Nobelprijzen zijn wereldwijd de belangrijkste jaarlijkse prijzen, bedacht door uitvinder en ondernemer Alfred Nobel. De Nobelprijs voor Literatuur wordt sinds 1901 jaarlijks toegekend aan een schrijver die een blijvende impact heeft gemaakt op de wereld. Internationalisering en de MeToo-beweging hebben ervoor gezorgd dat meer nationaliteiten de Nobelprijs voor Literatuur hebben gewonnen. 

Nominatieprocedure

De Nobelprijs voor Literatuur wordt jaarlijks op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel, uitgebracht door de Zweedse Academie in Stockholm. De nominatie van de schrijvers gebeurt in strikte geheimhouding door een comité van vijf leden van de Zweedse Academie, met behulp van professoren van letteren faculteiten en literaire organisaties. Petra Broomans, onderzoeker en Zweden deskundige aan de faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen benadrukt: “Het nominatieproces gaat allemaal erg menselijk en daar zitten ook wel ideologische overtuigingen aan.”

Er is veel kritiek geweest op de selectie van winnaars door de Zweedse Academie. De Zweedse krant Dagens Nyhete schreef in 2017: “Wordt het geen tijd dat de Nobelprijs voor Literatuur ‘woke’ wordt?” Hiermee bekritiseerde de krant de beperkte diversiteit onder winnaars en de overwegend mannelijke en Europese winnaars. Een analyse van de winnaars tussen 1901 en het heden maakt deze trend duidelijk zichtbaar.

Internationalisering

De Nobelprijs voor Literatuur is 121 keer toegekend aan auteurs met 41 verschillende nationaliteiten. De meeste winnaars, 14 in totaal, waren Frans, gevolgd door 12 winnaars met de Amerikaanse nationaliteit. Volgens Broomans is dit historisch verklaarbaar: “Frans, Duits en Engels zijn lange tijd de meest toegankelijke talen geweest.” Door de groeiende beschikbaarheid van vertalingen winnen nu vaker auteurs uit niet-westerse landen. In de tweede helft van de uitreikingen is het aantal nationaliteiten dat een prijs heeft gewonnen meer dan verdubbeld. Opvallend genoeg heeft nog nooit een Nederlandse schrijver de prijs gewonnen.”Het blijft verrassend dat de Nederlandse literatuur relatief onderbelicht is. De Nederlandse cultuur lijkt in Zweden meer gewaardeerd te worden om haar schilderkunst,” aldus Broomans.

Volgens Broomans heeft social media een belangrijke rol gespeeld in het vergroten van de diversiteit onder Nobelprijswinnaars. De globalisering in de tweede helft van de twintigste eeuw heeft geleid tot een grotere erkenning en bekroning van auteurs met diverse nationaliteiten. Ook andere nieuwe prestigieuze literaire prijzen, zoals de International Booker Prize, hebben invloed op de keuzes van de Zweedse Academie. Deze prijs, die jaarlijks wordt toegekend aan het beste fictiewerk dat in het Engels is vertaald, bekroond winaars uit diverse landen.

MeToo-beweging

In 2017 kwam de Zweedse Academie onder druk te staan toen Jean-Claude Arnault, echtgenoot van Katarina Frostenson, lid van de Zweedse Academie, door achtien vrouwen werd beschuldigd van seksueel overschrijdend gedrag. De MeToo-beweging, die leidde tot het aftreden van verschillende leden, resulteerde in veel vrijgekomen stoelen. Aanvankelijk toonde, door het schandaal, niemand interesse om deze posities in te vullen. Inmiddels zijn alle posities weer bezet en is de samenstelling van de Academie diverser geworden, wat automatisch leidt tot een diversere groep winnaars. Broomans wijst erop dat Jila Mossaed, als lid van de Academie, een voorbeeld is van een nieuwe wind in het comité. Op 10 oktober is de prijs toegekend aan de Zuid-Koreaanse auteur Han Kang, een historisch moment voor zowel haar geboorteland als voor vrouwelijke auteurs wereldwijd.

Verantwoording methode:

Voor mijn datavisualisatie heb ik gegevens verzameld van de officiële Nobelprijswebsite, een betrouwbare bron, onderhouden door Nobel Media AB. Hierin zijn alle winnaars van 1901 tot 2024 opgenomen, inclusief hun biografische gegevens. Ik heb een Excel-bestand aangemaakt met vijf kolommen: Nobelprijswinnaars, jaartal, land, stad en geslacht. Het opnemen van stad en geslacht diende om eventuele trends te onderzoeken. Tijdens het samenstellen van mijn dataset ontdekte ik dat een aantal winnaars geboren waren in een ander land dan hun huidige nationaliteit, vaak omdat zij meer dan de helft van hun leven in een ander land hebben gewoond. Om deze informatie te verduidelijken, heb ik een zesde kolom toegevoegd, ‘Nationaliteit (indien anders)’, waarin deze afwijkingen zijn geregistreerd. De definitie van diversiteit in mijn onderzoek legt dus nadruk op nationaliteit. Ofwel, Het wettelijk onderdaan zijn van een bepaalde staat (staatsburgerschap) volgens het CBS. De ruwe data heb ik geordend in een tweede Excel-pagina. Allereerst heb ik genoteerd welke landen bekroonde schrijvers hebben, hoeveel schrijvers zijn bekroond, het totale aantal winnaars en de verschillende nationaliteiten die de prijs hebben gewonnen.

Mijn dataverhaal heb ik gepresenteerd via een landkaart, omdat dit visueel duidelijk is. Voor de weergave van de winaars koos ik de vlaggen van hun nationaliteiten, wat de visualisatie aantrekkelijker maakt. Bij de staafdiagram heb ik symbolische muntjes gebruikt, naast de afbeelding van de Nobelprijsmedaille, om het aantal winnaars weer te geven. Tenslotte heb ik de visualisaties voorzien van een duidelijke kop en onderkop, zodat het verhaal onmiddellijk duidelijk is voor de lezer.