AudioCollectief SCHIK en journalist Sofie Peeters bundelden hun krachten voor een podcast over de gebrekkige medische kennis van het vrouwelijk lichaam. In Geen kleine man nemen ze deze problematiek onder de loep.

‘Ik moet naar buiten, ik moet lucht hebben, ik stik. Ik moet naar buiten, ik moet lucht hebben, ik stik.’ Het geeft een bepaald dramatisch effect aan het begin van ‘Geen kleine man’ wat bestaat uit een verhalende audiodocumentaire en vijf bonusinterviews, die elk dieper ingaan op een onderwerp dat even aan bod kwam in de hoofd audiodocumentaire.  

Het is een herhaling van de gedachten die Sofie Peeters, de Belgische journalist en documentairemaker (35), had tijdens een paniekaanval. Zij maakte eerder de documentaire Femme de la rue (2012), over straatintimidatie, die meermaals in de prijzen viel. Vanaf haar zeventiende zocht zij naar een verklaring voor haar terugkerende paniekaanvallen. 

Eerst eentje. Vreemd. Dan nog één. Wat is dit? Tot ze dagelijks naar adem snakt in de aula, de trein, de concertzaal… Sofie zoekt hulp bij haar huisarts, de fysiotherapeut en de psychotherapeut. Maar ze staan voor een raadsel. Tien jaar lang probeert Sofie te leven met de angst. Behalve tijdens de vier jaar waarin ze de pil niet slikte vanwege haar zwangerschap en de geboorte van haar twee kinderen. Was daar wellicht een verband mee? Pas toen ze na haar tweede zwangerschap weer met de pil begon en de paniekaanvallen terugkwamen, viel het kwartje.

Paniekaanvallen zijn een zeldzame bijwerking van de anticonceptiepil. Dat geen arts, zijzelf of iemand uit haar omgeving de link legde tussen haar pilgebruik en paniekaanvallen, wijst volgens Sofie op een structureel probleem in de geneeskunde. In de podcast met AudioCollectief SCHIK stelt ze het vrouwenlichaam daarin te vaak over het hoofd worden gezien.

Zijn vrouwen nog steeds kleine mannen?

De titel van de podcast verwijst naar de hardnekkige, genderblinde visie van de medische wereld. Onderzoekers, artsen en specialisten bekeken vrouwen lange tijd (en in zekere mate nog steeds, zoals de documentaire zal aantonen) als mannen, maar dan kleiner van stuk. Hoewel dit idee van een ‘kleine man’ stilaan ontkracht lijkt, blijven veel vrouwen kampen met gemiste diagnoses, jarenlang blijven rondlopen met onbegrepen klachten en daardoor hun vertrouwen in de medische wereld verliezen.

Tussen de 70 en 90 procent van de patiënten met onverklaarbare klachten is vrouw. Betekent dat niet, klinkt het in de podcast, dat vrouwen in de zorg worden achtergesteld? Het kan van alles betekenen, bijvoorbeeld dat mannen minder snel met vage klachten naar de huisarts gaan. Maar in Geen kleine man is de conclusie glashelder: vrouwen worden in de geneeskunde structureel verwaarloosd. 

Het persoonlijke is politiek

Het vertrekpunt voor de audiodocumentaire is het persoonlijke verhaal van presentator Sofie Peeters over haar zoektocht naar verklaringen voor aanslepende klachten. Een van de sterke punten van de podcast is dat vanuit dit persoonlijke verhaal ook het politieke wordt blootgelegd, namelijk de systemische genderongelijkheid in de geneeskunde. Na veel gesprekken met medische professionals blijken de klachten specifiek gelinkt aan het vrouwenlichaam en het gebrek aan aandacht voor gender in de medische wereld.

Veel andere vrouwen delen ook hun verhaal over hun medische traject, maar hun getuigenissen worden als losse anekdotes aan elkaar gemonteerd en krijgen geen eigen plek in de podcast. Het voelt als een gemiste kans dat deze stemmen fragmentarisch zijn verwerkt. Juist de diversiteit aan ervaringen had meer diepgang kunnen brengen en de gelaagdheid van het thema beter kunnen laten zien. Toch slaagt de audiodocumentaire erin om via persoonlijke verhalen een terugkomend probleem bloot te leggen. Het thema gendersensitieve geneeskunde wordt op een toegankelijke manier bij een breed publiek onder de aandacht gebracht.

