investeren volop in maatwerkoplossingen, jongerenwerkers, technologische ondersteuning en sfeerbeheer. Maar zolang de bredere maatschappelijke dynamiek niet verandert zoals verharding, individualisering en de aantrekkingskracht van chaos op sociale media, blijft de kermis een kwetsbare plek.

Ook werken organisatoren steeds vaker met een zogeheten “escalatieladder”, een vooraf bepaalde reeks van acties voor verschillende situaties. Hierdoor weten alle betrokken partijen, van beveiliging tot gemeente, precies wanneer welke maatregelen genomen worden. Dat zorgt voor snelle en gecoördineerde actie bij incidenten.

Ondanks de veiligheidsmaatregelen en verschillende technologieën die worden ingezet om de veiligheid en sfeer te waarborgen op de kermis, blijft het een plek waar plezier en vermaak samenkomen. Lees hier het aanvullende interview met Ed Mense om meer inzicht te krijgen in de rol als organisator van de kermis in Haarlem.

Dataverantwoording

In dit achtergrondverhaal over de kermis heb ik gebruik gemaakt van data afkomstig van data.politie.nl. De dataset bevat gecijferde registraties van gemelde overlastincidenten, zowel opgenomen door eigen observatie als via binnengekomen meldingen (ook door 0900-8844). Elk incident wordt ingedeeld op type overlast, datum, locatie (gemeente) en de gebruikte BVH‑code. De dataset komt rechtstreeks uit de BVH-registraties van de politie, wat betrouwbaarheid garandeert.

De keuze voor deze dataset is gemaakt vanwege de betrouwbaarheid en actualiteit van de cijfers, evenals de mogelijkheid om meldingen per maand en per gemeente te volgen. In dit verhaal zijn cijfers gebruikt om de trend en omvang van meldingen van incidenten en overlast in kaart te brengen en te koppelen aan de kermis.

Hoewel de dataset betrouwbaar en zorgvuldig opgebouwd is, moet worden opgemerkt dat niet elke melding inhoudelijk is beoordeeld of geverifieerd, en dat meldingsgedrag van burgers mede van invloed is op het aantal registraties. Bij de verschillende visualisaties is er gefilterd binnen de dataset. Zo is er gefilterd op de landelijke trend.