Het was dagenlang groot wereldnieuws: de moord op Charlie Kirk. Deze Amerikaanse politieke activist stond bekend om de debatten die hij hield op scholen en universiteiten door de hele VS. Vanuit zijn christelijke overtuiging en rechts/conservatieve ideologie ging hij in discussie met studenten over allerlei politieke thema’s. Ook al waren de gesprekken regelmatig fel, bleef het bij woordenwisselingen. Totdat op 10 september 2025 de Utah student Tyler Robinson, voor een groot publiek waaronder Kirk’s vrouw, kinderen en honderden studenten, hem door de keel schoot.
De hele VS was geschokt door de moord, vooral aan de rechterzijde van het politieke spectrum. Als oprichter van de jongerenbeweging Turning Point USA en bekend mediapersoon werd hij gezien als een van de meest prominente figuren op de rechterflank. Hij had nauwe banden met vicepresident J.D. Vance en president Donald Trump, die Kirk ook steunde in hun campagne voor de presidentsverkiezingen van 2024.
Kort na de moord sprak Trump het Amerikaanse volk toe in een videoboodschap, waarin hij een opvallende uitspraak deed. Nog voordat bekend was wie de dader was, laat staan het motief, riep Trump dat radicale linkse retoriek verantwoordelijk is voor terrorisme. In zijn toespraak koppelde hij de gebeurtenis aan de aanslag op zijn eigen leven in Pennsylvania in 2024. En ja, als je deze twee recente gebeurtenissen zo bekijkt, zou je het idee kunnen krijgen dat rechtse politici niet meer veilig zijn.
In de Nederlandse media werd de moord op Charlie Kirk ook vergeleken met de moord op de rechtse politicus Pim Fortuyn. Een zinnetje dat toen vaak voorkwam, wordt nu weer herhaald: “de kogel komt van links.”
Maar is dat wel echt zo? Worden er dan geen linkse politici vermoord? Nou, dat gebeurt wel degelijk. Zo werden in juni dit jaar de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden van Minnesota, Melissa Hortman (lid van de Democratische Partij), en haar man vermoord.
Nu volgt de vraag: welke politici en activisten zijn er de laatste tijd allemaal vermoord? Hieronder volgt een tijdlijn waarin moordaanslagen op politici en politieke activisten in de VS, Nederland en de rest van de EU op een rijtje zijn gezet. Ook zijn hier de motieven gecategoriseerd.
Zoals je ziet, zijn er moordaanslagen gepleegd op politici en activisten van alle kanten van het politieke spectrum. In veel gevallen heeft de moord niet per se een politiek motief, en vaak is het motief ook nog niet helemaal duidelijk. Zoals bij de aanslag op het leven van Donald Trump. De dader, Thomas Matthew Crooks, was geregistreerd als Republikein, maar maakte ook donaties over aan de Democraten. Bij Robinson was in eerste instantie ook veel twijfel over zijn motief, maar uit sms-berichten die de FBI heeft verzameld en verklaringen van familie en vrienden blijkt dat hij kort voor de moord steeds radicaler links zou zijn geworden.
Wat opvalt, is dat religie ook vaak een motief is om een politicus of activist te vermoorden, bijvoorbeeld bij activisten die zeer kritisch zijn op de islam. Verder zijn ook de moordaanslagen van de ETA apart genomen, omdat dit naast een politiek linkse beweging vooral moorden zijn die zijn gepleegd vanwege een separatistisch motief: de onafhankelijkheidsstrijd voor het Baskenland.
Als je de tijdlijn zo bekijkt, zou je dan ook niet per se kunnen zeggen dat de kogel van links komt. Maar waarom leeft deze term zo? Hoogleraar Kees van den Bos heeft onderzoek gedaan naar radicalisering, extremisme en terrorisme, en hij denkt dat deze term opkomt omdat in de recente geschiedenis de ‘bekende’ moordaanslagen door linkse daders zijn gepleegd. Mensen als Pim Fortuyn en Charlie Kirk waren erg populair toen ze nog leefden, dus het is niet gek dat deze aanslagen meer aandacht krijgen dan bijvoorbeeld die op Hortman. Zo ontstaat er een gevoel dat er vooral rechtse slachtoffers zijn en linkse daders.
