Na de verkiezingen is het weer tijd voor de formatie. Partijen zoeken met elkaar naar overeenkomsten om zo een stabiel kabinet te vormen. Maar al drie keer op rij is het niet gelukt voor de partijen om een kabinet te vormen die de volledige vier jaar uitzit. Het vormen van een coalitie blijkt steeds moeilijker te worden en dat heeft verschillende redenen.
Dat partijen tijdens een kabinetsperiode grote meningsverschillen hebben waardoor een kabinet valt, is niets nieuws. Toch spelen er tegenwoordig factoren die dit versterken. Uit gegevens van het Kieskompas blijkt dat rechtse partijen de afgelopen jaren steeds rechtser zijn geworden, terwijl linkse partijen juist verder naar links opschuiven. Zo is de BBB rechtser geworden en GroenLinks-PvdA linkser.
Linkse partijen waren altijd sterk vertegenwoordigd in de Tweede Kamer, maar ook rechtse partijen behalen de laatste jaren meer zetels. Hierdoor zijn het linkse en rechtse blok nu ongeveer even groot, terwijl het politieke midden kleiner wordt. Een breed midden maakt coalitievorming eenvoudiger, maar dat verdwijnt langzaam. Naarmate partijen verder uit elkaar bewegen, wordt samenwerking moeilijker en neemt de kans op kabinetsbreuken toe.
Rechtse en linkse partijen komen dus volgens deze visualisatie hierboven verder uit elkaar te staan. Het wordt zelfs nog moeilijker gemaakt, omdat partijen elkaar uitsluiten. Zoals nu sluit de VVD onder andere de PVV en GroenLinks-PvdA uit, waardoor een coalitie vormen al lastiger wordt. Maurits Barendrecht, jurist en hoogleraar, adviseert partijen hoe zij het beste kunnen formeren. Hij zegt het volgende: “Het spel van uitsluiten vertraagt en verziekt het formatieproces en is polariserend. Uitsluiting betekent ook dat kiezers van een partij niet vertegenwoordigd zijn bij de vorming van beleid. Door de toename van het aantal partijen, is het helaas wel makkelijker geworden.”
Toename aantal partijen
Er zijn zoals Maurits benoemd inderdaad meer partijen in de Tweede Kamer gekomen. In 2010 zaten er tien partijen in de Tweede Kamer, in 2021 waren het er 17. Partijen als de BBB, Volt, JA21 en Denk zijn nieuwere partijen die ook niet zomaar zullen verdwijnen. Er is dus meer keus voor partijen, maar ook meer partijen die zelf van alles willen bereiken. Om een coalitie te vormen zijn dus meerdere partijen nodig dan vroeger.
Polarisatie invloed op formatie
Barendrecht vertelt dat de media polarisatie versterkt: “Polarisatie wordt erger door hoe de media geld verdienen: morele verontwaardiging trekt nu eenmaal de meeste aandacht en levert dus meer op. Politici hebben de media nodig om hun kiezers te bereiken, maar dat zorgt er ook voor dat ze meegaan in die verontwaardiging. Daardoor komen partijen meer tegenover elkaar te staan, en wordt het moeilijker om samen een regering te vormen.”
Polarisatie heeft dus een enorme invloed op de formatie. “Ga respectvol met elkaar om”, benadruk Barendrecht. “De overgrote meerderheid is klaar met persoonlijke aanvallen. Saamhorigheid, respect, normen en waarden, verdraagzaamheid en verbondenheid zijn wat Nederlanders het meest waarderen. Verharding, polarisatie en de ik-cultuur zijn de terugkerende zorgen.”
Dataverantwoording:
De data uit de datavisualisaties komen van Parlement.com en van het Kieskompas. Parlement.com biedt onafhankelijke informatie over de Nederlandse politiek. Kieskompas is een onderzoeksbureau gespecialiseerd in onderzoek naar politiek maatschappelijke opinies en analyse van kiezers. Kieskompas maakt bij elke Nederlandse verkiezing een politiek spectrum, op basis van de standpunten van partijen in hun verkiezingsprogramma’s. In dit verhaal is er voor gekozen om het politiek spectrum van 2023 te gebruiken, omdat hierbij de nieuwste en oudste partijen in het spectrum te vinden zijn.
Partijen die volgens het politieke spectrum erg aan de linker of progressieve kant zitten worden beschouwd als linkse partijen. De partijen die wel aan de linker en progressieve kant zitten, maar dichter bij het midden, worden beschouwd als linkse midden partijen. Zo is dit ook gedaan voor rechtse en rechtse midden partijen.
Er is gekozen om te kijken naar de periode van 2010 tot en met de meest recente verkiezingen van 2023, omdat dit een goede vergelijking tussen de jaren biedt en een groeiend verschil laat zien. Daarnaast is ervoor gekozen om GroenLinks-PvdA te tellen als één partij vanaf het moment dat de partijen zijn gefuseerd. Klik voor de volledige dataset hier.