Soms komt de boodschap dat vrouwen ‘geen kleine man’ zijn wat nadrukkelijk over, vooral in de anekdotes van ervaringsdeskundigen. Zo vertelt Latifa, intercultureel bemiddelaar in de zorg, dat ze ‘elke dag bidt’ dat ze ‘nooit een operatie onder narcose hoeft te ondergaan’, omdat ze weinig vertrouwen heeft in de zorg. Tegelijkertijd bezoekt ze maandelijks het ziekenhuis voor de behandeling van haar auto-immuunziekte. Dit roept bij de luisteraar vragen op over de achtergrond van haar wantrouwen en hoe deze ervaringen zich tot elkaar verhouden. Een iets diepgaandere uitwerking had hier meer inzicht kunnen bieden.

Dieper graven
In de hoofddocumentaire wordt onderzocht waar dit probleem vandaan komt en wordt de geschiedenis ervan belicht. Ze leggen uit waarom vrouwen vroeger bewust werden uitgesloten van onderzoeken en wat de gevolgen daarvan waren, evenals het effect op de hedendaagse geneeskunde

De podcast is dan ook het sterkst wanneer feiten en cijfers helder gepresenteerd worden. De podcast steunt op wetenschappelijke en correcte informatie. In een van de bonusinterviews over ADHD en ASS bij vrouwen wordt onderzoek besproken waaruit blijkt dat mannen drie keer vaker een diagnose krijgen. Sandra Kooij, hoofd van het specialisme ‘ADHD bij volwassenen’, legt uit dat ADHD lange tijd als een aandoening van mannen werd gezien, door kenmerken zoals druk gedrag, agressie en opstandigheid die met jongensgedrag werden geassocieerd. Bij vrouwen komt ADHD vaak intern tot uiting, bijvoorbeeld in de vorm van snel afgeleid zijn, dromerig zijn en vergeetachtig.

Bonusafleveringen

Met de vijf bonusafleveringen zorgen de makers ervoor dat iedere groep zich gehoord voelt. In deze bonusafleveringen verdiepen de podcastmakers zich telkens in een bepaald onderwerp door middel van een dialoog met experts. Dit vraagt om veel gevoeligheid en zorgt ervoor dat geen enkele groep onbesproken blijft

De eerste drie bonusafleveringen behandelen aandoeningen bij vrouwen, zoals endometriose, hart- en vaatziekten en ADHD. De vierde aflevering gaat over racisme in de zorg en de laatste richt zich op seksespecifieke klachten bij mannen, transgender en non-binaire personen, maar niet bij intersekse personen.

Eenzaamheid 

Hoewel de persoonlijke verhalen uit de geraadpleegde diversiteitsgroepen zeer uiteenlopend waren, kwam steeds één aspect terug: eenzaamheid. De gevolgen daarvan zijn ontstellend, vertelt Siona Houthuys van AudioCollectief SCHIK, aangezien psychisch leed weer voor nieuwe aandoeningen zorgt.’

Het probleem van gebrekkige medische kennis over het vrouwelijk lichaam en het feit dat vrouwen niet altijd de juiste medische hulp krijgen, kent meerdere oorzaken. De podcast biedt vrouwen met deze ervaringen handvatten om hun pijn niet als normaal te beschouwen en moedigt hen aan om naar de huisarts te gaan. Want, zoals herhaaldelijk wordt benadrukt: vrouwen zijn geen kleine man.

Al met al heeft de podcast een goed balans tussenmaatschappelijk relevantie en objectiviteit, met oog voor de gevoeligheden en het cijfermateriaal, zonder de menselijke of de verhalende kant uit het oog te verliezen. Bovendien helpt de podcast om het gebrek aan kennis over dit onderwerp als een breed maatschappelijk probleem te erkennen, aangezien er te weinig aandacht voor is.