Maar deze tijdlijn vertelt niet het hele verhaal van politiek geweld. Want het gebeurt ook heel vaak dat er geen doden vallen bij een aanslag. Zoals in 2024, toen de Slowaakse premier Robert Fico in kritieke toestand kwam nadat hij was neergeschoten door iemand die het niet eens was met de banden tussen de Slowaakse en Russische regering. En in 2002 probeerde een neonazi de Franse president Jacques Chirac neer te schieten, wat mislukte omdat een omstander de loop van het pistool omhoog sloeg. Ook worden politici regelmatig aangevallen of bedreigd. En nog erger: regelmatig vinden er aanslagen plaats met doden, gewonden en schade die niet per se gericht zijn op een politiek figuur, maar waarvan de daders en/of de terreurdaad wel een politiek motief hebben. Denk bijvoorbeeld aan de Capitoolbestorming in de VS in 2021 of de Malieveldrellen van afgelopen september. Dit is ook allemaal politiek geweld. Zoals Ursula Daxecker, hoogleraar politiek geweld, zegt: “Politiek geweld is meer dan alleen fysiek iemand pijn doen, het omvat ook vandalisme, geweldsdreigingen en agressief taalgebruik.”
Politiek geweld is dus een breed begrip dat lastig in kaart te brengen is, maar toch is het mogelijk als we inzoomen op politiek terrorisme. De onderzoeksbureaus Europol en het CSIS hebben voor de EU en de VS respectievelijk cijfers bijgehouden van terroristische aanslagen en het aantal keer dat zo’n aanslag een links of rechts motief heeft.
Opvallend uit deze data is dat in de EU linksterrorisme vaker voorkomt dan rechtsterrorisme, maar in Amerika is het juist andersom. Dat maakt de uitspraak van Trump over radicaallinks dan wel vrij opmerkelijk.
Dataverantwoording
De tijdlijn is samengesteld met behulp van verschillende lijsten online over moordaanslagen in Europa en de VS:
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_assassinations_in_Europe
https://www.reuters.com/world/europe/killings-attempted-assassinations-leaders-europe-2024-05-15/
https://www.britannica.com/topic/Political-Violence-in-the-US-in-the-21st-Century
Hierbij is gekeken of de moord in een EU-lidstaat of in de VS heeft plaatsgevonden en/of het vermeende doelwit van de aanslag een politiek ambt (had) bekleed, actief is/was voor een politieke partij of een bekend activist is/was. Verschillende nieuwsbronnen zijn gebruikt om de genoemde moorden in de weblijsten te verifiëren en uit te zoeken wat precies het motief van de dader was.
Onder links wordt verstaan: partijen als de Amerikaanse Democrats, de Britse Labour, de Nederlandse D66, de Zweedse Socialdemokratiska Arbetareparti etc. Ook (extreem)linkse stromingen en idealen worden hieronder verstaan, zoals: socialisme, marxisme, communisme, anarchisme, LHBTI-rechten, klimaatactivisme etc.
Onder rechts wordt verstaan: partijen als de Amerikaanse Republicans, de Britse Conservatives, de Nederlandse LPF etc. Ook (extreem)rechtse stromingen en idealen worden hieronder verstaan, zoals: conservatisme, islamkritiek, anti-immigratie, anti-abortus, anti-feminisme, neonazisme, wit suprematisme etc.
Onder midden/centrum wordt verstaan: alles wat niet makkelijk te plaatsen valt in links of rechts termen en ook personen/partijen met zowel linkse als rechtse standpunten. Denk aan christendemocratie en partijen als de Duitse CDU.
De data van de andere twee grafieken zijn afkomstig van Europol en CSIS. Europol is het agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving, dat onder andere jaarlijks informatie verzamelt en analyseert over terrorisme binnen de EU. CSIS (Center for Strategic and International Studies) is een invloedrijke Amerikaanse denktank die diepgaande, onafhankelijke onderzoeken doet over internationale veiligheid en geopolitiek. De methode die ze gebruikten voor dit onderzoek is hier te vinden.
